ACHTER TRALIES DOOR ABORTUS? IN EL SALVADOR IS DIE NACHTMERRIE REALITEIT

In El Salvador zitten tientallen vrouwen opgesloten in de gevangenis, omdat ze ervan verdacht worden een abortus te hebben ondergaan. Net als Nicaragua voerde het Centraal-Amerikaanse land een totaalverbod op abortus in. We spraken erover met twee lokale experten.

Gloria Nohemi Cruz en Morena Murillo zijn twee leiders van het Nationaal Gezondheidsforum ofwel Foro Nacional de Salud. De twee vrouwen maken deel uit van de commissie voor seksuele en reproductieve gezondheid van de organisatie. We strikten hen voor een interview.

Kijktip

Ook in België doen de zware straffen voor vrouwen in El Salvador heel wat tof opwaaien. Jan De Deken en Roel Nollet maakten er de beklijvende reportage ‘vermoorde onschuld‘ over voor Vranckx en de Nomaden.

 De documentaire ‘vermoorde onschuld’ toont de schrijnende situatie in El Salvador. Hoe is het hier zo ver kunnen komen?

Morena: “Daarvoor moeten we terug naar 1997, toen de strafwet hervormd werd. Tot dan hadden vrouwen onder bepaalde voorwaarden het recht om te kiezen voor abortus, bijvoorbeeld als het leven van de vrouw in gevaar was of als de zwangerschap het gevolg van een verkrachting was. De conservatieve krachten in El Salvador, vooral de kerk en de toenmalige aartsconservatieve minister van Gezondheid, hebben van de herziening van de strafwet gebruikt gemaakt om een monstercampagne op te zetten om abortus erin op te nemen. Alle vormen van abortus, ook als het gaat om een abortus om het leven van de zwangere vrouw te redden.”

Gloria: “Dat geeft meteen de dubbele moraal van de wet weer. Het totaalverbod werd goedgekeurd onder de slogan ‘ja aan het leven’, maar blijkbaar is dat in de praktijk een ‘neen aan het leven van de vrouw’.

We moeten ook toegeven dat de tegenbeweging toen niet sterk genoeg was. De mediacampagne was ook enorm en het is een taboethema in een land waar de christelijke religie een immense impact heeft. Nu staan we dus voor een nog zwaardere opdracht: het gaat niet meer over iets tegenhouden, maar over iets terugdraaien.”

Morena: “Het is niet dat er niet gemobiliseerd werd. Er was zelfs zwaar protest van de Orde der Geneesheren omdat zij natuurlijk inzagen tot welke medische rampen het totaalverbod zou leiden. Maar het klopt dat conservatief rechts sterker was.”

Ook in Nicaragua, Honduras en Guatemala is het slecht gesteld met het recht op abortus. Hier gaat men nòg verder, wat tot internationale verontwaardiging leidt…

Morena: “Klopt, en om maar eens te benadrukken hoe erg het gesteld is: er zijn slechts 0,4% van de landen in de wereld die een totaalverbod op abortus hebben uitgevaardigd. Binnen die marginale groep, is El Salvador het enige land dat zich de moeite troost om vrouwen ook actief te vervolgen en op te sluiten. Vrouwen worden hier trouwens vervolgd op basis van een aanklacht ‘doodslag met verzwarende omstandigheden’.

Ook dat is terug te brengen tot de campagne in 1997. Je moet weten dat abortus een normale procedure was in een aantal gezondheidscentra tot dan. Conservatief rechts had met de wetswijziging zijn slag thuisgehaald, maar wou zich er van verzekeren dat die ook in de praktijk zou worden nageleefd.

Daarom heeft het Openbaar Ministerie elk gezondheidscentrum bezocht om duidelijk te maken dat elke vrouw die binnenkomt met een zwangerschapsonderbreking aangegeven moet worden. Indien dokters dat nalaten, kunnen zij ook actief vervolgd worden. Die campagne heeft een enorme angst gezaaid bij het medisch personeel, vandaar dat vrouwen bij de minste twijfel aangegeven worden. En dat is dus ook de reden waarom er vrouwen in de gevangenis zitten die simpelweg een miskraam hebben gehad. Of vrouwen die een levend kind gebaard hebben na een vroeggeboorte, dat opgevoed wordt door de grootmoeder, terwijl mama in de cel zit. Als er ook maar een vermoeden van abortus bestaat, vlieg je achter slot en grendel.”

Gloria: “Er is ook nog een andere verklaring. Justitie in El Salvador is steeds in handen gebleven van conservatief rechts, waardoor vrouwen wreed behandeld worden. Abortus is niet het enige voorbeeld. Kijk hoe het gerecht omgaat met slachtoffers van verkrachting en feminicidio. Vrouwen worden gewoon als minderwaardig gezien.

Met vrouwenorganisaties en andere middenveldorganisaties zijn we er echt in geslaagd om het thema internationaal op de agenda te krijgen. Zonder onze mobilisaties en het lobbywerk op internationale fora was dat nooit gelukt. We moeten dus vooral tevreden zijn met de internationale aandacht voor onze zaak.”

Op Wereldvrouwendag werden drie vrouwen uit de gevangenis vrijgelaten, die veroordeeld waren tot 30 jaar celstraf. Zien we een kentering?

Morena: “Niet echt. Uiteraard zijn we blij dat de vrouwen op vrije voeten zijn, maar er zitten nog steeds tientallen anderen vast. En de vrijlating hebben we trouwens te danken aan een jarenlange procedureslag en zware druk vanuit vrouwenorganisaties. De vrouwen hebben een strafvermindering gekregen na het uitzitten van een derde van hun straf, de vrouwen in kwestie kwamen daarvoor in aanmerking na ongeveer tien jaar opsluiting. Door de mobilisaties en de internationale druk zijn we er eerder ook al in geslaagd om een aantal vrouwen vrij te krijgen na het uitzitten van een derde van de strafmaat. Voor de betrokken is dit van enorm belang, maar het is geen structurele oplossing.”

Wat zijn de voorstellen van jullie organisatie Foro Nacional de Salud?

Gloria: “Ons belangrijkste strijdpunt is het uit de strafwet halen van abortus wanneer die plaatsvindt omdat het leven van de moeder in gevaar is, de foetus niet levensvatbaar is, de zwangerschap gevolg is van een verkrachting of als het gaat om een zwangerschap bij een minderjarige die slachtoffer is van seksueel geweld of mensenhandel.

We weten dat er op zich meer moet gebeuren dan dat. Maar omdat we enkel iets kunnen veranderen binnen een brede coalitie, met voorstellen die zo breed mogelijk gedragen worden, is dat hetgeen waar we nu echt op inzetten. Vergeet niet dat de invloed van de kerk en de conservatieven hier enorm is.”

Toch klinkt jullie huidig voorstel als een fata morgana in de huidige context…

Morena: “Niet helemaal, vorig jaar is die wetswijziging er op een haar na gekomen, vlak voor de ontbinding van het parlement. Lorena Peña, parlementslid van het linkse FMLN, had een voorstel uitgewerkt. Daar was enorm veel moed voor nodig, want het thema is electoraal altijd uitgebuit door de rechterzijde, om zich af te kunnen zetten van ‘linkse kindermoordenaars’. Peña was bereid om in het parlement voor legale abortus te vechten. Het voorstel werd niet alleen gesteund door het middenveld, maar ook door de orde van gynaecologen en het ministerie van Gezondheid. Belangrijker nog, naast de parlementaire steun van de FMLN fractie, slaagde ze erin om ook de steun te krijgen van Johnny Wright, parlementslid van het rechtse ARENA. Hij had discreet gesprekken gevoerd met een aantal andere parlementsleden die hem verzekerd hadden om op de dag van de stemming ook voor de wetswijziging te stemmen.

Dat initiatief zorgde voor heel wat commotie. De anti-abortus liga en de kerk zijn hier opnieuw op gesprongen. Er werd een vuile campagne gevoerd, waarbij de waarheid helemaal bijzaak was. Zo verkondigde men dat foetussen met een handicap zouden geaborteerd kunnen worden, wat quatsch is. De dag dat het wetsvoorstel in de commissie besproken werd, was er een enorme belangstelling. Voor- en tegenstanders verzamelden buiten het parlement, er waren heel wat nationale en internationale waarnemers aanwezig. Maar de commissieleden hadden schrik gekregen en besloten om het voorstel niet naar de plenaire zitting te sturen. Zo is er nooit een stemming gekomen. Na de parlementsverkiezingen is het rechtse blok terug groter geworden, wat de kans op een doorbraak in deze legislatuur inderdaad miniem maakt. We moeten verder sensibiliseren in de gemeenschappen en ons voorbereiden op een gunstigere politieke context.”

Gloria: “De huidige politieke conjunctuur maakt het er inderdaad niet makkelijker op, maar we hebben tien jaar geleden de privatisering van de gezondheidszorg ook kunnen tegenhouden met een rechtse president en een rechts parlement. Dat hebben we kunnen doen door onze macht op straat uit te bouwen. In die zin is het belangrijk dat we nu blijven inzetten op het sensibiliseren van de gemeenschappen in combinatie met het politiek lobbywerk. En ik zie daar echt een enorme vooruitgang. Toen we als Forum het thema van ‘abortus voor de vier motieven’ voor het eerst bediscussieerden met de achterban, hadden we angst. We vreesden dat we steun zouden verliezen van leiders in de gemeenschappen. Maar het tegendeel bleek waar, onze achterban staat helemaal achter de eis, ziet dit als een fundamenteel vrouwenrecht en bekijkt het vanuit een gezondheidsperspectief. Ze dragen dat ook uit in de gemeenschappen en mobiliseren mee voor actiedagen zoals de Internationale vrouwendag en de Internationale dag tegen geweld op vrouwen.”

Morena: “Sinds 2016 hebben we enorme vooruitgang geboekt wat betreft steun vanuit het middenveld en de bevolking. Mensen zien ook de wrede gevolgen van de houding van het gerecht in de praktijk. Ik heb het niet enkel over de opsluiting van vrouwen. Gisteren heb ik nog een meisje van 13 jaar begeleid die zwanger geworden is na seksueel geweld, vermoedelijk gelinkt aan marageweld. De foetus is al gestorven, maar zit nog in de baarmoeder. In het gezondheidscentrum willen ze haar geen behandeling geven om de dode foetus af te drijven, ze kreeg te horen dat ze terug naar huis moest en wachten tot de baarmoeder de foetus spontaan afdrijft. In El Salvador hebben we meisjes van twaalf jaar die zwanger zijn door incest en verplicht worden om de baby te dragen. Dat soort barbaarsheden zorgt ook voor een groter bewustzijn bij de bevolking. Onze strijd gaat verder, we mogen niet langer tot het kransje van landen behoren waar vrouwen letterlijk kunnen sterven omdat ze in staat zijn om nieuw leven te baren.”

Auteur: Jasper Rommel