Volgens de Amsterdamse Dienst Werk en Inkomen (DWI) zijn dergelijke klusjes bedoeld om bijstandsgerechtigden ‘werknemersvaardigheden’ bij te brengen, zoals “op tijd komen, je aan afspraken houden, gezag aanvaarden, samenwerken, omgang met collega’s, etc.”

Het nutteloze karakter van deze activiteiten wordt volgens de dienst verklaard door het feit dat werken met behoud van uitkering niet tot verdringing van betaalde banen mag leiden.

Illustratief is het voorbeeld van een bijstandsgerechtigde die gedwongen werd planten water te geven totdat deze letterlijk verzopen. “Elke week waren er plantenbakken leeg omdat de vorige planten dood waren”, stelt de drieënvijftigjarige Benjamin van Crevel.

Alleen lunchen? Strafkorting!

Momenteel worden 3.100 van de 40.000 Amsterdammers in de bijstand gedwongen ‘werk met behoud van uitkering’ te verrichten. Bijstandsgerechtigden die weigeren de strikte instructies van DWI op te volgen, riskeren een strafkorting op hun uitkering. Gedurende de eerste negen maanden van 2013 legde DWI maar liefst 1.274 strafkortingen op.

Zo onthult de Volkskrant dat de gemeente Amsterdam deze maand dreigde de uitkering van een alleenstaande moeder met 282 euro te korten omdat zij in haar pauze als schoonmaakster liever alleen lunchte. De desbetreffende vrouw wilde zich immers niet aan een van de huisregels houden: het gezamenlijk eten in de lunchpauze. 

Volgens het comité Dwangarbeid NEE – een initiatief van de Amsterdamse afdeling van de Socialistische Partij (SP), de vakbond FNV Bondgenoten, de Bijstandsbond en de linkse basisorganisatie Doorbraak – is het de eerste keer dat een journalist van een groot Nederlands dagblad uitgebreid is gaan graven naar de misstanden rond werken met behoud van uitkering.

“Ga jij maar naar de Laarderhoogtweg!”

De vernederende klussen waar Volkskrant-journalist Jonathan Witteman over rapporteert, zijn vrijwel alle georganiseerd door de afdeling Werk en Uitvoering van het werkbedrijf Herstelling, gevestigd aan de Laarderhoogtweg in Amsterdam.

Volgens Dwangarbeid NEE wordt Herstelling gebruikt als schrikbeeld voor uitkeringsgerechtigden die zich weigeren te schikken aan de wensen van hun klantmanager. “Ga jij maar naar de Laarderhoogtweg!”, dreigt men dan.

Aanvankelijk krijgen de deelnemers aan de dwangarbeidprojecten van Herstelling te horen dat zij er zes weken moeten werken. Deze maximale termijn wordt vervolgens voortdurend verlengd. Dwangarbeid NEE stelt dan ook dat de deelnemers gedwongen worden te werken in een rechteloze positie, “waarbij weinig tot niets op papier staat en bijstandsgerechtigden zijn overgeleverd aan de grillen van ambtenaren”.

Volgens een woordvoerder van de afdeling Werk en Uitvoering zitten de bijstandsgerechtigden die onder dwang worden tewerkgesteld op ‘trede drie’. Dit wil zeggen dat ze ‘toeleidbaar’ zijn naar de arbeidsmarkt, maar nog ‘werknemersvaardigheden’ moeten aanleren. Sommige van de deelnemers hebben volgens Dwangarbeid NEE echter jarenlang betaald werk verricht.

“Deze mensen moeten namelijk ‘leren’ om hun ambities bij te stellen (lees: te verlagen). Ze moeten ervan doordrongen raken dat een leuke baan er voor hen niet meer inzit, hoewel ze daar nog wel de kansen voor hebben”, stelt het comité in een statement op zijn website. 

In een reactie op het onderzoek van de Volkskrant stelt DWI dat voor de deelnemers van de tewerkstellingsprojecten het besef belangrijk is “dat een toekomstige baan vaak niet voor 100 procent bestaat uit de meest uitdagende werkzaamheden, maar dat het wel een opstap naar zo’n (droom)baan kan zijn”.

“Dat is de ideologische worst die hen wordt voorgehouden”, stelt Piet van der Lende van Dwangarbeid NEE hierop. “Maar voor duizenden en nog eens duizenden zal die droombaan er nooit komen.”

Per 1 juli 2014 wil de Nederlandse regering alle bijstandsgerechtigden verplichten een tegenprestatie te leveren voor hun uitkering.