Zoveelste overwinning op rij van machtige tabakslobby
Op 4 september verscheen in het weekblad Knack een artikel van onderzoeksjournalist Jelle Henneman over de macht van de tabakslobby in de Europese besluitvorming (‘De nieuwe tactieken van de tabakslobby’, Knack, 4 september 2013). Het stuk verscheen naar aanleiding van de op 10 september geplande stemming in het Europees parlement over het commissievoorstel over de nieuwe Europese tabaksrichtlijn.
De conferentie van voorzitters van het Europees parlement besliste op 5 september echter om de stemming uit te stellen tot 8 oktober – tot na de Duitse bondsdagverkiezingen van 22 september. Deze beslissing is de zoveelste overwinning op rij van de machtige tabakslobby in haar poging om het besluitvormingsproces te vertragen.
De tabaksindustrie boort ondertussen ook nieuwe markten aan om haar winsten op peil te houden, en zelfs nog uit te breiden – ondanks de antirookacties van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Commissieconsultatie eind 2010
Tussen 24 september en 17 december 2010 hield de Europese Commissie een publieke consultatie om de geldende tabaksrichtlijn van 2001 bij te stellen. Dit initiatief leverde meer dan 85.000 bijdragen op van zowel burgers, industrie en overheidsinstellingen.
Na een analyse van de voorstellen werd een rapport opgesteld door het directoraat-generaal Gezondheid en Consumentenbescherming van de Europese Commissie. Dit rapport zou als basis dienen voor het opstellen van een nieuwe Europese tabaksrichtlijn.
Toenmalig Europees commissaris voor Gezondheid en Consumentenbescherming, John Dalli (Malta), startte daarop het wetgevingsproces. Volgens Florence Autret van het Franse financiële dagblad La Tribune werd dit proces hevig tegengewerkt door de juridische dienst en het algemeen secretariaat van de Commissie.
In april 2012 verklaarde Dalli echter niet af te wijken van zijn voornemen de richtlijn nog voor het eind van het jaar aan het parlement ter stemming voor te leggen – hoewel de oorspronkelijk ontwerptekst aangekondigd was voor de zomer van 2011.
‘Dalligate’ en de rol van Commissievoorzitter Barroso
Dalli’s houding kon op weinig bijval rekenen bij onder meer de tabaksindustrie. Met name de uitgelekte informatie over het handhaven van het verbod op ‘snus’ – pruimtabak die door het bedrijf Swedish Match wordt geproduceerd en bij uitzondering enkel in Zweden wordt getolereerd – is van belang voor het vervolg van de saga.
In mei 2012 werd immers door Swedish Match – dat in 2009 een samenwerking was aangegaan met de tabaksgroep Philip Morris – een klacht ingediend bij de Commissie voor poging tot omkoping van Europees commissaris Dalli.
Het onderzoek van het Europees bureau voor fraudebestrijding (OLAF) dat daarop volgde, zou indirecte bewijzen aan het licht gebracht hebben waaruit blijkt dat Dalli op de hoogte was van de corruptiepoging. Hoewel het bureau gewoonlijk een paar jaar over een onderzoek doet, werd dit dossier reeds na minder dan 5 maanden afgerond.
Dit alles leidde op 16 oktober 2012 tot het ontslag van commissaris Dalli, nadat hij eerst een door Barroso opgestelde ontslagbrief geweigerd had te ondertekenen.
In mei 2013 leidde het ‘Dalligate’-verhaal tot een politieke strijd tussen enkele Europese parlementsleden en Europees Commissievoorzitter Barroso. Onder meer het Europees parlementslid Ingeborg Graessle van de christendemocratische Europese Volkspartij wees op procedurefouten in het OLAF-onderzoek.
Graessle werd hierin bijgestaan door José Bové en Bart Staes, beiden Europese parlementsleden voor de Europese Groene Partij, die op het ontslag aandrongen van de secretaris-generaal van OLAF, Giovanni Kessler.
Daarnaast werd ook de vrijgeving geëist van het rapport dat het toezichthoudend comité van OLAF over de zaak opstelde. Ook de onhandigheid waarmee Commisievoorzitter Barroso de zaken aanpakte, stelde zijn integriteit ter discussie bij de parlementsleden.
Nadat ook dit toezichthoudend comité tot de conclusie kwam dat het OLAF-onderzoek naar ‘Dalligate’ niet deugde, verklaarde Europees parlementslid Bart Staes in een persbericht van 9 juni 2013 resoluut dat er “over de cruciale vraag waarom Commissievoorzitter José-Manuel Barroso en Catherine Day, de secretaris-generaal van de Europese Commissie er toch alles aan hebben gedaan om Dalli opzij te schuiven en daarmee de nieuwe tabaksrichtlijn met minstens drie maand uit te stellen, diverse vermoedens bestaan waar het Europees Parlement heldere antwoorden op moet krijgen”.
In datzelfde persbericht riep Staes Commissievoorzitter Barroso op om Dalli in ere te herstellen. Hij wees er vervolgens op dat “de Europese Commissie als hoeder van de EU-verdragen de absolute plicht heeft om ervoor zorg te dragen dat fundamentele mensenrechten gerespecteerd worden”.
Het persagentschap Belga meldde echter op 10 juni 2013 dat de Commissie die dag had beslist om achter haar beslissing te blijven staan, ondanks het bericht dat eerder in de Maltese pers verscheen waarin wordt gemeld dat Dalli – zelf Maltees – niet strafrechtelijk vervolgd zal worden in Malta.
Uitstel geplande stemming in het Europees parlement
Ondertussen werd het commissieontwerp voor de tabaksrichtlijn wel door Dalli’s opvolger Tonio Borg afgerond – na maanden van vertraging. Hierbij wint de tabakslobby opnieuw tijd, wat de voornaamste doelstelling is.
Volgens Staes in een persbericht van 5 september 2013: “Er kan geen twijfel over bestaan dat dit uitstel een cynische zet is om de tabaksindustrie nog wat meer tijd te geven en de wetgeving af te zwakken via amendementen. Er was al begin dit jaar overeengekomen dat de stemming in september moest gebeuren”. […]
“De rol van werkgeversorganisaties als het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) is ook verontrustend: ook zij lobbyen heel actief in het EP om de wetgeving af te zwakken. Gisteren ontvingen we nog een email van het VBO met die boodschap”.
Het gevaar bestaat dat de wetgevende procedure niet meer afgerond wordt vóór het Europees parlement zelf in verkiezingsmodus gaat. Na de geplande stemming van 8 oktober, dient het voorstel immers nog voorbij de Europese Raad (van ministers) te passeren.
Deze kan mogelijks nog enkele amendementen aanbrengen waarna het aangepaste voorstel opnieuw in de plenaire vergadering moet komen. In het ergste geval wordt de beslissing – met de Europese verkiezingen van mei 2014 voor de deur – doorgeschoven naar de volgende legislatuur.
Cynisme en heroriëntering van tabakslobby
Laat dat nu net de bedoeling zijn van de tabaksindustrie: het uitstellen van de onvermijdelijke strengere regelgeving. Het product dat de industrie op de markt brengt, wordt immers door zo goed als iedereen als schadelijk voor de volksgezondheid aanzien.
Uit het artikel in Knack blijkt dat drie aspecten prominent aanwezig zijn in de argumentatie van de tabakslobby, en steevast door de lobbyisten worden uitgespeeld: het verlies van werkgelegenheid (met een focus op ‘de arme krantenverkoper’); verlies van inkomsten voor de schatkist (de kost voor de volksgezondheid wordt immers niet in rekening gebracht); en de grotere risico’s van smokkel en namaak van sigaretten door de standaardisering van de verpakking.
Uit de feiten blijkt dat de tabakslobby succes boekt inzake de maatschappelijke ‘framing’ van haar doelstellingen, al zullen de aloude lobbypraktijken achter de schermen vermoedelijk nog steeds hun invloed blijven uitoefenen.
Tegelijkertijd is de tabaksindustrie zich er terderge van bewust dat het lobbywerk in de EU niet meer zal opleveren dan uitstel. En dat de bestaande markt steeds verder zal krimpen.
Onderzoeksjournalist Ricardo Sandoval Palos van het ‘International Consortium of Investigative Journalists’ (ICIJ) wijst hierbij op de Kaderconventie ter Bestrijding van het Tabaksgebruik van de WHO, die reeds 171 staten sinds 2003 hebben geratificeerd.
Palos toont aan dat de tabaksindustrie haar lobbywerk tijdens het voorbije decennium verplaatste door zich in eerste instantie te richten op de zwakkere regeringen van de groeilanden. Haar doelstellingen zijn immers duidelijk: het tegenhouden van antirookwetgeving en een markt van potentiële nieuwe rokers aanboren. De industrie richt zich vooral op vrouwen en jongeren.
Ondanks de steeds strengere wetgeving, bereikten de winsten van de 5 grootste tabaksbedrijven 300 miljard dollar in 2008. Enkel de 40 rijkste staten van de wereld hebben een bruto binnenlands product dat hoger ligt dan dit bedrag.
Beeldfragment ‘Unreported World: Indonesia’s Tobacco Children’ – Channel 4, 2012′
