De grotallegorie die Plato beschrijft in De Staat is wellicht het beroemdste verhaal uit de filosofie. In dit verhaal vergelijkt Socrates het verwerven van inzicht met de zoektocht van een mens die aanvankelijk aan handen en voeten gebonden in een onderaardse grot zit. Alle gevangenen in de grot kunnen alleen maar kijken naar de wand tegenover zich, midden tussen de andere gevangenen. Achter hen bevindt zich een vuur, en tussen het vuur en de wand houden opinieleiders en machthebbers, en anderen die menen de wijsheid in pacht te hebben, allerlei beelden op, waarvan de gevangenen de schaduwen zien bewegen op de wand voor zich. Aangezien zij nooit iets anders hebben gezien dan deze schaduwbeelden houden zij die voor de ware werkelijkheid.

Ik dacht aan deze allegorie toen ik het voorbije weekend het interview las met Peter De Keyzer, hoofdeconoom van PNB Paribas Fortis.

Ik ben zelf geen econoom, maar ik  kon mijn ogen nauwelijks geloven toen ik bepaalde van zijn onthutsende uitspraken tot mij liet doordringen. Laat ik er een paar citeren.

Ik mis het optimistische geloof in wat economische groei teweeg kan brengen.

Welbegrepen eigenbelang kan een krachtige motor zijn voor economische groei.

Als we verder willen groeien, kan dat niet zonder meer ongelijkheid te creëren. Als we minder ongelijkheid willen, gaat dat ten koste van de groei. Ongelijkheid is een bijproduct van economische groei.

Een voorbeeld van doorgedreven privatisering en deregulering is ‘dat iedereen nu voor heel weinig geld het vliegtuig kan nemen’.

Weg met het minimumloon en met progressieve belastingvoeten, die vervangen moeten worden door een vlaktaks.

Terug naar de grot van Plato

Op een bijna schaamteloze wijze worden wij dag na dag in onze neoliberale grot bestookt met dergelijke schimmen, die uiteindelijk door ons voor de enige absolute waarheid moeten worden ervaren. We houden dus meer en meer alles voor waar wat onze eigen fantasie of de publieke opinie ons voorhouden. Maar wat we aanzien voor feiten bestaat in werkelijkheid alleen uit schimmen, waarvan het waarheidsgehalte uiterst gering is.

De eigenlijke aard van deze economische dictatuur en hoe we deze kunnen beoordelen, probeert zich aan ons inzicht te onttrekken en wordt aldus een dominante ‘vanzelfsprekende’ ideologie. We leven dus volgens Plato in feite in een schijnwereld. Pas wanneer we ons weten los te maken uit onze boeien en uit de grot omhoog klimmen, gaan we de dingen scherper zien. Maar dat is een heel proces.  Het zien in schimmige contouren verdwijnt ten voordele van een helder inzicht, waardoor de leugens van de heersers van de grot worden onthuld, ontmaskerd en geopenbaard.

Wat is daarvoor nodig?

De hoofdeconoom heeft wellicht nog nooit gehoord van het spraakmakende boek van een zekere professor Richard Wilkinson: ‘The Spirit Level. Waarom gelijkheid beter is voor iedereen’. Daarin betoogt Wilkinson – gesteund door heel wat onderzoek – dat samenlevingen met meer inkomensongelijkheid meer gezondheids- en sociale problemen hebben. De kwestie is erg actueel omdat in heel wat samenlevingen de inkomensongelijkheid toeneemt, en dus door bepaalde hoofdeconomen als ideaal wordt voorgesteld.

Of heeft de hoofdeconoom er al aan gedacht dat het uitgerekend de kapitalistische groeieconomie is die de fundamentele oorzaak is van de complete teloorgang van onze aarde. In hun boek “De mythe van de groene economie” (Uitgeverij EPO 2012) maken Anneleen Kenis en Matthias Lievens brandhout van dat optimistisch geloof in de opperste zaligheden van een ongebreidelde economische groei. Toch blijft de hoofdeconoom het fantastisch vinden dat we met z’n allen voor een schijntje het vliegtuig kunnen nemen. De vervuiling nemen we er dan maar bij. Geen ‘vuiltje aan de lucht’, zolang de economie maar groeit.

In het hele interview valt nergens het woord ‘solidariteit’, maar wel het ‘edele principe’ van de concurrentie, niet alleen op de vrije markt, maar ook tussen werknemers, die dankzij die concurrentie bereid zijn om aan steeds lagere lonen te werken, waardoor de klasse van de ‘working poor’ toeneemt (zie het voorbeeldland Duitsland, dat geen minimumloon kent).

In de krant Het Nieuwsblad stond op 29 oktober een artikel onder de titel ‘Armoede dreigt ook voor goedbetaalde Vlaming’.

Sommige mensen slagen erin uit de grot te kruipen. Maar het is niet gemakkelijk. Toch zal het nodig zijn om de tegenkrachten te bundelen en weerstand te leren ontwikkelen tegen de mensonterende wijze waarop de protagonisten van de vrije markt- ideologie met grote middelen hun waar aan de man/vrouw brengen. Het is aan ons om die ideologie de ontmaskeren.

Laat ik afsluiten met een citaat van Dietrich Bonhoeffer, protestants theoloog en door de Nazi-dictatuur vermoord in het concentratiekamp van Flossenburg. Hij schreef deze tekst in afwachting van zijn executie onder de titel ‘de nukkigheid van de domme mens’:

“De nukkigheid van de domme mens mag ons niet doen geloven, dat hij zelfstandig is. Als je met hem praat, merk je direct, dat je niet te maken hebt met hem zélf, met hem persoonlijk, maar met leuzen en slogans die macht over hem hebben. Hij leeft in de ban en is verblind, aangetast in zijn wezen en misbruikt.

Om te weten hoe wij domheid moeten benaderen, dienen wij te proberen haar wezen te begrijpen. Vast staat, dat domheid geen gebrek is aan intelligentie, maar een moreel tekort. Er zijn mensen met een buitengewoon snel verstand die dom zijn, en mensen met een traag verstand die allesbehalve dom zijn.”

Paul De Witte