De mens bevrijden van Gods woord?
Opinie, Nieuws, Samenleving, België, Religie, Islam, Geloof, Ideologie, Dirk Verhofstadt, Hannah Arendt, Neoliberalisme, Atheïsme, Bijbel, Moraal, Paul De Witte, Denkgroep MaatschappijKritische Christenen, Syrië-strijders, Denktank Liberales, Ingedaalde levensovertuiging, Henk van Andel -

De mens bevrijden van Gods woord?

Als het van Dirk Verhofstadt afhangt, moet het vraagteken in de titel vervangen worden door een uitroepteken. "Het is de enige manier om in een multireligieuze samenleving als de onze, te komen tot harmonie", stelt hij. Verhofstadt is kernlid van de denktank Liberales. In september verscheen zijn boek 'Atheïsme als basis voor de moraal'.

woensdag 22 januari 2014 11:00
Spread the love

‘We moeten de mens bevrijden van Gods woord’. Dat was de titel boven een opiniestuk dat op donderdag 16 januari in De Morgen verscheen. Daarin betoogt Dirk Verhofstadt dat religie in essentie aan de basis ligt van het probleem dat jongeren van allochtone afkomst naar Syrië trekken om er te gaan vechten tegen het Assad-regime.

En dan veralgemeent hij: “Het geloof in die ene ware Allah of God kan mensen er blijkbaar toe aanzetten om de meest vreselijke daden te stellen (…) tal van mensen werden in de loop van de geschiedenis vermoord omwille van een ‘verkeerd geloof’ (…) Godsdienst is geen opium voor het volk dat het volk verdooft, zoals Marx beweerde, het is eerder een agressief makende drug die de grendels van het persoonlijk geweten opzij schuift, waardoor mensen tot alles in staat zijn”.

En Stalin, Hitler, Mao en Pol Pot dan?

Volgens Verhofstadt “waren communisme of fascisme ersatzreligies met eigen dogma’s, eigen ‘onfeilbare’ leiders, eigen ‘martelaren’, eigen ‘heilige’ boeken (zoals Mein Kampf).”

Op vrijdag 17 januari diende Noël Slangen, ‘opiniemaker en geëngageerd liberaal’, Verhofstadt in De Morgen van repliek onder de titel: ‘Geloven in God of Allah staat mensenrechten niet in de weg’. “Ik ben het fundamenteel oneens met Dirk Verhofstadt”, was de ondertitel. 

Op zaterdag 18 januari lezen we zowel in De Morgen als in De Standaard erg lezenswaardige stukken over multiculturalisme en emancipatie. We maken er kennis met de visie van Maurice Crul, hoogleraar onderwijs en diversiteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Erasmusuniversiteit Rotterdam.

Op basis van op cijfers gebaseerde vergelijkende studies tussen verschillende Europese landen (Zweden, Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, Nederland en België) komt hij tot de bevinding: “Emancipatie is geen voorwaarde voor integratie, maar het gevolg”. 

Eén van zijn conclusies is: “We zijn doorgeslagen in het idee dat alles te wijten is aan cultuur en religie. Maar sleutelen aan onderwijs en werkgelegenheid maakt wel degelijk een verschil”.

Twee leden van onze denkgroep (DMKC) zijn, na het verschijnen van Verhofstadts stuk, eveneens in hun pen gekropen en stuurden naar De Morgen een lezersbrief. De Morgen heeft geen van beide stukken opgenomen. Daarom publiceren we ze graag op DeWereldMorgen.be.

Wij moeten de mensenwereld bevrijden van onrecht en van wij-zijdenken

Als ik de bijdrage lees van Dirk Verhofstadt dan denk ik bij mezelf: moet ik nu echt daarop reageren? Is deze verstandige mens nu alleen maar in staat om telkens opnieuw dezelfde mantra te herhalen: dat alle ellende in de wereld het gevolg is van het gegeven dat er nog steeds mensen zo dwaas zijn in een God te geloven?

En dat een groot deel van diezelfde ellende als sneeuw voor de zon zal verdwijnen wanneer elk godsgeloof uit de wereld zou worden geholpen? Ik denk dat Dirk Verhofstadt lijdt aan een zeer selectieve vorm van blindheid, en dat is zeer erg voor een intelligent mens.

Dietrich Bonhoeffer was een diepgelovige protestantse dominee, die had deelgenomen aan de voorbereiding op een aanslag tegen Hitler. Toen hij wachtte op zijn executie in het concentratiekamp van Flossenburg, schreef hij het volgende: “Vast staat, dat domheid geen gebrek aan intelligentie is, maar een moreel tekort. Er zijn mensen met een buitengewoon snel verstand die dom zijn, en mensen met een traag verstand die allesbehalve dom zijn”. 

Selectieve blindheid, die voortkomt uit haat tegen alles wat met godsdienst te maken heeft en niet in staat is te zien dat godsdiensten ook het beste in mensen en gemeenschappen kunnen naar boven halen, is een teken van domheid en gebrek aan wijsheid.

Daarom drie bedenkingen en een slotakkoord.

Eén. Dat moslimjongeren naar Syrië gaan vechten, is volgens Verhofstadts mening ‘alleen’ het gevolg van de islam die, zoals alle godsdiensten, per definitie een funeste invloed heeft op mensen. Volgens de auteur hebben de sociaaleconomische omstandigheden en de permanente confrontatie met blijvende discriminatie hiermee niets te maken.

Deze gedachte is voor de neoliberaal Verhofstadt zeer comfortabel. Hij kan dan rustig vergeten dat het economisch neoliberale kapitalisme op dit eigenste moment de directe en indirecte oorzaak is van de jaarlijkse dood van milljoenen mensen, die wereldwijd in armoede worden gehouden door deze moorddadige ‘ersatzreligie’.

Dit neoliberale kapitalisme maakt wekelijks eveneel doden als de hele Tweede Wereldoorlog. Maar een neoliberaal wil dat maar al te graag vergeten.

Twee. Wat bezielt een verstandig mens als Dirk Verhofstadt om telkens weer opnieuw te schelden op bepaalde teksten uit oude geschriften, die mensen zouden aanzetten tot gewelddadig optreden. Ik weet als bescheiden kenner van de bijbel natuurlijk dat daar teksten in staan die om grote omzichtigheid vragen.

En dat kan door bijvoorbeeld deze oude teksten contextueel te lezen en te hertalen binnen onze eigen context. Ook weten mensen die met de bijbel bezig zijn, dat we niet te maken hebben met geschiedenis, maar met verhalen en mythen, die natuurlijk vragen om interpretatie. Het getuigt van gebrek aan eerlijkheid en van vooringenomenheid dat verstandige mensen dat niet willen zien.

Drie. Verhofstadt maakt het onderscheid tussen enerzijds mensen die in God geloven en dus geprogrammeerd zijn om mensen te vermoorden die niet in hun God geloven; en anderzijds leiders als Stalin, Pol Pot en Hitler die alleen maar hun onderdanen vermoordden die hun ideologie niet wilden omhelzen.

Dit onderscheid is een sofisme, dat gewoon te gek is om los te lopen. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat Verhofstadt alles doet om zijn punt te scoren: godsdienst is de oorzaak van alle ellende en dus vele malen erger en gevaarlijker dan de ideologieën, die de 20ste eeuw hebben geteisterd (stalinisme, nazisme, enz …) en nog steeds teisteren (het neoliberale kapitalisme).  

Ten slotte een vraag: is het te veel gevraagd om te luisteren naar wat mensen echt gaande houdt en zin geeft aan hun bestaan? Worden wij als mensen van goede wil, welke levensbeschouwing we ook volgen, niet uitgenodigd om samen bezig te zijn met de vragen die er echt toe doen: hoe kunnen we de armoede en het onrecht uit de wereld helpen?

Hoe kunnen we de groeiende ongelijkheid in onze samenleving en in de wereld tegengaan? En hoe kunnen we het wij-zijdenken overwinnen?

Ik heb mijn wortels in de katholieke traditie van het christendom. Ik steek dat niet weg, ook al ben ik niet altijd trots op wat die traditie heeft veroorzaakt aan ellende. Maar ik ben ook niet blind voor de goede dingen die uit die traditie zijn voortgekomen en nog steeds voortkomen.

Wat ik merk in een tekst als die van Verhofstadt is: het dogmatisch katholicisme, waartegen de auteur terecht van leer trekt, heeft blijkbaar in hemzelf een goede navolger gevonden. Want op het ogenblik dat in de Roomse kerk, zelfs door de huidige paus, meer en meer wordt gebroken met dat kerkelijk dogmatisme, zie ik een vrijzinnig en atheïstisch dogmatisme de kop opsteken, dat ik in deze tijden niet meer voor mogelijk had gehouden.

Paul De Witte

Paul De Witte is master in de praktische theologie en woordvoerder van het Netwerk van Kritische Christenen en Basisgroepen.

Woord van Verhofstadt

Dirk Verhofstadt legt de bal van extreme uitwassen steeds weer bij de geloofsovertuigingen en hun bronnen (DM, 16/01). Hij laat zelf zijn lezers de vraag stellen: en de atheïsten dan? Stalin, Pol Pot, enz.?

Zijn uitweg: die eisten het geloof van hun onderdanen op, hij noemt dat Ersatzreligies. Waar zit dan nog het verschil of liever de bron van het fanatisme?

Krijgt zijn ‘sterke hypothese’ toch al niet de kleur van een dogma: zijn eigen gelijk – voor bevrijding van Gods woord – wordt er mooi ingeperst. Mijn idee: blijkbaar kan elke (anti)levensbeschouwing tot uitwassen komen. Gebaseerd op dezelfde bronnen, die door anderen op een menselijke manier worden geïnterpreteerd.

Want waarom Gandhi en Rabin noemen als slachtoffers van extreem geloofsgeweld, zonder te melden dat zij menselijk gevolg gaven aan hun geloofsovertuiging? Zo zijn er tallozen te noemen: Bonhoeffer, Roza Parks, M-L King, Mandela, Malala en vele onbekenden.

Is de vraag niet veel meer: hoe komt het dat er mensen zijn die – vanuit welke levensovertuiging dan ook – menselijk handelen en dat er anderen zijn die zich fanatiek vastklampen aan iets of iemand van buitenaf, een zekerheid die blijkbaar houvast moet geven.

Misschien dat toch de situatie van het dagelijks bestaan te weinig ingedaald houvast geeft? En hoe zit het bij Verhofstadt met al die andere goden? Met het blindelings vertrouwen in de vrije markt, de bonuscultuur en het geloof in geld, het heilige geloof in de zelfregulerende kracht van het kapitalisme (klimaatvriendelijk of vernietigend?), het onstuitbare geloof in neoliberale oplossingen zoals privatisering?

Dat absolute geloof dat Fyra’s baart, in plaats dat we weer te kunnen geloven (!) in mensvriendelijke treinen. Minder godsdienstig zulk geloof? Hoe vaak worden we niet opgeroepen om ‘offers te brengen’? Of zeggen de reclamegoden waar we het weekend beslist heen moeten?

Vandalisme als toevallige uitwas? Toch niet godsdienstig, alhoewel, er zijn voetbalgoden, en elke sportuitzending heeft zijn voorgangers, met hun vaste liturgie en rituelen. Bevrijding dus van alle sport?

Hoe zit dat met het geloof in wapengeweld als oplossing van conficten, wie heeft er belang bij? Laatst hoorde ik een lezing over Hannah Arendt. Zij zette ons op het spoor van de ‘gedachteloosheid’ als oorzaak van het banale kwaad.

In haar spoor zou ik verder willen zoeken, vanuit alle levensbeschouwing naar: wat geeft inzicht en bevredigend houvast, wat geeft mensen ook sociaaleconomische zekerheid (politiek), wat geeft ons (zelf)vertrouwen (opvoeding, onderwijs, vorming), veiligheid (vredesonderwijs), gezondheid (ecologisch bewustzijn), en vooral helder inzicht (openhartig debat), bevrijding van angst voor ‘de ander’ (alternatieve beeldvorming, ontmoeting)?

Als de bronnen van levensbeschouwing niet de menselijkheid dienen, dienen ze tot niets.

We kunnen elkaar hopelijk duidelijk maken hoe ‘onze’ levensbeschouwing aan inzicht helpt, een wijze van leven is, die de vrede mét recht dient. Zo’n ‘ingedaalde’ levensovertuiging ga je niet buiten het publieke debat houden, lijkt mij.

Want wat is er mooier dan jezelf met vertrouwen én overtuiging ontwapenend op het spel te kunnen zetten? Om er samen een eerlijk en vredelievend samenspel van te maken? Menswaardig samenleven heet dat.

Henk van Andel

Henk van Andel is lid van het Netwerk van Kritische Christenen en Basisgroepen, Ieper.

take down
the paywall
steun ons nu!