Klasseren is fascinerend. Zo nu en dan houd ik ervan om
mijn boeken een nieuwe plaats te geven. Soms bepaalt de grootte van het boek de
plek waar het komt. Vaker is het de auteur en meestal de inhoud. Voor de rest
kan ik tientallen wijzen bedenken om mijn collectie vorm te geven: volgens uitgever,
doelgroep, taal, de kleur van de kaft, aantal pagina’s of de beginzinnen… En
af en toe gaat er ook een boek uit. Af en toe gaat er eens een boek uit… Dat noemt wieden. Je kan niet alles bewaren
klinkt het of het boek is stukgelezen of irrelevant. Wieden is pijnlijk, ik ben
er niet bedreven in. Klasseren des te meer.

Om te ontkomen aan de oneindige
indelingsmogelijkheden gebruiken bibliothecarissen weloverwogen systemen waarvan
Dewey, de Library of Congress-Classificatie en het UDC de bekendste zijn. De
systemen zijn erop gericht om de informatie snel terug te vinden. Sommige
boeken leveren altijd weer problemen op. Neem nu het kookmoppenboek. Plaats ik
dat naast de kartoonboeken of de kookboeken? Geschiedenis van de filosofie?
Geschiedenisrek of filosofierek? Een klassement ontwerpen is mensenwerk en
perfecte klassementen bestaan dus niet. Klasseren in interpreteren in twee
richtingen, naar het boek toe en naar het systeem toe. Hoe past dit boek in dit systeem?

De laatste dagen lijkt een nieuwe classificatie tot stand te
komen. Men waarschuwt ons dat het beter is om de associatie tussen ‘schandalig’
en ‘rijk’ te laten varen. Omdat rijken nu eenmaal eerbaar en respectvol zijn? ‘Schandalig’
breng je in verband met ‘armzalig’ en ‘zigeuner’ vertoont te veel connectie met de
holocaustslachtoffers om nog langer politiek correct te zijn. Voor zwakzinnigen,
debielen, sodemieters en allerhande Jodenscheldwoorden zijn er alternatieven gaan
circuleren: personen met een beperking, homoseksuelen…

Het laatste woord in
de rij, de ‘zigeuner’ wordt nu geschrapt en mogelijks vervangen
door woonwagenbewoner. Het woord lijkt eigentijds én politiek correct. Toch
zijn klassementen niet neutraal. Wie kiest voor het woord ‘woonwagenbewoner’ en
niet voor ‘Roma’, kiest voor een ander rijtje: illegaal (persoon zonder papieren),
dakloze (vroeger landloper), huurder van een sociale woning, villa-eigenaar,
kasteelheer… De logica van de nieuwe rij ligt voor de hand in een neoliberale context.
Woonwagenbewoner duidt een sociaal-economische toestand aan, of althans de
status die men erbij verwacht.

Zigeunerpolemiek

Natuurlijk is het belangrijk dat politie de zaken benoemt en
onderzoekswerk registreert. Maar tot hiertoe focuste de zigeunerpolemiek niet
op de essentie, namelijk op het verband tussen classificatie en genocide. Dat
klasseren niet volautomatisch tot een holocaust leidt, is duidelijk, maar de
discussie vergeet dat ‘politiek correcte klassementen’ niet per definitie
leiden tot politiek correct klasseren. Behalve het systeem is er immers de activiteit van het klasseren. Dat is mensenwerk op de werkvloer, een
secuur werk in het stadhuis of op de plaats van een delict. In
het politiekantoor én jawel, op Facebook. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte
de registratiedrift van overijverige ambtenaren als olie in de moordende
holocaustmachinerie. De ambtenaren hadden de machine niet zelf bedacht, maar
hielden ze wel vlotjes draaiende.

Om kort te gaan: de classificatie kan een
achilleshiel zijn of een troef. Wie een boek zoekt, zal het snel terugvinden,
ook al is het om het te censureren of om het op de stapel te gooien voor een
boekenverbranding. Snel een woord schrappen, lijkt op het wieden. Het is arbeid
die niet onbedacht kan of het leidt tot wat Heinrich Heine op het
einde van de negentiende eeuw voorspelde: ‘Wo man Bücher verbrennt, verbrennt
man auch am Ende Menschen’. Bovendien heeft het woordschrappen nog een
dictatoriale trek. In 1948 voorspelde George Orwell de pracht van de
‘uitgebeende taal’ in enkele zinnen: ‘Het is een prachtig iets, woorden te
vernietigen (…) De hele bedoeling van de Nieuwspraak is om de denkruimte in te
krimpen.’

Politiek correcte taal houdt dus geen holocaust tegen. Integendeel.
Zolang ambtenaren burgers reduceren tot een aan te vinken woord, is er sprake
van registratiedrift. Misschien doen politiemensen er goed aan om mensen niet
te zien als woorden maar als boeken. De bedenker van het universeel decimaal classificatiesysteem,
Paul Otlet beschouwt boeken als ruwe info. ‘An sich’ vertellen ze weinig of het nu gaat om een zigeuner of een woonwagenbewoner, het
maakt weinig uit. Boeken krijgen pas betekenis in hun relatie tot andere
boeken. Een samenleving wapent zich het best tegen een holocaust als ze zich
toont als een divers gevulde boekenkast.

Leidt een welgemeende vorming voor
politiemensen in het holocaustmuseum de aandacht af van de kern van de zaak?