Werknemers de dupe van deregulering

Op 2 oktober 2013 kondigde de voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barosso aan dat alle lopende Europese initiatieven op het gebied van de arbeidsveiligheid, de gezondheid op de werkplek en het leefmilieu zouden worden geschrapt. Dit onder het motto van het dereguleringsprogramma REFIT, voluit het Regulatory Fitness and Performance Programme.

REFIT wil in de woorden van de Commissie zelf “de groei een zetje geven”. Volgens de vakbonden ABVV, ACV en ACLVB dreigen werknemers echter de dupe te worden van dit nobel klinkende streven. REFIT is volgens hen een regelrechte aanval op de sociale grondrechten van werknemers.

De beslissing van de Commissie heeft als gevolg dat een aantal voorstellen op het gebied van arbeidsveiligheid nu van de baan zijn, zoals een voorstel om de regelgeving op vlak van kankerverwekkende stoffen te verbeteren. De huidige Europese richtlijn die werknemers moet beschermen tegen blootstelling aan kankerverwekkende stoffen dateert uit 1990, en heeft slechts voor drie stoffen grenswaarden opgesteld. 

In het voorjaar van 2013 kwamen de Europese vakbonden tot een akkoord met de werkgevers om zeventien andere kankerverwekkende stoffen aan dit rijtje toe te voegen. Het REFIT-programma strooit nu echter roet in het eten.

Herman Fonck van de christelijke vakbond ACV lijst in een artikel over REFIT verschillende domeinen op waarbinnen er dankzij Barosso’s beslissing geen progressie meer zal worden geboekt. Voorbeelden daarvan zijn de bestrijding van tabaksrook op de werkvloer en bodemvervuiling.

Maar het gaat niet alleen om het afblokken van nieuwe voorstellen, zo stelt Fonck. “De Commissie (‘…’) wil ook alle bestaande Europese veiligheidswetgeving doorlichten om nog meer te kunnen schrappen.” Alle lidstaten werden hiervoor gevraagd voor eind 2013 een evaluatie in te dienen.

Ook op andere terreinen dan de arbeidsveiligheid wil de Europese Commissie regels afbouwen. Zo verwijst Fonck naar regels voor gelijke behandeling van uitzendkrachten, de publicatie van jaarrekeningen en het consulteren en informeren van werknemers bij reorganisaties en collectieve ontslagen.

Jaren ’80: opkomst Europese veiligheidsnormen

Eind jaren tachtig introduceerde Europa een hele reeks veiligheidsrichtlijnen. Deze regels kwamen er volgens Fonck niet omdat Europa plots zo sociaal was, maar omdat men merkte dat de verschillen in veiligheidsstandaarden drempels opwierpen voor het vrijhandelsverkeer.

“De Denen weerden bijvoorbeeld al heel vlug solventhoudende verf. De Zweden bepaalden weer dat computerschermen aan de TCO-norm^[1] moesten voldoen.”

“Vervolgens is een compromis gesloten om al die veiligheidsnormen op een Europees niveau te brengen”, vertelt Fonck. “Dat is de aanleiding geweest voor een dertigtal richtlijnen, die elke lidstaat in eigen wetgeving moest omzetten. Het streven was hierbij om de minimumnormen voor veiligheid en gezondheid op een zo hoog mogelijk niveau te harmoniseren.”

Het is echter niet alleen de veiligheid op de werkplek waarbij Europa om de hoek kwam kijken. “Er kwamen ook maatregelen met betrekking tot informatie en consultatie”, stelt Fonck. “Naar aanleiding van de sluiting van de Belgische Renaultfirma is er bijvoorbeeld een richtlijn gekomen voor de consultatie van werknemers bij aankomende herstructureringen.”

Groot-Brittannië leidt verzet

Vooral toetredende lidstaten hadden volgens Fonck een grote kluif aan deze richtlijnen. Zij moesten namelijk eerst al deze regels integreren in hun eigen wetgeving, voor zij welkom waren binnen de EU.

Maar ook in Groot-Brittannië groeide het verzet tegen de ‘Brusselse bemoeizucht’. “Er kwam een nogal grove beweging op gang die pleitte voor deregulering. Een van de gevolgen daarvan was dat veiligheidsnormen afhankelijk werden gemaakt van een risico-evaluatie van de werkgever. Men ging ook pleiten voor een kosten-batenevaluatie van de Europese veiligheidsrichtlijnen: wat leveren ze op, wat kosten ze de lidstaten, en is dat wel in verhouding?”  

Langzaamaan ging de Europese Commissie volgens Fonck steeds meer gewicht geven aan dat soort overwegingen. “Volgens de Commissie moeten we, om uit de crisis te komen, zo min mogelijk wetgeving hebben die werkgevers hindert om te groeien.”

Zo werd er een streep getrokken door allerlei administratieve formaliteiten die werkgevers moesten verrichten. Met REFIT kwam deze beweging in een zware stroomversnelling terecht.

Door middel van enquêtes mochten werkgevers een top 20 aanleveren van de Europese regels die hun het meeste hinderden. “Hierin werden dingen genoemd als de werktijdenregeling, de regel dat je interims evenveel moet betalen als vaste werknemers, en het recht op consultatie en overleg bij collectief ontslag.”

Eind oktober 2013 werd het dereguleringsprogramma van de Commissie toegejuicht tijdens de Europese top. “Op de ochtend van de top slaagde Cameron erin een mediagenieke show op te voeren, met Barosso, Merkel en nog meer politieke leiders. Di Rupo heeft zich hier destijds van gedistantieerd, en sprak van een ideologische uitwas die niets te maken had met betere regelgeving.” 

REFIT zet vakbonden buitenspel

Ook de onderhandelingspositie van de vakbonden wordt flink ondermijnd door het dereguleringsprogramma van de Commissie. “Het Verdrag van Europa voorziet dat werknemers op sectorniveau en algemeen niveau kunnen onderhandelen over Europese sociale regels. De Europese Commissie heeft overigens uitdrukkelijk als taakstelling om dit te bevorderen en ondersteunen”, zegt Fonck.

“Rond stress en ouderschapsverlof zijn er bijvoorbeeld algemene akkoorden gesloten. Een recent voorbeeld van een Europees sectoraal akkoord heeft betrekking op het voorkomen van prikongevallen in de gezondheidssector.”

Er ontstond de afgelopen jaren bijzonder veel commotie  over een poging om een Europese gezondheidsrichtlijn voor kappers in te voeren. Deze richtlijn stelde dat kappers geen ringen meer mogen dragen, aangezien het risico op eczeem en allergische reacties groter wordt als vocht en resten van producten onder sieraden blijven zitten. Huidziekten en allergieën komen bij kappers tien keer vaker voor dan gemiddeld.

De richtlijn adviseerde kappers ook om schoenen met een antislipzool te dragen. Hoewel eurosceptici spreken van detailwetgeving, moet men dergelijke regels volgens Fonck zien als een bijzonder efficiënte manier om ongelukken te voorkomen.

‘Hair Hitlers’

In de Britse rioolpers ontstond er grote ophef over het ‘hoge hakken- en sieradenverbod’ voor kappers. ‘Hair Hitlers’, kopte de krant The Sun in 2012. Volgens Fonck was het een strategische keuze van Cameron en consorten om een relatief kleine en zwakke sector als voorbeeld te stellen in de strijd tegen de Brusselse bureaucratie. 

Negen nationale regeringen wisten de bekrachtiging van de kappersrichtlijn door middel van een gezamenlijke lobby op succesvolle wijze uit te stellen. Met de aankondiging van Barosso op 2 oktober 2013 ging er een streep door het plan.

“De Commissie vertikt het nu de kappersrichtlijn voor te leggen aan de Europese Raad, waardoor deze niet kan worden omgezet in Europese regelgeving. Ze krijgt hierbij rugdekking van een aantal nationale regeringen. Zelfs het Nederlandse regeerakkoord bevatte een onnozele passage over het kappersakkoord.”

Dit leidt tot ongenoegen bij de Belgische vakbonden: het akkoord over de veiligheid en de gezondheid van kappers werd immers door de sociale partners in de sector gesloten. Ook een akkoord dat door de Europese sociale partners in de visserijsector is gesloten wordt niet geratificeerd dankzij REFIT.

“Dit heeft weer een ontmoedigend effect op andere sectoren, die het niet in hun hoofd zullen halen om te onderhandelen over betere veiligheidsnormen. Het wordt immers toch geblokkeerd. Dat vinden wij al vrij nefast”, stelt Fonck.

Fors ambtenarenapparaat ingeschakeld voor deregulering

Aangezien het afsluiten van Europese cao’s een aangelegenheid is van de sociale partners en de Europese Raad, kan het Europees Parlement weinig tegen deze gang van zaken inbrengen. Het parlement kan zich in de toekomst wel buigen over vijftig dereguleringsvoorstellen die de Europese Commissie zal presenteren, waarvan de inhoud vooralsnog onduidelijk is.

Op 4 februari 2014 keurde het Europees Parlement een verslag over het REFIT-programma goed. De week daarvoor waren in de commissievergadering reeds een aantal belangrijke amendementen met kritiek op REFIT weggestemd door de conservatieve meerderheid. “Zo is een amendement dat het niet laten ratificeren van het kappersakkoord veroordeelde verworpen”, vertelt Fonck.

In het parlement stemde men wel in met een amendement dat bepaalde dat REFIT niet mag leiden tot het afremmen van verbeterde veiligheidswetgeving. De Belgische vakbonden hebben Europarlementariërs met klem opgeroepen dit amendement goed te keuren. Volgens Fonck biedt deze aanpassing weliswaar enige houvast, maar hebben de voorstanders van REFIT eveneens een hoop munitie overgehouden aan de stemming.

Het parlement krijgt pas rechtstreekse beslissingskracht over REFIT wanneer de Commissie haar concrete maatregelen presenteert. Hoewel er vanuit de huidige Commissie (die in mei aftreedt) waarschijnlijk niets meer zal komen, is Fonck ervan verzekerd dat de dereguleringsmachine ook in de volgende termijn door zal blijven draaien.

“Die dereguleringstendens wordt dwars over alle departementen van de Europese Commissie heen aangedreven. Hier zit een fors ambtenarenapparaat achter. Tegelijkertijd knipt men in het ambtenarencorps dat bezig is met de ontwikkeling van nieuwe veiligheidswetgeving.”

Rethink REFIT

Ondertussen gaan de Belgische vakbonden verder met hun gezamenlijke campagne, Rethink REFIT. De Europese verkiezingscampagne zal worden aangegrepen om de risico’s van het dereguleringsprogramma te belichten. Mede door de complexiteit van het REFIT-programma is dit geen gemakkelijke strijd.

“Belgische ministers, werkgevers en sectoren aanpakken – dat zijn we gewend om te doen. Nu moet je plots gaan opboksen tegen anonieme ambtenaren en een Europese Commissie, die de machinerie blokkeert”, stelt Fonck.

Hoewel een aantal vakbonden in het buitenland voorzichtig het Belgische voorbeeld volgen, kan men volgens Fonck echter nog niet spreken van een sterke Europese beweging tegen REFIT.

“Zo vinden sommigen van onze zuiderburen dat er eerst een grote revolutie moet komen, waarbij het kapitalisme omver moet worden geworpen. Die willen niets weten van dat reformisme.”

De Scandinaviërs zijn volgens Fonck op hun beurt weer te content met hun eigen nationale wetgeving om keihard de strijd aan te gaan tegen REFIT. “Iedereen heeft ook weer zijn eigen prioriteiten. Tegen de Grieken en de Spanjaarden moet je ook nu niet komen zeggen veiligheid en gezondheid de grootste problemen zijn.”

Voetnoten

• [1]De TCO-norm voor monitoren omvat eisen op het gebied van straling, ergonomie, milieuvriendelijkheid en gezondheid.