Johnny Thijs wordt door iedereen in dit land bejubeld. Ook door mij, zij het voor andere redenen dan zijn beroepsernst en competentie. Juist, Johnny Thijs heeft ‘een oubollige overheidsdienst’ omgevormd tot ‘een winstgevend bedrijf’. En voor Ewald Pironet (Knack) betekent dit dat “zo’n topmanager voor zijn titanenwerk vorstelijk betaald mag worden” (waarna een vergelijking met onze vorst Filip volgt).

Dat het loon van een CEO niet aan beperkingen van eender welke regering mag onderworpen zijn, is ook de mening van captain of industry Karel Vinck, bekend van onder meer de met overheidsgeld opererende NMBS en de Antwerpse Oosterweelconstructie BAM, eveneens afhankelijk van overheidsaanbestedingen.

Immers, Bpost is “een bedrijf dat onderworpen is aan de wetten van de markt”, en die wetten verdragen gewoon geen ‘ideologische’ inmenging. Vanzelfsprekend werd hij daarbij volmondig bijgetreden door de N-VA, die zowel voor de toplonen als voor de lonen van de postbode slechts een enkel beheersmechanisme aanvaardt: de ‘bedrijfsvoering’, de vrije markt.

De ‘vrije’ loonmarkt en haar wetten

Die ‘vrije’ loonmarkt blijkt al jaren ietwat vrijer te zijn voor de ene dan voor de andere. Immers, het ‘niet-ideologische’ mechanisme dat de N-VA bepleit samen met de verenigde kapitalisten in dit land blijkt systematisch in dezelfde richting te werken: opwaarts voor de lonen van CEO’s, en naar beneden voor de lonen van het voetvolk dat onder leiding staat van de CEO’s.

Dat gegeven is deel van “de wetten van de markt” die Karel Vinck, Siegfried Bracke en anderen als enige maatstaf aanvaarden; en die maatstaf, zo onderstrepen ze in koor, heeft niets – maar dan ook niets – ‘ideologisch’. De wetten van de markt zijn objectief, punt uit.

Ze zijn misschien objectief, maar op een merkwaardig eenzijdige wijze. De werkgeversorganisatie VKW merkte in 2009 op dat de loonspanning tussen toplonen en doorsnee lonen in ons land ‘te klein’ was, en “dat werkt demotiverend en drukt de productiviteit”.

Voor wie? Duidelijk niet voor degenen die een doorsnee loon verdienen. De vraag of hun lage loon niet demotiverend werkt en slecht is voor de productiviteit wordt merkwaardig genoeg niet gesteld – integendeel, motivatie en productiviteitsprikkels moeten in de eerste plaats geschonken worden aan de managers, niet aan die andere hardwerkende Vlamingen. Vreemd.

Uit hoofde van die objectieve wetten horen we dezer dagen voortdurend zaken zoals: Thijs is zijn miljoen waard, want het loon van de overheidsmanagers is veel lager dan dat van andere Bel-20 bedrijven. Dat is dus een ‘objectieve’ maatstaf. Een miljoen verdienen in de privésector is normaal, en een echt goede manager verdient doorgaans nog meer.

Zo’n echt goede manager is bijvoorbeeld Bert De Graeve van Bekaert, die van zijn aandeelhouders in 2011 33 procent opslag kreeg en met 1,78 miljoen euro huiswaarts toog. Waarom? Omdat het bedrijf deskundig ‘gesaneerd’ was door De Graeve, met loonbeperkingen en ontslagen onder het personeel. Dat is allemaal objectief en niet ‘ideologisch’.

Je mag dan ook geen vragen daarover stellen die, zeg maar, woorden zoals ‘rechtvaardigheid’ of ‘billijkheid’ inhouden. Want die woorden zijn wellicht ‘ideologisch’ en dus niet ‘objectief’. Wie dat doet, krijgt snel het verwijt, bijvoorbeeld van de baas van Bekaert of Gwendolyn Rutten, dat hij of zij “de managers stigmatiseert” en “tegen hen een heksenjacht organiseert”.

Woorden zoals ‘graaicultuur’ en ‘poenpakkers’ zijn vanzelfsprekend enkel geldig onder idioten die niets van economie, motivatie en productiviteit snappen – volgens VKW verdienen de toplui immers nog steeds te weinig. En het is als werkgeversplatform objectief en deskundig, ziet u?

De andere loonkloof

Ik ben Johnny Thijs dankbaar omdat hij, ongewild wellicht, vele mensen heeft doen stilstaan bij iets waar men doorgaans netjes in een bocht omheen loopt: die andere ‘loonkloof’ die de afgelopen jaren spectaculair is gegroeid, tussen de toplonen en de lonen van de doorsnee medewerkers in bedrijven.

En die andere ‘loonlast’, degene die bedrijven denken te moeten opnemen voor de astronomische salarissen van hun managers en die vaak – zeer vaak – gemotiveerd wordt door de verlaging van de loonkost voor de rest van het bedrijf.

Postbodes zijn onder Johnny Thijs een volkomen ander beroep geworden: van beambten wier werk de waardering van de gemeenschap genoot, zijn ze tot naamloze proleten omgetoverd, onderworpen aan een door GPS en chronometers vastgelegd extreem belastend arbeidsritme dat tegen bijzonder magere lonen wordt betaald.

Hun zwaar gecontroleerde productiviteit en hun lage lonen zorgen ervoor dat de Post uiteindelijk Bpost geworden is, dat ‘een oubollige overheidsdienst’ zich heeft ontpopt tot een ‘winstgevend bedrijf’. En het is die omvorming die als het ‘titanenwerk’ van Johnny Thijs wordt afgeschilderd, en waarvoor hij – hij alleen – de credits en het daaraan gekoppelde ‘vorstelijke’ salaris op zak mag steken.

Studies van over de hele wereld tonen aan hoe precies dit mechanisme – extreem hoge lonen voor managers die extreem lage lonen aan hun personeel opleggen – de ‘bedrijfsvoering’ van de recessie is geworden. Die lonen zijn deels variabel, d.w.z. afhankelijk gemaakt van bewegingen op de aandelenmarkt.

Als de koersen stijgen dan heeft de CEO ‘goed gewerkt’ en mag hij (doorgaans gaat het om een man) een flinke bonus op zak steken. Zo kreeg 60 procent van de Amerikaanse managers meer loon in het crisisjaar 2012 omdat de aandelenkoersen van hun bedrijven opveerden.

Aangezien we volgens Van Rompuy stilaan ‘uit het dal komen’ omdat ‘de economie terug aantrekt’ – lees, omdat de aandelenkoersen stijgen – valt het te verwachten dat deze trend zich gewoon doorzet. Terwijl de werkloosheidscijfers stijgen.

In het geval van Bpost begrijpen we hoe die bewegingen op de ‘markten’ ineen zitten: de aankondiging van Thijs dat hij geen nieuw mandaat zou zoeken tegen het miserabele loon van 650.000 euro deed de koersen prompt dalen. Een bedrijf dat zo weinig betaalt voor z’n topman moet wel een slap bedrijf zijn dat geen ‘vertrouwen van de markten’ inboezemt.

En in het geval van Bekaert zagen we hoe de koersen opveerden: dank zij een diepgaande ‘herstructurering’ – lees ontslagen en loonmatigingen. Toplonen vertonen een interessante verhouding tot precarisering en werkloosheidscijfers

Geen ideologie?

Het woord ‘markten’ is een zorgvuldig abstract gehouden begrip. Concreet staat het voor een enkele partij in het economische proces: de speculerende financiers die men ‘aandeelhouders’ noemt, en die constant gokken op de koersen van bedrijven. Ze doen dat aan de hand van een heel erg duidelijke theorie die loonbeperkingen, het uitschakelen van vakbonden, en extreme prestatiedruk bij het overgebleven personeel als indicatoren ziet van de ‘gezondheid’ van bedrijven.

Er is niets objectiefs aan deze theorie, en we kunnen haar dan ook moeiteloos ideologie noemen. Ze heeft trouwens ook een naam: neoliberalisme.

Diezelfde logica wordt trouwens gehanteerd wanneer diezelfde speculanten zich buigen over de ‘kredietwaardigheid’ van eurolanden. We kennen die gevolgen.

Er is niets objectiefs aan deze theorie, en we kunnen haar dan ook moeiteloos ideologie noemen. Ze heeft trouwens ook een naam: neoliberalisme. Het is vanuit deze ideologie dat mensen als Vinck en Bracke spreken over de objectiviteit van de ‘wetten van de markt’: elke ideologie stelt zichzelf voor als het tegendeel van ideologie, als een objectieve analyse van de nuchtere feiten.

Dit is de ideologie die enkel het werk van de CEO als ‘titanenwerk’ bestempeld wordt, en niet dat van de mensen die het bedrijf productief houden met hun dagelijkse arbeid.

Het is ook vanwege die ideologie dat ze de extreme loonspanning tussen de toplonen en de lonen van het voetvolk als ‘normaal’ kan bestempelen – het is enkel ‘normaal’ binnen een neoliberaal wereldbeeld.

Het is vanuit die ideologie dat enkel het werk van de CEO als ‘titanenwerk’ bestempeld wordt, en niet dat van de mensen die het bedrijf productief houden met hun dagelijkse arbeid. En het is vanuit die ideologie dat ‘de economie’ wordt voorgesteld als iets wat een volledig afgezonderd bestaan leidt en dus niet gevoelig mag zijn voor de besluiten van regeringen.

Een ‘vrije markt’ is binnen dit wereldbeeld immers een economie die ‘bevrijd’ is van democratische controle en inspraak en enkel nog onderworpen is aan ‘het dagelijkse plebisciet’ (de perfecte democratie dus, in de ogen van Friedman en eerder naïeve liberalen) van de gokkende speculanten.

Bedankt, Johnny Thijs

Bedankt, Johnny Thijs, want mensen praten daar nu over. Ze vinden het vreemd dat ‘loonmatiging’ enkel een ‘wet’ blijkt te zijn voor de werknemers van een bedrijf en niet voor hun managers. Ze vragen zich af waarom het dichten van de ‘loonkloof’ met de buurlanden enkel over hun loon gaat en niet over dat van hun managers, wier loon integendeel ‘competitief’ moet zijn met dat van hun evenknie elders.

Waarom die ‘wetten van de markt’ systematisch in hun nadeel blijkt te werken, en nooit in het nadeel van hun managers. En ze vragen zich af waarom deze ‘recessie’, deze ‘crisis’ hen diep treft, maar niet een klein aantal anderen, die in deze recessie met een hoger loon dan ooit tevoren worden bedankt.

Dit is de ideologie die zoals elke andere ervoor moet zorgen dat de machtelozen de machtigen geloven en gelijk geven en vooral niet verder denken dan wat de ideologie hen voorhoudt. Welnu, die ideologie vindt in de ogen van steeds meer mensen geen genade meer.

Ze kijken ook naar details, en vragen zich dus af wat er zo ‘normaal’ is aan een maandloon dat ettelijke keren het meervoud is van hun jaarloon. Thijs voelt zich onbegrepen en niet gerespecteerd wanneer hij 650.000 euro per jaar ontvangt; hoe begrepen en gerespecteerd voelt de postbode zich wanneer hij of zij minder dan 2.000 euro per maand in het loonzakje vindt?

Kortom, de volkomen kreupele logica die men ons al jaren opdient als ‘normaal’ en niet betwistbaar, als een simpele objectieve stand van zaken – die logica wordt beetje bij beetje onderuit gehaald.

Het is immers geen logica, het is een ideologie die zoals elke andere ervoor moet zorgen dat de machtelozen de machtigen geloven en gelijk geven en vooral niet verder denken dan wat de ideologie hen voorhoudt. Welnu, die ideologie vindt in de ogen van steeds meer mensen geen genade meer.

Jan Blommaert

Jan Blommaert is taalkundig antropoloog-sociolinguist, doctor in de Afrikaanse Geschiedenis en Filologie (Gent 1989). Hoogleraar Taal, Cultuur en Globalisering, Tilburg University (NL), eveneens verbonden aan de Universiteit Gent, University of the Western Cape en Beijing Language and Culture University. Lid van de Ronde Tafel van Socialisten en van de Vooruitgroep.