Na een periode tussen 2000 en 2012 waarin de Partido Acción Nacional (PAN) het staatshoofd leverde, kwam Peña Nieto’s partij, de Partido Revolucionario Institucional (PRI), met zijn verkiezingsoverwinning in juli 2012 opnieuw aan het stuur van het land na 71 jaar ononderbroken aan de macht geweest te zijn sinds 1929. Op 2 december 2012 sloot de PRI een Pacto por México met de twee voornaamste oppositiepartijen: de conservatieve PAN en de linkse Partido de la Revolución Democrática (PRD).

Hiermee streeft Nieto de revitalisering van de Mexicaanse economie na door opnieuw aan te sluiten bij de neoliberale transformatie die tijdens de jaren 1980 werd ingezet. Voornamelijk zijn hervormingsvoorstellen in de energie- en onderwijssector lokten de voorbij negen maanden hevige oppositie uit, die met de protesten van duizenden Mexicanen in de hoofdstad op zondag 1 september een voorlopig hoogtepunt bereikte.

Verborgen privatiseringsagenda in de onderwijssector

Reeds in de loop van zijn eerste maand als staatshoofd kondigde Nieto een drastische hervorming van de onderwijssector aan. Hiermee wordt beoogd de macht van de Mexicaanse onderwijsvakbond Sindicato Nacional de Trabajadores de la Educación (SNTE) bij het aanwerven en ontslaan van de leerkrachten in te perken. Daarnaast wordt de privatisering van het openbaar onderwijs in de hand gewerkt door het onderwijzend personeel en de leerlingen te onderwerpen aan een reeks gestandaardiseerde evaluatietests.

Deze voorstellen stootten echter op protest bij voornamelijk de Coordinadora Nacional de Trabajadores de la Educación (CNTE), een linkse fractie van de SNTE die eind jaren 1970 werd opgericht door een bundeling van diverse Grassroots-initiatieven van leerkrachten uit voornamelijk de rurale, zuidelijke staten Oaxaca, Chiapas en Tabasco die zich enerzijds verzetten tegen de corruptie binnen de nationale syndicale top en anderzijds een democratisering van de vakbond nastreefden.

De CNTE pleit voor een globale evaluatie van het onderwijzend personeel, en betreurt het uitblijven van een meer omvattende onderwijshervorming. Nieto’s hervormingsvoorstellen beperken zich volgens de CNTE tot een administratieve en arbeidshervorming van de onderwijssector. Ook de unilaterale besluitvorming die door de politieke, bestuurlijke en syndicale SNTE-top aan de leerkrachten wordt opgelegd, lokt ongenoegen uit bij een groot deel van de leerkrachten.

De CNTE, die een derde van het onderwijzend personeel bij de publieke onderwijssector vertegenwoordigt, eist dat de leerkrachten ook direct bij de hervormingsbesprekingen worden betrokken. Om die redenen staakt een deel van de leerkrachten die bij de CNTE zijn aangesloten al sinds het begin van het nieuwe schooljaar op 19 augustus.

In een verslag van de protesten voor de Franse ambassade in Mexico City op maandag 26 augustus, dat door de Wall Street Journal op 28 augustus werd gepubliceerd, werd het standpunt van de leerkrachten kernachtig verwoord door één van de dissidente onderwijzers. Er wordt ook meteen aangeknoopt bij die andere sector waarin de neoliberale inspiratie voor het Pacto por México prominent naar voren treedt, namelijk de oliesector. Volgens het verslag wensen de leerkrachten het openbaar onderwijs en de Mexicaanse olievoorraden te beschermen tegen de onderdrukkende neoliberale hervormingen die onder het mom van Nieto’s grote transformatie worden doorgevoerd.

Openstellen van de genationaliseerde oliesector voor privéinitiatief

Waar het voorlopige culminatiepunt van de aanhoudende protesten op zondag 1 september werd aangevoerd door de CNTE en de onderwijshervorming bijgevolg het voornaamste actiepunt vormde, was dit allerminst het enige. Ook de felle oppositie tegen het openstellen van de genationaliseerde oliesector voor privéinvesteringen nam een niet onbelangrijke plaats in op de agenda van de protestanten. De monopoliepositie van Petróleos Mexicanos (Pemex), die het staatsbedrijf nu reeds 75 jaar inneemt in de oliesector, dreigt op het spel te staan wanneer private ondernemingen de toelating krijgen om in samenwerking met Pemex onontgonnen olievelden te exploiteren.

López Obrador, die bij de voorbije presidentsverkiezingen tweede eindigde als kandidaat voor de PRD met net iets minder dan een derde van de stemmen^[1], riep vorige zondag op tot een nationale mars op Mexico City op zondag 8 september. Na de presidentsverkiezingen in juli 2012 brak López Obrador met de PRD, waarna hij zich voornam een eigen partij aan de linkerzijde op te richten. Vandaag wordt López Obrador als mogelijke spilfiguur gezien bij het verenigen van de protestbewegingen tegen het Pacto por México van de drie grootste partijen: regeringspartij PRI samen met de twee oppositiepartijen PAN en PRD.

Ondertussen laten Peña Nieto’s hervormingsplannen in de energiesector de spanningen tussen de partners binnen het Pacto por México hoog oplopen. Door de prominente oppositierol die de ex-PRD presidentskandidaat López Obrador inneemt binnen de protestenbeweging tegen de aantasting van het Pemex-monopolie in de oliesector ziet de PRD zich genoodzaakt zich duidelijker te positioneren op links en een standpunt in te nemen dat tegen de plannen van Peña Nieto ingaat. De PAN, daarentegen, trad reeds eind juli 2013 met een eigen hervormingsplan met betrekking tot het openstellen van de oliesector voor privéinvesteringen naar voren.

De film Granito de Arena van Jill Freidberg uit 2005 schetst treffend een beeld van enerzijds de Grassroots-aanpak waardoor de oprichting van de Coordinadora Nacional de Trabajadores de la Educación (CNTE) in de late jaren 1970 werd gekenmerkt en anderzijds de historische achtergrond waartegen de protesten met betrekking tot de onderwijshervorming zich vandaag afspelen.

Trailer // Volledige documentaire

Verslag over de straatprotesten van The Real News Network:

Voetnoten

• [1]Nieto (PRI) haalde 39,19% van de stemmen, tegenover López Obrador (PRD) die op 32,42% van de stemmen kon rekenen bij de Mexicaanse presidentsverkiezingen van 1 juli 2012.