Op 28 augustus 2014 kwam de
VN-Veiligheidsraad in spoedzitting bijeen om de situatie in Oost-Oekraïne, het
belangrijkste conflict van het moment, te bespreken. Wanneer ik dit conflict
bedenk met de dubieuze eer het belangrijkst te zijn, dan doel ik geenszins op
de inhoudelijke dimensie. Strijder of burger, Iraaks, Syrisch, Libisch,
Oekraïens of behorend tot een andere nationale of etnische identiteit, elk verspild
mensenleven is in mijn ogen een tragisch falen van de menselijkheid. Wanneer ik
het conflict in Oost-Oekraïne belangrijker inschat, dan is dat omdat we in dit
geval zien hoe twee kernmachten, de VS en hun NAVO-bondgenoten enerzijds en de Russische
Federatie anderzijds, meer en meer diametraal tegenover elkaar komen te staan.
De potentiële gevolgen hiervan kunnen niet worden overschat.

Daags na de spoedzitting van de Veiligheidsraad,
wijdden de websites van zowel De Morgen, De Standaard als De Redactie twee
berichten aan dit gebeuren. Het eerste bericht bundelde de zitting zelf en de
daarop volgende persconferentie van de Amerikaanse president. Het stuk liet ons
weten dat “Rusland verantwoordelijk is voor het geweld in Oekraïne” – dat waren
Barack Obama en Angela Merkel telefonisch overeengekomen – en ging vervolgens in
op de uiteenzetting van Samantha Power, Amerikaans vertegenwoordiger bij de VN.
Na te hebben vastgesteld dat satellietbeelden de Russische agressie in
Oost-Oekraïne bevestigen, riep ze Rusland op niet langer “daarover te liegen”.
De Russische militairen vechten, volgens haar, “aan de kant van illegale
separatisten in een ander, soeverein land”.

Het tweede bericht dat bovengenoemde
websites sierde, ging over het zandkleurig pak dat Obama droeg tijdens de
persconferentie en verkneukelde zich in de hilariteit die dit veroorzaakte op
de sociale media. Wel, de hilariteit ontgaat mij. Ik vind zelfs dat dit bericht
ons allen zou moeten verbinden in uitingen van weerzin en verbolgenheid. Want
niet alleen getuigt het van een enorm gebrek aan empathie en humaniteit om de
onderwerpen die werden besproken door de hoogste bevelhebber van het grootste
leger ter wereld en die een impact hebben op zoveel mensenlevens, te reduceren
tot een modestatement. Niet alleen toont dit een houding die ik enkel kan
omschrijven als ofwel een ongeziene – en ronduit gevaarlijke – dapperheid bij de
confrontatie met een mogelijk nucleair conflict, ofwel als een oppervlakkigheid
en een stupiditeit die zich in die mate meester heeft gemaakt van de publieke
opinie dat de notie hilariteit bijzonder ongepast is. Wat mij vooral intriest
stemt, is het feit dat over dit soort nonsens wordt bericht. Waar is de
nieuwswaarde? En waar is de verantwoordelijkheidszin van onze media? Is het
echt nuttig om het belang van de cruciale gebeurtenissen rondom ons te
verwateren en om een reeds afgeleid publiek nog verder af te leiden?

Het tweede bericht dat bovengenoemde
websites had moeten sieren, ligt nochtans voor de hand. Het zit vervat in het
DNA van die instellingen die behoren tot wat we de vierde macht zijn gaan
noemen. Het zit vervat in de plicht tot evenwichtige berichtgeving, in de
plicht om de bevolking te informeren en mondig te maken, niet af te leiden. En
dit tweede bericht had ons kunnen herinneren aan het feit dat de regering in
Kiev, op president Porosjenko na, niet meer aanspraak kan maken op legaliteit
dan de rebellen, aangezien ze aan de macht is gekomen na een staatsgreep. Dit
bericht had er tevens op kunnen wijzen dat het illegale karakter van de
regering in Kiev geen struikelblok was voor het IMF om een akkoord te
onderhandelen en op die manier een hele bevolking te verbinden tot verregaande
economische maatregelen via politici die geenszins als haar legitieme
vertegenwoordigers kunnen worden beschouwd. Dat we, sinds de invasie van Irak,
moeten opletten met satellietbeelden die een VS-standpunt onderbouwen. Of dat
ook de Peshmerga, die kunnen rekenen op onze goedkeuring en wapens, illegale
separatisten zijn en dat ook het Free Syrian Army een rebellengroep is die we
ondersteunen in een ander, soeverein land. Kortom, dit tweede bericht had ons
nog eens kunnen herinneren aan het feit dat het uitroepen van rebellen tot
“vrijheidsstrijders” of “terroristen” een politieke beslissing is, geen
juridisch ondubbelzinnig feit en dat er twee zijden zijn aan elk verhaal. Dat
is althans wat een echte vierde macht zou doen. Maar onze media verliezen meer
en meer de status van levensnoodzakelijke democratische instelling. Als
commerciële entiteiten dienen ze commerciële belangen. En aangezien ze dit
gemeen hebben met de regeringen van het vrije Westen, is er voor hen dan
ook geen reden om hun berichtgeving uit te breiden tot buiten de grenzen van
het officiële discours.

Want laten we een kat een kat noemen. Deze
hele crisis heeft niets te maken met democratie versus dictatuur, met vrijheid
versus ongeoorloofde beïnvloeding, met volkswil versus propaganda. Er is een
goede reden waarom het zo belangrijk is dat we met zijn allen bang zijn van en
boos worden op Poetin, de grote Demon. Maar deze reden ligt niet in Oost-Oekraïne, ze
ligt op plaatsen met een grotere symboolwaarde. Plaatsen zoals Fortaleza, waar
Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika op 15 juli de BRICS Development Bank oprichtten, als
alternatief voor de door de VS gedomineerde Bretton-Woods-instellingen (IMF en
Wereldbank) die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog het mondiale economisch kader bepalen.
Of dit initiatief in de toekomst succesvol zal zijn, blijft natuurlijk
koffiedik kijken, maar het is tekenend voor een veranderende houding tegenover het
Westen in het algemeen en de VS in het bijzonder. Het is een duidelijk signaal
dat de oude hegemonie niet langer vanzelfsprekend is.

Deze crisis draait dan ook rond
economische dominantie en hoe die wordt uitgedaagd. En hoe die uitdagingen moeten
worden beantwoord met spierballengerol. En nu we toch bezig zijn met het
benoemen van katten: een externe dreiging, zeker één die zo onredelijk en bedreigend
is als het beeld dat we hebben van Vladimir Poetin, is nu eenmaal erg handig om
een bevolking te overtuigen van het nut van militaire investeringen, zeker in
tijden van economische crisis. Dit is het kader waarin de recente oproepen tot
militarisering en tot verdere, weliswaar officieuze, uitbreiding van de NAVO steek
houden: de versterkte gewapende arm van de Westerse beleidsstrategie als
waarschuwing voor de rest van de wereld, Poetin als nuttige idioot om de nodige
investeringen van de grond te krijgen. En zo worden we massaal opgezweept om de
machinerie verder uit te bouwen die één en slechts één doel dient: het
veiligstellen van een gunstig investeringsklimaat voor grote Westerse bedrijven,
waar ook ter wereld. Westerse regeringen getuigen in deze hele zielige zaak van
een ontluisterend gebrek aan realiteitszin, maar ook de kwalijke rol die onze
media hierin spelen kan niet worden ontkend.

Er is iets grondig mis met een situatie
waarin dergelijke belangen worden verdedigd op kosten van de bevolking. En dan
heb ik het niet alleen over het belastinggeld dat via de op handen zijnde
militarisering wordt onttrokken aan nuttige maatschappelijke bestedingen. Ik
heb het in de eerste plaats over onze veiligheid, die gewoonweg wordt genegeerd
tijdens het hele verantwoordingsproces voor de besproken ingrepen. Want, derde
en laatste kat: niemand wil een oorlog tussen de VS, de NAVO-bondgenoten en de
Russische Federatie, een oorlog tussen kernmachten. Maar hoe hoger de hysterie
wordt opgedreven om de bevolking in de gewenste richting te bewegen, hoe groter
de kans op een onbedoelde escalatie. Het is een droeve zaak om te zien hoe de vier
machten die onze belangen zouden moeten behartigen, de bevolking lemminggewijs
richting de nucleaire afgrond laten marcheren, buigend voor private elites die
meer kwaad dan goed doen en rekenend op het feit dat de klif nog ver genoeg verwijderd
is om tijdig te stoppen. We kunnen enkel hopen dat ze gelijk hebben.