De Diversiteitsbarometer is gebaseerd op onderzoek van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. “Wonen was één van de thema’s waar we het meeste vragen en klachten over kregen”, zegt Jozef De Witte, directeur van het centrum. De ‘Diversiteitsbarometer’ wordt tweejaarlijks gepubliceerd en gaat afwisselend over werk, huisvesting en onderwijs.

Gebrek aan sociale woningen

In de publieke sector is er volgens de studie vooral een tekort aan sociale woningen. Om aan de vraag te kunnen voldoen moet het bestaande aanbod in Vlaanderen worden uitgebreid met 63 procent. In Wallonië ligt dat iets lager op 38 procent, Brussel heeft zelfs nood aan een verdubbeling.

Gorik Van Holen is woordvoerder van Vlaams minister voor wonen Freya Van Den Bossche. Hij erkent dat er nijpend tekort is maar vindt dat de Vlaamse overheid een inhaalbeweging heeft gemaakt. “Naast de bouw van 43,000 sociale woningen moeten gemeenten zelf ook woningen voorzien. Een aantal scoort goed maar zo’n dertig gemeenten hebben we toch op de vingers moeten tikken.”

Pascal De Decker is socioloog en deskundige op het gebied van ruimtelijke ordening. Volgens hem kloppen de cijfers in reële aantallen maar zegt dat weinig over het nog bestaande tekort. “De afgelopen jaren zijn de wachtlijsten zelfs langer geworden. We zitten met een structureel tekort dat minstens een vijfvoud aan woningen vereist.”

Jozef De Witte vindt er op gemeentelijk niveau al te vaak een bewust beleid wordt gevoerd tegen de komst van sociale woningen. “Te vaak wordt de bouw van sociale woningen genegeerd, ten eerste omdat ze de extra investering niet willen bekostigen en daarnaast ook omdat ze de voorkeur geven aan lokale verankering. De overheid kan en heeft de plicht, via sancties nalatige gemeenten te dwingen hun verplichtingen na te komen.”

“Ik vind niet dat huisvesting een gemeentelijke bevoegdheid is”, zegt Pascal De Decker. “Iemand moet drie jaar wonen in een gemeente voordat hij aanspraak kan maken op een sociale woning. Wat als blijkt dat die er eigenlijk niet zijn, verhuizen en terug drie jaar wachten? De problemen die er zijn, los je op door te investeren in huisvesting en daar zijn grote bedragen voor nodig.”

Het verschil tussen Vlaanderen en Wallonië ligt volgens hem deels aan het feit dat sanctioneren in Vlaanderen louter op papier bestaat. “Veel over het Waalse beleid weet ik niet, maar de sancties die daar worden opgelegd aan gemeenten worden effectief uitgevoerd. In Vlaanderen bestaat die mogelijkheid ook, maar wordt ze zelden of nooit toegepast.”

Discriminatie op private markt

Door een gebrek aan sociale woningen zijn minder kapitaalkrachtige mensen vaak genoodzaakt om hun heil te zoeken op de private markt. Geen makkelijke zoektocht zo blijkt, zeker niet voor mensen van vreemde origine, met een laag inkomen of een uitkering.

“Uit de tests blijkt dat 42 procent van de vastgoedmakelaars ingaat op het verzoek van verhuurders om ‘vreemdelingen’ te weigeren”, zegt De Witte. “Daarnaast gaat 61 procent van hen in op het verzoek om werklozen links te laten liggen. “We zien al te vaak dat discriminatie maatschappelijk aanvaard wordt, dat is onaanvaardbaar en bij wet verboden. Zowel pertinente discriminatie als op basis van vooroordelen tegen een groep mensen moeten worden aangepakt.”

“Aan zo’n vorm van discriminatie kun je weinig doen als overheid”, zegt Van Holen. “Met het systeem van de sociale huurkantoren proberen we daar een antwoord op te bieden. Momenteel verhuren die samen zo’n 6500 huizen, een stijging tegenover vorig jaar van 10 procent. ”

Bij die sociale huurkantoren kunnen particulieren hun huis verhuren voor een periode van 9 jaar, in ruil voor een aantal voordelen. Zo krijgen ze bijvoorbeeld een aantal premies bij een renovatie en ligt het risico op wanbetaling bij het huurkantoor.

Volgens Pascal De Decker is dit een maatregel met een beperkte impact. “Binnen dit systeem worden momenteel om en bij de zesduizend huizen verhuurt terwijl er op de private markt globaal genomen zo’n 400,000 woningen worden aangeboden. Dat is dus verwaarloosbaar.”

Gorik Van Holen vindt dat de huidige Vlaamse regering in deze legislatuur toch sterk heeft ingezet op de problemen van de private markt. “Een belangrijke oorzaak van discriminatie is dat verhuurders geen zekerheid van betaling hebben. Eén van de initiatieven die we hebben genomen is het ‘Huurgarantiefonds‘. Tegen een kleine betaling, zo’n 70 euro, kunnen huurders zich daarbij aansluiten. Stel dat de huurder niet kan betalen, dan komt dat fonds tussen.”

“We pleiten al lang voor een systeem zoals het ‘Huurgarantiefonds'”, zegt De Witte. “Iedereen heeft recht op een woning. Als de overheid de garantie geeft aan verhuurders dat ze op het einde van de maand worden betaald, zullen meer mensen die het echt nodig hebben een woning vinden.”

Welke kleur neemt de toekomst aan?

Op 25 mei zijn er ook Vlaamse verkiezingen, tegen dan zullen de problemen op het vlak van huisvesting echter niet zijn opgelost. Volgens Gorik Van Holen is het een proces van lange adem, maar is er toch sprake van een positieve tendens. “Ik denk dat we, door in te zetten op maatregelen die de private markt beter reguleren, een nieuwe weg zijn ingeslagen. De focus ligt niet alleen meer op eigendom maar ook op het aanbod, dat een prominente factor is in de bestaande discriminatie.”

Pascal De Decker is het daar niet helemaal mee eens en zegt dat de structurele problemen niet zijn aangepakt. “Zolang een verhuurder veel keuzemogelijkheden heeft, zal hij kiezen voor de mensen waar hij het meest vertrouwen in heeft. Dat is een rationele keuze die begrijpelijk is, maar zo blijft er een groep mensen over die nergens terecht kunnen.”

“De opeenvolgende Vlaamse regeringen hebben sterk ingezet op eigendomsverwerving”, zegt De Decker. “Het is enerzijds goed dat veel mensen een eigen huis hebben. Anderzijds marginaliseert de private woningmarkt daardoor en blijven de mensen over die financieel niet de slagkracht hebben om te zorgen voor een degelijk dak boven hun hoofd.”

Volgens hem is het dan ook aan de volgende regering om dat structurele tekort aan te pakken door meer te investeren in huisvesting. “Met de bestaande maatregels gaat het tekort aan sociale woningen in elk geval niet kunnen worden weggewerkt. Daarvoor zijn ze al te vaak niet meer dan een druppel op een hete plaat.”