Zeggen dat het beeldverslag je een krop in de keel bezorgt, is het understatement van de eeuw. Het is een stomp recht in je maag. Een persoonlijke kijk op de vluchtelingencrisis, vanop ooghoogte en op het trage ritme van wie een andere toekomst tegemoet wandelt. Krachtig door zijn eenvoudige beeldtaal en complexe gevoelswereld. 

Rania Mustafa Ali is haar naam. Ze is 20 jaar oud en telt meer maturiteit dan al onze Europese regeringsleiders samen.

Wanneer de M/V in de straat zich verliest in kortzichtige oneliners (“het zijn allemaal profiteurs, meneer”), keert mijn maag telkens weer. Maar ik besef dat het heel vaak voortkomt uit een soort angst om zelf het onderspit te moeten delven in het leven. Bang om een job te verliezen, bang dat de knoopjes te kort zijn op het einde van de maand, bang om op een wachtlijst voor de crêche, school, sociale huisvesting … te belanden. Bang ook om gekoesterde symbolen te moeten delen of herdefiniëren. Maar een burgemeester die zichzelf op de borst klopt en een kerststal van een verbanning naar de keuken redt of luidop toetert dat in zijn gemeente geen boerkini’s welkom zijn wanneer aan de hele Belgische kust nog nooit een exemplaar werd gespot … maakt zich niet alleen belachelijk, maar toont vooral een totaal gebrek aan verantwoordelijkheidszin. 

Want laat een beleidsmaker nu twee bijzondere plichten hebben. Eén: om nuance te scheppen en het grotere plaatje te onderzoeken, daar waar een opgefokt angstklimaat met ons op de loop gaat. Heeft die angst van mensen om een levensstandaard te moeten opgeven waarop al weinig marge zit, niet veel meer te maken met de harde marktlogica of genadeloze rat race waarvan steeds meer mensen het ritme niet meer kunnen houden, dan met een migratiecrisis? 

Maar er is meer aan de hand. Wanneer politici zich verliezen in spierballengerol, is dat vooral een gebrek aan verantwoordelijkheidszin. En dat is punt twee. Hoe kan het nu godverdomme zo moeilijk zijn om een deftig Europees migratiebeleid uit te tekenen? De ultieme beweegreden van een politicus/a zou toch moeten zijn: de wil om de wereld te veranderen. Een dosis idealisme gecombineerd met daadkracht. Als je die verantwoordelijkheid niet wil nemen om je ogen te openen en samen met anderen een menselijk beleid uit te werken dat het beste wil voor elk lid van die samenleving, zoek u dan een andere job.

Ik snak naar machthebbers die met een open vizier die hun kont opheffen in plaats van zich verhullen in loze opruiende oneliners, zich verliezen in het doorschuiven van verantwoordelijkheid of reddingsacties verwerpen omdat ze een aanzuigeffect zouden hebben. Terwijl mensen vooral ergens voor vluchten in plaats van ergens naartoe – en het leven als aangespoelde migrant hier in Europa lijkt me nu ook niet zo aantrekkelijk.

De complete afwezigheid aan een moedig humaan migratiebeleid is beschamend voor elke Europeaan. Een migratiebeleid dat verder reikt dan het terugplooien op eigen grenzen en toeteren dat “het hier ook geen aards paradijs is, met al die huisjesmelkers en zwartwerk”. De zoektocht naar een nieuwe thuis is geen walk in the park. Niemand vlucht voor het plezier of om als letterteken op te duiken in een twitterfeed. De oversteek wagen, is vaak de enige uitweg. Het dromen van een nieuwe toekomst vraagt moed. Het hechten aan nieuwe vrienden verlangt een bijzondere kwetsbaarheid.

Een nieuwe taal je eigen maken (waarin je kan gevoelens uiten en kwinkslagen uitdelen) is een traag proces waarbij je je angst om te falen overboord moet gooien. Wie het gesprek aangaat met mensen die op de vlucht gingen (en in het beste geval hier een nieuwe thuis vonden), merkt al gauw dat mistige wolkenbanden wonen in hun hoofd en littekens gekrast zijn op hun ziel. Verscheurd om wat (en wie) ze moesten achterlaten, hoopvol om wat wat de toekomst brengt, ook al botsen ze op de ene afwijzing na de andere (alleen al de zoektocht naar een woonplek is De Grote Afwijzingsshow). Een migratiebeleid dat ook die trauma’s erkent en die discriminatie wil aanpakken is geen luxe, het is een pure noodzaak voor een gezonde samenleving. 

Terug naar de docu. Tijdens haar persoonlijke Odyssee wordt Rania op een bepaald moment aan de Macedonisch-Griekse grens met stenen en traangas letterlijk teruggedreven naar het Griekse vasteland. De wanhoop die je als kijker voelt, is minstens even wrang als de schaamte die zich een weg naar je vuurrode hoofd baant. Is dit dan ons Europese verhaal gestoeld op die suikerspinroze begrippen “solidariteit”, “openheid” en “democratie”?

Is dit die Europese identiteit waarvan we zo bang zijn ze te verliezen? Laat ons alsjeblieft niet doen alsof we beter zijn als de rest. Laat ons alsjeblieft niet doen alsof vluchtelingen een andere mensensoort zijn. Op de vlucht moeten gaan is niet voorbehouden voor deze of gene nationaliteit, voor deze of gene godsdienst … It could be you, it could be me, it could be your mother, it could be my child. Zou samenwerken aan vrede en welzijn, met respect en belangstelling voor elkaars eigen identiteit niet de kern van het Europese verhaal moeten zijn? En zouden politici niet bij uitstek degene zijn die aan dat verhaal bijdragen?