De artistieke directeurs en stichters van het Wit-Russische Vrije Theater, Kaliada en Nicolai Khalzin, zijn staatsvijanden in hun land. Hun misdaad? Ze hebben een ondergronds gezelschap opgericht om de dagdagelijkse strijd van hun landgenoten voor het voetlicht te plaatsen.

Ze hielden het Vrije Theater in 2005 boven de doopvont, maar amper zes jaar later vroegen ze politiek asiel aan in het Verenigd Koninkrijk. Ze ontvluchtten de vermeende pesterijen door de regering van president Aleksandr Loekasjenko, die Wit-Rusland op autoritaire manier bestuurt sinds 1994. Kaliada en Nicolai leven nu in ballingschap in Londen.

“We zijn met het vrije theater gestart omdat we iets wilden dat niet kon vernietigd of gesloten worden”, vertelt Kaliada. “Nikolai leidde drie onafhankelijke kranten die er gedwongen mee moesten ophouden. We wilden iets dat zou blijven duren, en de enige manier was ondergronds gaan.”

Geheime locaties

Ze treden op in geheime locaties, van privéwoningen tot een afgeschermd terrein in het bos. “Mensen die naar onze voorstellingen komen, weten dat ze niet veilig zijn. Ze kunnen gearresteerd worden, gewoon omdat ze in het publiek zitten. Maar dat houdt hen niet tegen”, aldus Kaliada.

“De autoriteiten begrijpen niet dat hoe harder ze ons proberen te onderdrukken, hoe feller wij zullen terugvechten. Onlangs namen ze een huis in beslag dat we gebruikten voor onze voorstellingen. Maar ze als ze ons verhinderen om in Wit-Rusland op te treden, zullen we elders in de wereld onze stem luider laten klinken.”

Het Vrije Theater wordt geroemd voor veel van zijn producties. Het kreeg bijvoorbeeld de toelating van de Britse toneelschrijver Harold Pinter om diens woorden over macht en geweld in een voorstelling te gebruiken om het lot van Wit-Russische gevangenen te schetsen. Van de inmiddels overleden Pinter is nochtans geweten dat hij fel gekant was tegen het herwerken van zijn stukken.

Eurovisiesongfestival

Door de staatscontrole op theaters, kunstgalerijen en radiozenders is het moeilijk voor artiesten om publiciteit te krijgen als de regering hen niet heeft goedgekeurd. Popnummers zoals “I love Belarus” krijgen internationale aandacht op het Eurovisiesongfestival. Maar rock- en folkmuzikanten zien hun optredens vaak op het laatste moment afgelast.

“In Wit-Rusland staan er veel groepen op de zwarte lijst, wij ook”, zegt Lavon Volski van de band Krambambulya, in een interview met de organisatie Freemuse. Volgens hem mochten ze geen album uitbrengen over de integratie van Wit-Rusland in de rest van Europa.

“Dat gaat als volgt. Het management van een club krijgt een geheimzinnig telefoontje: ‘Als je directeur wil blijven en je bent gehecht aan je zaak, kan je maar beter deze muzikanten verbieden om in je club te spelen'”, aldus Volski.

Freemuse, dat artistieke en muzikale vrijheid over de hele wereld propageert, werkt al jaren met muzikanten in Wit-Rusland. Het stelde de informele censuur in dat land aan de kaak in een rapport uit 2007.

Terroristen

“Het feit dat deze zwarte lijst niet het gevolg is van een presidentieel decreet of een andere wettelijke beslissing, maakt het bijna onmogelijk om aan te tonen dat ze bestaat. De ministeries van Cultuur en Informatie kunnen blijven ontkennen, ondanks het bewijsmateriaal”, schreef de organisatie toen.

Ole Reitov, directeur van Freemuse, zegt dat er weinig veranderd is sinds de publicatie van het rapport. “Politieke censuur zit diep ingebakken in Wit-Rusland. De radiozenders vallen volledig onder staatscontrole en dus krijgen bepaalde groepen geen zendtijd.”

“Maar muziek is een zeer belangrijk onderdeel van het leven. Als dat wegvalt of gecontroleerd wordt, zie je dat zo’n land de band met zijn cultuur en geschiedenis verliest. Censuur in Wit-Rusland maakt onderdeel uit van het systeem en muzikanten kunnen zelfs als terroristen worden bestempeld”, zegt Reitov.

Auteur: Philippa H Stewart