De agressieve besparingsplannen van de EU dreigen uit te lopen op een ramp van formaat. De EU schuift de ervaringen uit het verleden onder tafel en lijkt zo aardig op weg om dezelfde fouten te herhalen. De meest kwetsbare Europeanen dreigen daardoor in een lange en harde winter te belanden, die een generatie lang kan aanslepen.

Eén op de vier wordt arm

De Europese Unie ondergaat een zware crisis. Werkloosheid en ongelijkheid wakkeren de economische instabiliteit en sociale wanhoop verder aan. Volgens een recente enquête van het Internationaal Vakverbond wordt één op de twee werkende gezinnen direct geconfronteerd met het verlies van werk.

Tot 2010 was er binnen de EU een consensus over de aanpak van die crisis: inzet op banenbehoud, sociale zekerheid en het stimuleren van de consumptie. Sindsdien hebben EU-leiders het roer omgegooid en de kaart van de bezuinigingen getrokken. De precaire economische groei van 2010 heeft plaats gemaakt voor een gevoelige krimp. Oxfam voorspelt dat er tegen 2025 tussen de 15 en 25 miljoen armen kunnen bijkomen, als het strenge bezuinigingsbeleid niet wordt omgebogen. Eén op de vier Europeanen zou dan arm zijn.

De echo van het verleden weerkaatst in de huidige koers. De besparingsmaatregelen treffen de meest kwetsbare groepen altijd het hardst. Bij Oxfam hebben we dat van dichtbij meegemaakt. In de jaren ‘80 en ‘90 werden door het IMF en de Wereldbank structurele aanpassingsprogramma’s opgelegd aan landen met een hoge schuldgraad in Latijns-Amerika, Zuidoost-Azië en Sub-Sahara Afrika.

Extreme besparingen dus. Lonen daalden, rechten van arbeiders werden uitgehold, ongelijkheid piekte als nooit voorheen, gezondheids- en onderwijsvoorzieningen waren er voor wie het zich kon veroorloven. Latijns-Amerika deed er 25 jaar over om de ongelijkheid terug te dringen tot op het niveau van voor de crisis. Zuidoost-Azië deed er een goede 10 jaar over.

Blinde focus op overheidsbesparingen

In haar zopas gepubliceerde rapport, beschrijft Oxfam de impact van toen en vergelijkt die met het Europese beleid van vandaag. De gelijkenis is niet alleen treffend; veel van de landen die wél uit de crisis raakten, deden dat toen bovendien tegen de IMF-aanbevelingen in. Zo verhoogden verschillende landen de sociale uitgaven in plaats van ze te laten krimpen, ze verkleinden de ongelijkheid en ze bouwden hun overheidsdiensten opnieuw uit. Dat bleek uiteindelijk het recept om de crisis te boven te komen.

Zelfs eigen IMF onderzoek toont intussen aan dat de besparingslogica niet werkt. De blinde focus op het terugschroeven van de tekorten heeft een veel negatiever effect op de economische groei, dan aangenomen werd. De schuldgraad schiet omhoog, in plaats van af te nemen. Niemand betwist dat budgettaire consolidatie voorzichtig management is, maar er ontbreekt zelfs een academische basis voor de positieve sociale en economische effecten van dit besparingsbeleid. Het IMF, de Europese Commissie en de Europese Centrale Bank zouden er goed aan doen hun beleid om te gooien in het licht van de geleerde lessen. Hun aanpak eist een bijzonder hoge menselijke tol.

In het Verenigd Koninkrijk zullen tegen 2018 1,1 miljoen jobs in de openbare sector sneuvelen. Griekenland, Letland, Portugal en Roemenië verminderden hun sociale zekerheidsbudget met meer dan 5%. Vorig jaar daalde voor het eerst in tientallen jaren het gezondheidsbudget in Europa, ook de reële lonen daalden en de werkloosheidsgraad steeg tot het hoogste plafond sinds 10 jaar. Bijna 1 op de 10 werkende huishoudens leeft in armoede.

Maar de één z’n dood is de ander z’n brood; arm wordt armer, rijk wordt rijker. De kloof tussen beiden groeit het sterkst in die landen die de meest agressieve budgetbesparingen toepassen: het Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Portugal, Spanje, Italië en Ierland. Het sociaal overleg wordt er uitgehold, fundamentele arbeidsnormen naast zich neergelegd. Als het zo doorgaat, evenaren Spanje en het Verenigd Koninkrijk tegen 2025 pakweg Zuid-Soedan op de ongelijkheidsladder. De begunstigden van de besparingen – naast de banken die voor 4.500 miljard publieke fondsen toebedeeld kregen – zijn de 10% rijksten van de Europese bevolking, die hun inkomen zagen groeien.

Alternatieven

De logica van besparingen bekoort – ons land heeft schulden, toch? Stoppen dus, met lenen en uitgeven. Dat is toch het beste voor ons allemaal, niet? Maar: landen zijn wederzijds afhankelijk. Ze handelen met elkaar, dus als ze stoppen met uitgeven – en allen op hetzelfde moment – dan krimpen hun inkomsten. De schuld stijgt dan, in plaats van te dalen. Voor echte groei moet je uitgeven. Die uitspraak komt trouwens van Bill Gross, de manager van ’s werelds grootste obligatiefonds, één van de vele experten die nu openlijk het bezuinigingsbeleid in vraag stelt en die we bezwaarlijk een linkse economische denker kunnen noemen.

Er zijn duidelijke alternatieven voorhanden en het nieuwe Oxfam rapport beschrijft deze ook. Sociale dialoog tussen vakbonden en werkgevers, intelligente investeringen in mensen en waardig werk en een verdieping van de sociale bescherming, zijn absoluut nodig. Ook investeringen in openbare diensten zoals onderwijs en universele gezondheidszorg en progressieve belastingsstelsels, het bestrijden van belastingsontwijking en -ontduiking, de invoering van de financiële transactietaks.

Bovenal vragen we een nieuwe focus op duurzame groei. Om de overgang te maken naar een duurzame, koolstofarme economie zijn gigantische investeringen nodig, die tienduizenden jobs kunnen creëren. Als dat samengaat met een gezond begrotingsbeleid, zal schuldbeheersing niet langer een obsessief doel zijn waar alles voor moet wijken, maar een vanzelfsprekend gevolg van een beleid dat de juiste prioriteiten legt.

Stefaan Declercq

Directeur Oxfam Solidariteit

De standpunten in deze tekst worden onderschreven door:

• Joris Rossie (gedelegeerd bestuurder, Oxfam Wereldwinkels)?
• Rudy De Leeuw (voorzitter, ABVV)?
• Marc Leemans (voorzitter, ACV)?
• Jan Vercamst (nationaal voorzitter, ACLVB)?
• Christine Mahy (voorzitster, Belgisch Netwerk Armoedebestrijding)