“Innoveren rond sociale uitdagingen. Dat is van alle tijden”, met Arne Van Renterghem

Sociale innovatie, het begrip duikt recent veel op tijdens studiedagen en conferenties, in beleidsstukken en subsidieoproepen. Het begrip sociale innovatie mag dan wel nieuw zijn, de gedachte erachter is dat veel minder. ‘de Verenigde Verenigingen’ ging terug in de tijd en interviewde de betrokkenen van het eerste uur bij tien historische voorbeelden van sociale innovaties. Het resultaat werd het e-book ‘innoveren rond sociale uitdagingen. Dat is van alle tijden.’ 

Hieronder kan u de online versie lezen van het interview met Arne Van Renterghem, oud-bestuurslid Natuurpunt Gent vzw en bestuurder Energie voor meer Natuur cvba.

“Niet bang zijn voor commerciële financiering, wel je ideologische lijn bewaken”

Energie voor meer Natuur cvba is een coöperatieve vennootschap van drie lokale afdelingen van Natuurpunt en een industriële partner. Het doel: projecten opzetten die sporen met de doelstellingen van Natuurpunt vzw: “Zonnepanelen promoten, installeren en uitbaten past daar perfect in.”

“Natuurpunt vzw, de nationale overkoepelende structuur, zet al jaren duurzame projecten op via een industriële partner, Linea Trovata. Daarbij worden de leden gestimuleerd om zonnepanelen te plaatsen. De met onze partner afgesproken korting gaat naar Natuurpunt. Enkele afdelingen van Natuurpunt, waaronder onze Gentse afdeling, vond het wel een uitdaging. Energie voor meer Natuur is er het resultaat van.”

Jullie kozen voor een cvba als rechtsvorm voor Energie voor meer Natuur?

“Een cvba houdt in dat je met partners kapitaal inbrengt voor projecten. Het is een structuur waarin je veel mensen kunt laten participeren. We zijn met drie afdelingen ingestapt, maar het was even afwachten of onze leden er brood in zagen. Er gaat een dividend terug naar de leden en met de rest van de winst worden projecten van Natuurpunt gefinancierd.”

“In een cvba kun je veel mensen laten participeren”

Een combinatie van maatschappelijke meerwaarde en economische winst? Dat zie je niet vaak in het middenveld.

“Er kwam heel wat overredingskracht bij kijken. Dat maakte het ook boeiend. Uit de tijd waarin Natuurpunt ontstond uit de Wielewaal en Natuurreservaten is er heel wat activisme overgebleven. Er is koudwatervrees voor industrie en winst maken. Maar als middenveld moet je – mét de nodige kritische zin – ook verantwoordelijkheid opnemen. Deze stap neemt wat van die koudwatervrees weg.”

Welke argumenten gaven de doorslag voor de afdelingen om mee aan boord te gaan?

“Onze nationale beleidsmedewerker Steven stond persoonlijk achter dit project. Hij is erg gedreven en bovendien juridisch onderlegd, echt een pionier die dit project sterk getrokken heeft. Voor onze Gentse afdeling wilde ik er zelf graag mijn schouders onder zetten: ik kom uit een economische sector en ik heb de financiën van Natuurpunt Gent vzw beheerd.”

“Een cvba beheren is dus wel mijn ding. Binnen een vzw heb je die expertise nodig als je een dergelijk project wilt opstarten. Last but not least was bij Natuurpunt Antwerpen-Noord de bestuurder ook directeur van Natuurpunt nationaal, waardoor die ook beschikte over de managementexpertise, de ervaring en het netwerk. We hadden dus  de mensen aan boord die ervoor zouden zorgen dat de boel ideologisch niet zou scheefgroeien.”

“We hadden de mensen die ervoor zouden zorgen dat de boel ideologisch niet zou scheefgroeien”

Natuurpunt Vlaanderen telt 90.000 leden. Gingen jullie na of er ook bij die potentiële ‘kleine aandeelhouders’ animo was om in te stappen?

“Nee, maar Natuurpunt gaf vroeger al twee of drie keer een obligatielening uit, onder andere om het Natuurpunt Huis in Mechelen te financieren. De leden tekenden daar vlotjes op in. Geld ophalen voor natuurbeschermingsprojecten is nooit ons grootste probleem geweest.  En het grote verschil hier is dat er return was.”

Bestudeerden jullie vooraf de haalbaarheid van het project?

“De Natuurpunt-beleidsmedewerker was er al een jaar mee bezig voor hij ons het project voorstelde. Er was een businessplan. Het uitgangspunt was dat de partner, Linea Trovata en Suninvest, zelf spv’s – specific purpose vehicles – zou opzetten, kleine vennootschappen die speciaal voor PV-projecten opgericht worden. Dat businessmodel was bekend,  dus konden we vrij goed de slaagkansen inschatten.”

En voor die expertise deden jullie een beroep op de industriële partner?

“We hebben hun financieel model overgenomen, maar alle follow-up trokken we naar ons toe. Ook tijdens de onderhandelingen met de banken was er altijd een Natuurpunt-afgevaardigde bij.”

Stelden jullie ook bepaalde doelstellingen voorop?

“Het kapitaal dat we konden genereren, zou grotendeels de doelstellingen bepalen. Als coöperatieve vennootschap moet je trouwens een prospectus kunnen voorleggen – toen nog aan de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen. In het financieel plan gingen we uit van 3,5 miljoen euro op te halen kapitaal. Wat vooral telde, was dat er genoeg projectmogelijkheden waren in Vlaanderen.”

“Er zijn nog véél daken zonder zonnepanelen, dus wat dat betreft was er geen probleem. Het grootste risico was het goede beheer van het geld van onze leden. Natuurpunt mocht geen gezichtverlies lijden. Op financieel vlak speelde de intrekking van de subsidies voor zonnepanelen ons flink parten. Zoiets kan elk initiatief overkomen, maar het wordt extra pijnlijk als er geld mee gemoeid is.”

“Het kapitaal dat we konden genereren, zou grotendeels de doelstellingen bepalen”

Jullie privépartner raakte ook in de problemen?

“Linea Trovata was volop in expansie toen de subsidieregels wijzigden. De banken draaiden de geldkraan dicht, er ontstonden liquiditeitsproblemen en er kwam zelfs een gerechtelijk akkoord. Natuurlijk extra vervelend omdat zij ook onze PV-panelen bouwen. Gelukkig waren we contractueel voldoende beschermd. Maar omdat zij partner zijn binnen de cvba, kwam ook onze financiering in het gedrang omdat de banken die plots risicovol vonden.”

“Vervelend, want je kunt niet om een bankfinanciering heen voor investeringsprojecten. Het hefboomeffect van een financiering is echt wel belangrijk. Nu we dat nog niet hebben, ligt het rendement op 6 à 7 procent, waar we oorspronkelijk op 12 procent mikten. Er is niets verloren, maar de ambities zijn wel bijgesteld – hoewel we met het huidig financieel plan nog twintig jaar lang dividend kunnen blijven uitkeren aan onze aandeelhouders.”

Vallen er ondanks het subsidieprobleem nog nieuwe projecten te realiseren?

“Wat nieuwe PV-panelen betreft niet, maar er zijn alternatieven zoals windmolens. Daar zou een nieuwe kapitaalronde voor opgezet kunnen worden. Het zou jammer zijn om alle opgebouwde expertise niet verder in te zetten.”

Werden er achteraf bekeken fouten gemaakt? Moesten sommige dingen misschien heel anders aangepakt worden?

“We hadden nog een stuk zakelijker tewerk moeten gaan. Als groep gelijkgezinden met een gemeenschappelijk doel bleef het allemaal vrij informeel, maar eigenlijk moet alles ook intern strikt contractueel vast liggen. Zeker met een externe commerciële partner aan boord.”

Zijn ook vrijwilligers inzetbaar voor dit project?

“Zeker, bijvoorbeeld voor spreekbeurten en sensibilisering rond alternatieve energie. Door alle focus op het economische verzeilde dat een beetje op de achtergrond. Eventueel zou je ook voor de communicatie en vorming vrijwilligers kunnen inschakelen.”

Is er ook belangstelling vanuit andere sectoren voor jullie modellen?

“Zelfs officiële instanties vroegen of ze niet mochten participeren. Ook verschillende vzw’s hebben dat gevraagd.”

Drie afdelingen van Natuurpunt en een private partner is een beperkt samenwerkingsverband – een bewuste keuze?

“Ja, om het beheersbaar te houden. Doen we meer ervaring op, dan kunnen we dat model uitbreiden. Het blijft een commercieel verhaal en dan wil je niet het risico lopen dat je aandeelhouders hun geld kwijtraken.”

Kan dit financieringsmodel verenigingen subsidieonafhankelijk maken?

“Structureel subsidiëren vind ik persoonlijk meestal geen goed idee. Garandeer je de basiswerking van alle verenigingen voor de volgende twintig jaar, dan smoort dat vernieuwing en maakt het je werking te afhankelijk. Bovendien willen subsidies wel eens wisselen, waardoor je bijvoorbeeld als Natuurpunt geen coherent aankoopbeleid van nieuwe terreinen kunt voeren.  Maar ik weet ook wel dat je je werking  niet graag in het gedrang ziet komen door een gebrek aan middelen. Rechtstreekse ledensteun en nieuwe financieringsmodellen zijn dus nuttig.”

Hoe kom je als cvba die eerste periode zonder return door?

“Dat een beleidsmedewerker de tijd en de mogelijkheden kreeg om dit project uit te werken, was geen luxe. Stel dat we vanuit de vzw’s zelf een professionele medewerker hadden moeten inzetten die niet noodzakelijk de juiste expertise had, dan hadden we ook veel kleinschaliger moeten werken.”

Wat zijn nu jullie groeivooruitzichten in Vlaanderen?

“Even op kruissnelheid blijven. Er staat niets nieuws op stapel, tot onze commerciële partner uit de problemen is. We hebben we nergens schulden en we blijven defensief. Voor we weer actief worden en in nieuwe projecten stappen, willen we groen licht van de aandeelhouders.”

Wat vind je de cruciale kantelmomenten tijdens het projectverloop?

“Het opzetten van de cvba – en zeker dat we de mensen vonden die het project wilden trekken. Zo’n project beheer je niet vanuit het verenigingsbestuur. Iemand moet gedelegeerd worden om behoorlijk zelfstandig zijn ding te kunnen doen.”

Conclusie: wat zijn de succesfactoren voor een project met winstoogmerk?

“Echt entrepreneurship en enkele mensen die het met hart en ziel willen trekken. Dat is geen democratisch proces: je moet binnen het afsprakenkader als een bedrijfsleider je autonomie kunnen uitoefenen.”