Hydrolyse in de Middellandse Zee

Toen Bashar Al Assad eind 2013 instemde met een plan van de Verenigde Naties om de Syrische chemische wapens te vernietigen, klonk dat veelbelovend en erg positief. Na de weigering van vele landen (onder meer Noorwegen, België, Albanië) om de vernietiging van chemische wapens uit Syrië te laten plaatsvinden op hun grondgebied, zullen de gevaarlijkste afvalstoffen worden afgevoerd en vernietigd in de internationale wateren ten westen van Kreta, zo berichtte de BBC begin januari 2014. Het betreft 700 ton van de in totaal 1300 ton die vernietigd dient te worden. De operatie wordt onder andere gefinancierd door de Europese Unie met 12 miljoen euro.

Een schip met de eerste lading van de Syrische chemische wapens is op 7 januari vanuit de Syrische haven Latakia naar Italië vertrokken. Een tweede zending verliet op 25 februari de Syrische haven. De gevaarlijkste stoffen worden in Italië overgeladen op het Amerikaanse schip MV Cape Ray, een gespecialiseerd schip uitgerust met twee mobiele hydrolyse-systemen, dat de meest toxische wapens (mosterdgas en sarin) door hydrolyse zal vernietigen in internationale wateren tussen Griekenland, Italië, Libië en Malta. Het Agentschap voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) ziet toe op dit proces in samenwerking met de VN.

Hierdoor wordt een slib geproduceerd dat vergelijkbaar is met giftig industrieel afval, meldde de Malta Independent in januari 2014. Volgens wetenschappers zal deze restvloeistof het 5- tot 14-voudige van het oorspronkelijke volume bedragen, afhankelijk van de mate waarin de giftigestoffen verdund worden.

Geen officiële informatie beschikbaar

Vanuit de overheden in Italië, Malta en Griekenland, zijn er nog geen officiële berichten vrijgegeven hoe het proces precies in zijn werk zal gaan. Ook de Europese Unie houdt de lippen op elkaar en geeft geen verdere informatie over het vernietigingsproces van de Syrische chemische wapens.

Op 16 januari 2014 vroegen 37 europarlementsleden uit Griekenland, Cyprus, Italië en Malta om opheldering aan de Hoge Vertegenwoordiger van de EU Catherine Ashton. Op 4 maart kwam het antwoord van Ashton:

• Er is geen exacte locatie bepaald waar de operatie zal plaatvinden.
• Alle veiligheidsmaatregelen worden in acht genomen.
• Het schip is in goede conditie en speciaal omgebouwd en aangepast aan de omstandigheden. (dit werd nl. in twijfel getrokken door de franse NGO Robin des Bois).
• Er zal geen enkele lozing in zee gebeuren op geen enkel moment.

Grieks minister van Buitenlandse Zaken en vice-premier Evangelos Venizelos van zijn kant verklaarde: ‘Wij respecteren volledig de desbetreffende besluiten van de Verenigde Naties, wij respecteren volledig de initiatieven en verantwoordelijkheden van het Agentschap voor het Verbod op Chemische Wapens, de OPCW. Natuurlijk, hoe belangrijk het ook voor ons is om het chemische arsenaal uit Syrië te verwijderen, dit arsenaal vormt evenzeer een grote bedreiging voor de Middellandse Zee en het is even belangrijk dat de operatie worden gedaan met absolute zekerheid dat letterlijk absoluut en zonder uitzondering of afwijking de milieuveiligheid in de Middellandse Zee  gewaarborgd wordt. De garantie van absolute bescherming van het mariene milieu van de Middellandse Zee is een conditio sine qua non voor de voltooïng van dit proces, en ik ben blij dat onze gecoördineerde en tijdige diplomatieke initiatieven van de voorgaande dagen veel institutionele en wetenschappelijke garanties bieden dat er in feite geen risico bestaat voor het mariene milieu van de Middellandse Zee.’

Reactie van Kretenzische politici

Deze verklaringen zijn zo vaag dat ze de Griekse bevolking niet kunnen geruststellen. De prefect van Kreta, Stavros Arnaoutakis, heeft in opeenvolgende brieven aan de vice-premier en minister van Buitenlandse Zaken Evangelos Venizelos en aan de minister van Leefmilieu, Energie en Klimaatverandering Yiannis Maniatis gevraagd om tenminste nota te nemen van de grote bezorgdheid die heerst bij de bewoners op Kreta ten aanzien van de milieudreiging en heeft hen gevraagd om van de betreffende ‘rampzalige actie’ af te zien.

‘Het is goed dat de vernietiging van chemische zaken wordt gedaan met de coördinatie van de Verenigde Naties en het Agentschap voor het Verbod op Chemische Wapens, maar we geloven dat de oplossing voor hun neutralisatie op zee niet veilig is. Het is ook een recht van de burgers om te worden geïnformeerd over dit project en over wat er zal volgen.’

Griekse parlementsleden uit Kreta hebben ook in het parlement reeds vragen gesteld over de veiligheid van de procedure en wie binnen de Griekse regering precies de goedkeuring heeft gegeven om de chemische wapens op deze plaats te vernietigen. Een duidelijk antwoord hebben ze tot dusver nog niet gekregen.

Reactie vanuit de wetenschappelijke wereld

Een coalitie van mariene wetenschappers en deskundigen en niet-gouvernementele organisaties onder leiding van het Archipelagos Instituut voor Mariene Bescherming in Griekenland, verklaarde  in februari 2014 dat het door de Verenigde Naties gesteunde plan om de Syrische chemische wapens te neutraliseren aan boord van een schip in de Middellandse Zee ‘riskant en zonder enig precedent’ is.

Op de website van de organisatie staat te lezen: “Het proces wordt juridisch ingedekt in overeenstemming met de relevante besluiten van de VN. Deze organisatie is naar verluidt een onafhankelijk vredestichter, maar wordt in feite gecontroleerd door dezelfde leden die deze gevaarlijke chemische wapens op de markt brengen, zoals de VS , Rusland, China en Frankrijk, landen die eveneens permanente leden zijn van de VN. Opgemerkt moet worden dat landen als Frankrijk, Duitsland, Noorwegen, België en Albanië, die over de faciliteiten beschikken om dergelijk gevaarlijk afval te verwerken, de vernietiging van deze chemische wapens op hun grondgebied niet toegestaan hebben wegens gebrek aan geschikte infrastructuur. Echter nu wordt plots de vernietiging aan boord van een bewegend schip wel veilig geacht in internationale wateren, waar de controle vrijwel onmogelijk is.“

Niet eerder getest

Anastasia Miliou,’ research director’ van het Archipelagos Instituut, weet dat de neutralisatie van chemische wapens op zee niet eerder getest is en vol gevaren is voor het kwetsbare ecosysteem van de Middellandse Zee en de kusten van Kreta, Malta en Italië. ‘Het is ook de eerste keer dat deze chemicaliën in een dergelijke hoeveelheid in aanraking kunnen komen met het zeer onstabiele maritieme milieu. Het proces brengt ook bedreigingen mee voor het maritieme leven als gevolg van de mogelijke dumping van vloeibaar afval geproduceerd tijdens het proces’, beweerde ze.

Raymond Zilinskas, directeur van de chemische en biologische oorlogsvoering van het Amerikaanse leger en inspecteur voor biologische en chemische wapens van de VN in Irak, zit op dezelfde lijn als Miliou. Ook de Israëlische chemieprofessor Moshe Kol, van de universiteit van Tel Aviv, waarschuwt voor de gevolgen op lange termijn: ‘Sarin is samengesteld uit fosfor en zuurstof en het resultaat van het proces van afbraak van de verbinding is fosforzuur- dat is overigens een ingrediënt in Coca-Cola. Ze zullen het waarschijnlijk in de Middellandse Zee gooien. Andere materialen die betrokken zijn bij het afbraakproces bevatten natriumhypochloriet, in feite chloor en natriumhydroxide. Mosterdgas zal worden opgelost door een proces van hydrolyse en oxidatie. Ik denk dat het resultaat van het afbraakproces zal eindigen in zee, wat verontrustend is omdat de vissen op de stortplaats hierdoor kunnen sterven.’

Professor Evangelos Gidarakos, specialist in toxisch restafval, van de Universiteit van Kreta voegt er  aan toe dat er geen studies zijn gedaan naar het effect van hydrolyse in een gesloten marien systeem zoals de Middellandse Zee. Vergelijkbare processen zijn al eerder toegepast in de oceanen, waar er sterkere stromingen zijn, zodat de milieueffecten beperkt blijven. Of dat in de Middellandse Zee ook het geval is, is zeer twijfelachtig. Gidarakos is heel ongerust.

Hij vreest bovendien dat er grote problemen kunnen optreden bij de scheiding van mostergas en sarin omdat de hydrolyse enkel voor 99,9 % effectief werkt als de giftige stoffen zuiver zijn en niet vermengd werden. De mogelijke reacties zijn niet te overzien als de samenstelling niet volledig gekend is. Er dient volgens de professor een uitgebreide analyse te gebeuren van elke eenheid die vernietigd zal worden. Wanneer de hydrolyse niet effectief gebeurt zullen chemische stoffen zich verspreiden en de schade aan het milieu zal niet te overzien zijn in een ingesloten systeem zoals de Middellandse Zee.

“Het is tegenstrijdig om gedetailleerde rapporten betreffende mogelijke milieu-effecten en openbare raadplegingen te eisen alvorens toestemming te verlenen voor de bouw van een eenvoudige zuiveringsinstallatie, terwijl de uitvoering van operaties van deze omvang zoals de behandeling van gevaarlijk chemisch afval, onder onduidelijke procedures, met de media als de enige bron van informatie voor de nationale autoriteiten, als afdoende geacht wordt” voegde Evangelos Gidarakos van de Universiteit van Kreta er aan toe.

Economische crisis tempert de publieke reactie

Anastasia Miliou ziet nog andere redenen voor de beslissing om het hydrolyse-proces net op deze specifieke plaats in de Middellandse Zee door te voeren: ‘De selectie van deze stortplaats is niet willekeurig gemaakt, omdat de mediterrane landen op dit moment te maken hebben met een ernstige economische crisis en onder controle staan van zwakke overheden. Dus is er minder kans op publieke reactie. En nu moeten, afgezien van de crisis, deze landen ook omgaan met deze ernstige bedreiging voor het milieu, veroorzaakt door de verspreiding van gevaarlijke stoffen door zeestromingen, in de hele Middellandse Zee.’

Open vragen

De bewoners van Kreta blijven met de volgende ernstige vragen zitten :

• Niemand (met inbegrip van het Amerikaanse leger) weet of de chemische wapens verontreinigid zijn en of ze volledig gehydrolyseerd kunnen worden.
• Niemand kan zeggen of het hydrolyseproces goed werkt aan boord van een schip met machines die op en weer bewegen en op zeeniveau en dus met een andere luchtdruk met betrekking tot de chemicaliën.
• Zelfs als de hydrolyse slaagt op zee, is er geen studie over de impact op het milieu in het geval van een ongeluk, noch bestaat er een studie die een risicobeoordeling inhoudt.
• Hoe veilig is het om op een schip van 22.000 ton 9800 ton chemische stoffen (in hun definitieve vorm in 14-voud na hydrolyse) te vervoeren. Waar en hoe worden deze vloeistoffen opgeslagen?
• Waarheen zullen deze 9800 ton (maximumhoeveelheid!) chemische stoffen vervoerd worden en welk bedrijf zal de verwerking op zich nemen en waarom is dat bedrijf nog niet gevonden? Het enige wat geweten is tot nu toe is dat Duitsland aanvaard heeft om 350 ton te verwerken en Groot-Brittannië heeft beloofd om een niet nader genoemde hoeveelheid aan te nemen (voorlopig werd er gesproken over 80 en 120 ton).
• Aangezien geen enkel land de hydrolyse op zijn grondgebied accepteerde, op welke grond zouden ze dan het 14-voudige volume aan giftig afval aanvaarden?
• Waarom zijn er geen waarnemers aan boord van rechtstreeks betrokken landen, zoals Italië, Malta of Griekenland? Vanuit Kreta werd gevraagd aan het Griekse ministerie van Buitenlandse Zaken om een voorstel in te dienen om 2 wetenschappers van de universiteit van Chania als waarnemers aan te stellen, maar hier werd geen gehoor aan gegeven.

Om die reden kwamen duizenden mensen op 9 maart de straat op in Chania. Niemand weet of de hydrolyse een effect zal hebben op de visvangst van de Kretenzische vissers en niemand kan garanderen of het zwemmen in zee deze zomer zonder gevaar voor de volksgezondheid zal zijn.

Zolang er niet meer duidelijkheid zal worden geschapen, zullen de protesten verder gaan. De inwoners van het piepkleine Gavdos, het zuidelijkste eiland van Europa, hebben al beslist zich te onthouden tijdens de Europese verkiezingen op 25 mei uit protest tegen de onverschilligheid van de Griekse regering en de EU ten aanzien van deze kwestie.

Volgende afspraak: 23 maart in Arkadi, Kreta

* Dit artikel is mee tot stand gekomen met de medewerking van Nadia Peeters, die zelf op Kreta woont