‘De Stem van ons Geheugen’: brug tussen welzijns- en muzieksector
Interview, Nieuws, Samenleving, België, De Verenigde Verenigingen, Dementie, Hanne Deneire - Verenigde Verenigingen

‘De Stem van ons Geheugen’: brug tussen welzijns- en muzieksector

Het samenwerkingsverband 'de Verenigde Verenigingen' zocht tien voorbeelden van sociale innovatie en interviewde de betrokkenen. Als tweede komt Hanne Deneire aan de beurt. Zij is coördinator van het project 'De Stem van ons Geheugen' dat mensen met dementie, hun mantelzorgers en omgeving samenbrengt via muziek.

maandag 15 juli 2013 15:15
Spread the love

“Innoveren rond sociale uitdagingen. Dat is van alle tijden” met Hanne Deneire

Sociale innovatie. Het begrip duikt recent veel op tijdens studiedagen en conferenties, in beleidsstukken en subsidieoproepen. Het begrip sociale innovatie mag dan wel nieuw zijn, de gedachte erachter is dat veel minder. ‘de Verenigde Verenigingen’ ging terug in de tijd en interviewde de betrokkenen van het eerste uur bij tien historische voorbeelden van sociale innovaties.

Het resultaat werd het e-book ‘innoveren rond sociale uitdagingen. Dat is van alle tijden.’  Hieronder kan u de online versie lezen van het interview met Hanne Deneire, Coördinator De Stem van ons Geheugen.

“We brengen twee totaal verschillende werelden samen”

Singing for the brain, een Britse documentaire over zangkoren voor mensen met dementie, leidde tot een duurzame samenwerking tussen de organisatie voor vocale muziek Koor & Stem vzw en het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. Het project De Stem van ons Geheugen is er het resultaat van en brengt mensen met dementie, hun mantelzorgers en omgeving samen via muziek: “het krachtigste middel om weer contact te leggen.”

Wie nam het initiatief voor De Stem van ons Geheugen?

Hanne Deneire:Het Expertisecentrum contacteerde Koor & Stem, directeur Koenraad Demulder was meteen enthousiast:  door het zingen activeer je bepaalde hersendelen waardoor je weer toegang krijgt tot mensen met dementie. Maar hoe begin je daaraan? Hoe leg je weer contact tussen die persoon en zijn begeleiders, verplegers, mantelzorgers, familie?

Het antwoord was een pilootproject, waarvoor ik als componist gevraagd werd omdat ik een methodiek ontwikkelde om muziek en muziektheater te maken met niet evidente en zwakkere doelgroepen. Voordien had ik als muziektherapeute al gewerkt met mensen met dementie in een rusthuis. Daar kreeg ik een jaar lang carte blanche om muziek te integreren in de werking.”

“Het moeilijkste was de brug slaan tussen de welzijns- en de muzieksector. Werking, denken en gewoontes staan soms haaks op elkaar. De welzijnssector werkt volgens strikte, praktische verzorgingsschema’s, de muzieksector heeft dan weer geen idee van wat dementie echt inhoudt. Eerst was het dan ook luisteren en nog eens luisteren. Met twee woonzorgcentra als partner bouwden we al na enkele weken een forum op voor expertise en feedback uit de sector.

Het resultaat van een jaar hard werk was een inspiratiegids een liedtekstbundel, een site en een CD met die liedjes en aan de welzijnssector aangepaste partituren. Een verpleegkundige die wat piano kan spelen, kan ermee aan de slag. Anderzijds moet een muzikant die niets weet over dementie aan de hand van de gids kunnen begrijpen waar hij op moet letten.”

Wat doet samen zingen eigenlijk met mensen met dementie?

“Oude mensen hebben een lagere zangstem en zingen ook trager. Het normale tempo van een liedje kunnen ze niet meer volgen. Wie aan dementie lijdt, herinnert zich vooral de liedjes uit zijn adolescentie, dus voor een tachtigjarige moet je zoeken naar wat voor hem of haar de tophits waren uit de tijd toen die een jaar of vijftien was. Vaak zijn dat volksliedjes, kinderliedjes, schlagers …  De liedjes die we uitkiezen worden lager en trager gebracht, maar staan wel correct in de partituur. Kijk, muziek zit in het diepste stuk van je hersenen. Het is het aller-allerlaatste dat verdwijnt.”

Via welke stappen kwam je erachter of de methode werkt?

“Ik testte verschillende toonaarden en tempo’s uit en keek waarop mensen het beste reageerden. Vervolgens begonnen we contactkoren samen te stellen van mensen die in groep willen zingen voor mensen met dementie. Ik begeleidde er enkele zelf om de muziek uit te testen en om te zien of de begeleiders als niet-professioneel muzikant de partituren konden lezen. We stelden een platform samen met alle betrokkenen uit het veld die belangstelling hadden: er kwamen maar liefst dertig tot veertig mails per dag binnen.

Er was duidelijk een behoefte aan het initiatief. We observeerden die koren dan in dienstencentra, rusthuizen en gemeentecentra, bekeken hoe je de mensen het beste opstelt en praatten met de begeleiders. Zingen met mensen met dementie kan op verschillende manieren: gewoon bij de mensen thuis, samen met het lokale amateurkoor, op bepaalde dagen in het rusthuis voor de bewoners en omwonenden … iedereen wordt betrokken: mantelzorgers, thuiszorgdiensten, rusthuizen.

Alle vragen kregen een antwoord in de gids. Héél tijdsintensief, maar iedereen bleef betrokken. Zelfs gewone mensen komen nu naar Koor & Stem of het Expertisecentrum om een exemplaar van onze gids aan te vragen. Gelukkig maar, want dit project heeft voortdurend stimulansen nodig. We organiseren dan ook infosessies voor de begeleiders, maar ook voor het beleid, bijvoorbeeld voor een OCMW-voorzitter. Of voor verenigingen die er iets in zien. En nu beginnen we ook coaches op te leiden om in al die woonzorgcentra de opstart te faciliteren.”

Zijn die coaches dan vrijwilligers?

“Momenteel wel. Music For Life was een mooie sensibiliseringsactie waarmee ons project in de belangstelling gekomen is. We trokken er heel wat medewerkers mee aan, met wie we nu het coachingtraject verder gaan uitbouwen. Er komt heel veel kijken bij onze werking: sessies, workshops, planning, research, website, coaches opleiden, cursus schrijven, meer workshops en navorming – er is al een extra module in de opleiding ‘referentiepersoon dementie’ – een navorming van acht weekends per jaar.

Ikzelf kan het niet allemaal alleen blijven doen: er komt teveel bij kijken. De Stem van ons Geheugen levert de inspiratiegids en de partituren voor de contactkoren, er is het coachingtraject voor opstartende contactkoren én het programma Train the trainer voor coaches die mijn taak gaan overnemen, en dan zijn er nog de navorming en de infosessies.”

Vanwaar jouw sterke persoonlijke engagement?

“Als componiste wil ik ook sociaal geëngageerd zijn, iets doen voor mensen en maatschappij. De Stem van ons Geheugen vraagt om een unieke combinatie van artistieke kwaliteiten en sociale vaardigheden. Dankzij mijn achtergrond – conservatorium Antwerpen, Guildhall School of Music in London en psychologie aan de VUB – kan ik dit project coachen. Ik was drie jaar gastprofessor aan het conservatorium voor de masteropleiding Community Art, maar die werd opgedoekt wegens besparingen.

Alle studenten die mijn opleiding volgden, zijn nu betrokken bij deze projecten. De vraag is groot en er zijn weinig goed opgeleide mensen. Coaches opleiden, de juiste tools en vaardigheden aanreiken: het spreekt niet vanzelf. Je moet muzikaal zijn, graag zingen én beschikken over de nodige sociale vaardigheden. Het gaat niet over het beste koor of het mooiste zingen, en dat is best moeilijk voor een muzikant.

Je moet letten op kleine dingen: iemand die plots reageert of ‘mee’zingt, even lacht en het plezier deelt met zijn zoon of dochter van de herinnering aan dat ene liedje. Zoiets moet je kunnen herkennen. Het zijn echt lichtpuntjes in hun leven die ze vaak zelfs lijken te onthouden, ook al is hun kortetermijngeheugen compleet aangetast.”

Zie je mogelijkheden om dit project duurzaam te verankeren?

“Absoluut, daarom bouwen we de hele werking ook op via vrijwilligers. Voeling hebben met dementie is zelfs binnen de welzijnssector niet zo vanzelfsprekend. Maar het is wel dé aandoening van onze tijd: iedereen kent wel iemand die ermee te maken krijgt. Deze mensen maken deel uit van onze maatschappij. Maar willen we dat wel en hoe gaan we hen betrekken en nog laten participeren? Hoe houden we contact?

Ons project heeft heel wat in beweging gebracht, maar wil je alle woonzorgcentra in Vlaanderen bedienen, dan heb je honderden muzikale begeleiders en sessiebegeleiders nodig. We hebben gewone mensen nodig, gepensioneerden, die kunnen zingen of een contactkoor willen oprichten. Of verpleegsters die ermee aan de slag willen. De dementiegolf die eraan komt, moet internationaal maar zeker ook op Vlaams niveau aangepakt worden.

Het aantal opvangplaatsen, ook in de thuiszorg, moet drastisch naar omhoog. De mantelzorgers van deze mensen met dementie mogen niet vergeten worden. Een contactkoor kan een plek zijn waar ook deze mensen hun lief en leed kunnen delen waardoor de zorgtaak misschien iets minder zwaar wordt.”

Hoe zie je de ideale toekomst voor De Stem van ons Geheugen?

Singing for the brain in Engeland is een landelijk meganetwerk. Community Art is er ook veel doordeweekser dan bij ons: regisseurs, acteurs, muzikanten: ze zijn er veel sterker geëngageerd dan bij ons. In Vlaanderen zijn we nog niet zover, maar een netwerk van huisdokters, ziekenhuizen, woonzorgcentra, thuiszorg, verpleegkundigen, culturele centra, amateurkoren- en gezelschappen, mantelzorgers en vrijwilligers moet mogelijk zijn.

Mensen met dementie bevinden zich vaak in isolement. Juiste doorverwijzen kan al een groot verschil maken, net als dit project. De contactkoren moeten zo ruim mogelijk ingevuld worden. Daar is nog werk aan de winkel. Luister je naar individuele huisartsen, dan hoor je ook daar bereidwilligheid, maar één dokter zal natuurlijk het verschil niet maken. Mijn ideaal is: om de zoveel kilometer een contactkoor. De aanzet gaven we al. Nu heeft het enkel tijd nodig.”

www.zingenmetdementie.be

de Verenigde Verenigingen’ is het samenwerkingsverband en de spreekbuis van het middenveld in Vlaanderen en bestaat ondermeer uit: 11.11.11, de Vlaamse vakbonden, ACW, Bond Beter Leefmilieu, het Minderhedenforum, Forum voor Amateurkunsten, de Federatie sociaal-cultureel werk, Gezinsbond, de Christelijke en Socialis­tische Mutualiteiten, Vlaamse Jeugdraad, Netwerk Tegen Armoede, Vlaamse Sportfederatie en honderden andere organisaties. Dit is het eerste interview in een reeks van tien. 

take down
the paywall
steun ons nu!