Sinds de jaren negentig is Cuba het enige land ter wereld dat een dubbele (binnenlandse) munt hanteert. De invoering van een tweede, nieuwe munt gebeurde in dramatische economische omstandigheden als gevolg van de val van de Sovjet-Unie en de verscherping van de economische blokkade van de VS. De invoering was nodig om de koopkracht van de bevolking te vrijwaren en een sociaal bloedbad te vermijden. Daarnaast was ze nodig om de wisselkoers van de eigen munt te beschermen en om controle te krijgen over de buitenlandse deviezen die het land binnenkwamen via het toerisme of via geldzendingen van familieleden in het buitenland.

De ene munt, de peso, wordt gebruikt om de meeste lonen uit te betalen en is de munteenheid voor de lokaal geproduceerde goederen. De andere munt, de zogenaamde convertibele peso of CUC, is het betaalmiddel van de toeristen, dient voor de buitenlandse handel en wordt ook gebruikt in winkels met geïmporteerde goederen en in de betere restaurants.

Cuba is altijd een heel egalitaire samenleving geweest en de invoering van de twee munten heeft een sociale kloof geslagen. Het bestaan van de twee munten wekt dan ook veel wrevel op. Economisch is een dubbele munt ook al niet voordeling. Het compliceert de boekhouding, bemoeilijkt een juiste inschatting van de rendabiliteit van bedrijven, en hindert de buitenlandse handel.

“Cuba is altijd een heel egalitaire samenleving geweest en de invoering van de twee munten heeft een sociale kloof geslagen”

Op het zesde congres van de communistische partij in april 2011 werden een hele reeks richtlijnen goedgekeurd om het economisch model te actualiseren en te verfijnen. Een van de richtlijnen was precies de afschaffing van de dubbele munteenheid. Aan die afschaffing werden een aantal voorwaarden verbonden. De productiviteit van de arbeid moest eerst (voldoende) omhoog en er moesten doelmatige mechanismen (lees belastingen) komen om de rijkdom te herverdelen. De opheffing van de dubbele munt moest ook grondig worden voorbereid en niet ineens maar in stappen worden doorgevoerd.

De voorwaarden zijn blijkbaar vervuld. De afschaffing zal in de eerste fase gebeuren binnen de bedrijven. Men zal dan kijken hoe het loopt en de maatregel in functie daarvan uitbreiden over de hele samenleving. Er is nog geen precies tijdschema vooropgesteld, maar het zou over een periode gaan van een anderhalf jaar. Het ziet er naar uit dat de CUC wordt geëlimineerd en er enkel nog met de peso zal gewerkt worden.

“Er is nog geen precies tijdschema vooropgesteld, maar het zou over een periode gaan van een anderhalf jaar” 

Er waren in de afgelopen maanden al enkele experimenten die in deze richting gaan. Zo dienden enkele belastingen op inkomsten verworven in CUC, reeds betaald te worden in peso. In de winkelketen Caracol, waar voordien enkel in CUC kon betaald worden, konden Cubanen sinds vorig jaar betalen met een kredietkaart in peso. Ook werd in bepaalde bedrijven de laatste jaren al afgeweken van de officiële koers en een wisselkoers gehanteerd die in de buurt komt van wat bij een unieke munt het geval zou zijn.

De geleidelijke afschaffing van de dubbele munt zal vermoedelijk gepaard gaan met een devaluatie van de (overgeëvalueerde) CUC en ongetwijfeld met een revaluatie van de peso.

• Vandaag is de situatie: 25 peso = 1 CUC = 1 dollar
• Stel bvb. een revaluatie van 20 procent  van de peso en een even hoge devaluatie van de CUC, dan is de situatie: 17 peso = 1 CUC = 0,8 dollar   (17 peso = 1 dollar)
• Nog eens 20 procent revaluatie resp. 20 procent devaluatie geeft dan: 11 peso = 1 CUC = 0,7 dollar   (15 peso = 1 dollar)

Enzovoort. Uiteindelijk wordt de kloof tussen de peso en de CUC klein genoeg om die laatste munt te liquideren.

In 2005 is er al eens een revaluatie geweest van de peso, maar die was niet blijvend. Zo’n revaluatie kan enkel maar als de economische basis van het land steviger wordt en de vraag naar Cubaanse goederen en diensten in het buitenland toeneemt. Het toerisme, de uitvoer van nikkel en de dienstverlening van tienduizenden artsen in het buitenland zijn hier belangrijke troeven. Ook de goede economische relaties met Venezuela, Brazilië, China en andere groeilanden heeft de economische basis de laatste jaren verstevigd.

“De goede economische relaties met Venezuela, Brazilië, China en andere groeilanden heeft de economische basis de laatste jaren verstevigd”

De afschaffing van de twee munten zal belangrijke gevolgen hebben voor de Cubaanse maatschappij. Ze verkleint de kloof tussen de Cubanen die over dollars (of andere buitenlandse deviezen) beschikken en diegenen die het moeten doen zonder. Het is een belangrijke herverdeling van de rijkdom in het voordeel van de armste lagen van de bevolking. Het zal de jacht op dollars, die vaak gepaard gaat met corruptie, doen afnemen. Hetzelfde geldt voor de brain drain van de zachte sectoren (onderwijs, gezondheidszorg) naar de toerismesector of naar het buitenland.

Een ding staat vast. Zowel op sociaal als op economisch vlak is het een heel delicate en risicovolle operatie. Maar de Cubaanse revolutie is niet aan zijn proefstuk toe en heeft zijn veerkracht in het verleden meer dan eens bewezen. Het land ondergaat en overleeft de langstdurende blokkade uit de wereldgeschiedenis. Het moest op dertig jaar tijd tweemaal (een eerste keer in 1959 en een tweede keer in 1989) volledig nieuwe handelspartners zoeken. Het kreeg begin jaren 90 een inkrimping van zijn handel met meer dan 80 procent en van zijn bnp met 35 procent te verduren, en dit op enkele maanden tijd.

“De Cubaanse revolutie is niet aan zijn proefstuk toe en heeft zijn veerkracht in het verleden meer dan eens bewezen”

Dat is nog een flink stuk erger dan de crisis van de perifere landen in Europa. Bovendien moest het uit zijn crisis zien te geraken zonder financiële steun uit het buitenland en met een wurgende economische blokkade. In Cuba werd in het verleden al economische geschiedenis geschreven. Met deze munthervormingen zal het ongetwijfeld een nieuw hoofdstuk aan die geschiedenis toevoegen.

Marc Vandepitte

Marc Vandepitte is auteur van o.a. De gok van Fidel, Epo 1998; een studie over de economische hervormingen in Cuba in de jaren negentig.

Bronnen

Nota Oficial
Reforma monetaria a la vista: ¿Adiós al peso cubano?
Reformas bancarias y el sistema monetario en Cuba
Naar het einde van de Speciale Periode op Cuba?
De economische hervormingen en de verdeling van de rijkdom