Demonstranten in São Paulo houden de Braziliaanse vlag omhoog (Foto: Agência Brasil)
Interview, Nieuws, Economie, Politiek, Sociale ongelijkheid, Brazilië, Dilma Rousseff, São Paulo, Protesten, Partido dos Trabalhadores -

Interview: “Hopelijk wordt Braziliaans protest niet gekaapt door rechtse krachten”

Er lijkt voorlopig geen einde te komen aan de massale protesten in Brazilië. Eén miljoen mensen kwamen al op de been in verschillende steden. Het begon als protest tegen de prijsverhoging van het openbaar vervoer, maar de eisen zijn inmiddels veel diverser, net als de betogers. "Het gevaar is nu dat de protesten zich ook tegen de gematigde sociale veranderingen keren, die Brazilië net veel goeds hebben gebracht", zegt Sacha Dierckx (Universiteit Gent).

vrijdag 21 juni 2013 19:27
Spread the love

De protesten in Brazilië begonnen toen aangekondigd werd dat de prijs voor een ticket voor het openbaar vervoer verhoogd zou worden. Gezien de schaal van de protesten lijkt dat niet hetgeen te zijn waar het werkelijk om draait.

Sacha Dierckx (onderzoeker aan de Universiteit Gent waar hij de zogenaamde BRIC-landen opvolgt): “De prijsverhoging van tickets voor het openbaar vervoer was inderdaad een aanleiding, maar er waren meerdere aanleidingen die tot de uitbreiding van de protesten hebben geleid.”

“Op dit moment worden de voetbalwedstrijden voor de FIFA Confederations Cup in Brazilië gespeeld, wat ook een momentum creëert voor de demonstranten. Daarnaast heeft de agressieve reactie van de militaire politie op de eerste, vreedzame, protesten ook voor een uitbreiding van de protesten gezorgd.”

“De oorzaken voor de protesten liggen in een dieper ongenoegen over de situatie in het land. Sinds de PT (Partido dos Trabahaldores, Arbeiderspartij) in 2002 aan de macht kwam, heeft ze geprobeerd om de armoede en de ongelijkheid in Brazilië terug te dringen.”

“Hier is de partij redelijk in geslaagd, maar voor veel Brazilianen gaat het terugdringen van sociale ongelijkheid en de uitbouw van universele, kwaliteitsvolle publieke diensten zoals onderwijs, openbaar vervoer en gezondheidszorg niet snel en goed genoeg.”

“Bovendien is er in Brazilië heel veel corruptie, die ervoor zorgt dat veel geld niet terechtkomt waar het zou moeten terechtkomen. Er was onder andere het Mensalão-schandaal, een corruptieschandaal dat ging over het kopen van stemmen door de regerende PT-partij.”

“Cliëntelisme woekert in het land, en de relaties tussen politiek en de bedrijfswereld zijn erg nauw. Bovenop dit alles passert er momenteel een wetsvoorstel door het parlement, PEC 37, dat ertoe zou leiden dat corrupte politici moeilijker gerechtelijk vervolgd kunnen worden. Voor zaterdag 22 juni zijn er rond die wet weer grote demonstaties gepland.”

In hoeverre zijn de protesten tegen de regering-Rousseff gericht? Zij was volgens peilingen altijd een vrij populaire president.

“Al voor de protesten is de populariteit van huidig president Rousseff wat gedaald. De protesten waren echter in eerste instantie niet politiek, of gericht tegen de regering of een bepaalde politieke partij. De regerende partij PT heeft ook twee zaken die in haar voordeel werken.”

“Ten eerste is de corruptie zo wijdverbreid, dat enkel de PT ervan beschuldigen belachelijk is. Ten tweede reageerde de gouverneur van São Paulo, die van oppositiepartij PSDB is, erg slecht op de demonstraties. Voor de betogers toonde dit aan dat de PSDB geen goed alternatief voor de PT zal zijn.”

“De betogingen moesten vooral druk zetten op de regering om haar beleid te veranderen. Inmiddels zijn de protesten wel tegen de regering gericht. En nog relevant: waar een oorspronkelijke slogan zei ‘Vem pra rua contra o aumento‘ of ‘Kom op straat tegen de verhoging [van de tarieven]’, klinkt die nu al vaak ‘Vem pra rua contra o governo‘ of ‘Kom op straat tegen de regering’.”

“In de hoofdstad Brasília zijn verschillende regeringsgebouwen aangevallen door demonstranten. Het is alleen de vraag wat voor soort demonstranten dat zijn, aangezien de groep ondertussen lang niet meer homogeen is.”

Wie zijn dan de mensen die protesteren? In welk opzicht is de samenstelling van de groep betogers veranderd?

“De eerste protesten werden aangestuurd door de Movimento Passo Livre, de ‘gratis openbaar vervoer-beweging’, een kleine, eerder linkse groep van vooral jongeren uit de middenklasse. Deze beweging streefde naar het ongedaan maken van de prijsverhoging van tickets voor het openbaar vervoer, de eerste aanleiding voor de protesten.”

“Maar inmiddels is de groep demonstranten totaal heterogeen geworden. Hoewel de meesten nog wel onder de 35 jaar oud zijn, hebben nu ook rechtse bewegingen zich in de opstand gemengd. Wat je nu ook ziet is dat demonstranten onderling gaan vechten, dat leden van een rechtse beweging in de aanval gaan tegen een demonstrant die een vlag van een linkse politieke partij draagt.”

“Om die reden heeft de ‘gratis openbaar vervoer’-beweging, die het initiatief tot de protesten nam, zich zelfs teruggetrokken; zij is het niet eens met de manier waarop er betoogd wordt. Het gevaar is nu dat de protesten zich ook tegen de gematigde sociale veranderingen gaan keren, die Brazilië juist veel goeds hebben gebracht.”

“São Paulo kent bijvoorbeeld een grote groep rijke conservatieve inwoners, die kwaad zijn op de PT omdat de partij onder andere het minimumloon heeft verhoogd waardoor dienstmeiden duurder zijn geworden en andere diverse privileges van de hogere middenklasse teruggedrongen zijn.”

“Als rechts de protesten gaat kapen voor eigen politiek gewin, zou de situatie in Brazilië wel eens slechter kunnen worden dan ze voor de demonstraties was. Sommige analisten waarschuwen zelfs voor een soort rechtse coup, naar analogie met recente staatsgrepen in Paraguay en Honduras, en met de coup in Brazilië in 1964.”

“Omgekeerd maakt de PT van het kapen van de protesten door rechts gebruik om sociale bewegingen aan zich te binden: ‘zien jullie nu dat er geen beter alternatief is’. Een bekende Braziliaanse intellectueel zei dat er geen beter moment is dan dit om lid te worden van de PT.”

“Maar zolang de PT de confrontatie met het internationale en nationale kapitalistische systeem niet aan durft te gaan, zullen de mogelijkheden voor de PT om snellere of meer radicale veranderingen te brengen, beperkt zijn.”

Als de groep demonstranten inmiddels zo heterogeen is geworden, dan zijn hun eisen dat waarschijnlijk ook? Of is dat juist wat de groep bindt?

“Net als de groep demonstranten is het eisenpakket van hen inderdaad breed en niet homogeen. Dat komt ook omdat er geen echt leiderschap meer is; in het begin werden de betogingen geleid door de ‘gratis openbaar vervoer’-beweging, maar die hebben er nu geen vat meer op.”

“Eisen die veel terugkomen bij de betogers zijn de strijd tegen corruptie opvoeren, de prijsverhoging van tickets voor het openbaar vervoer terugdraaien (wat ondertussen is gebeurd), meer veiligheid en investeringen in beter onderwijs en gezondheidszorg in plaats van in de voetbalstadions voor de Confederations Cup en het WK volgend jaar. De demonstranten zijn het erover eens dat er iets moet veranderen, ze zijn alleen niet eenduidig over wát dat dan is.”

“Slogans die de afgelopen dagen voorbij zijn gekomen, zijn onder andere: ‘Brazilië word wakker, een leraar is meer waard dan Neymar’ (nvdr: Neymar is een Braziliaanse stervoetballer) en ‘Als je kind ziek is, stuur het naar een stadion’. Deze klagen de exorbitante uitgaven van overheidsgeld aan stadions en andere gebouwen en infrastructuur rondom de grote voetbalkampioenschappen aan, geld dat beter anders geïnvesteerd had kunnen worden.”

“Voetbal is ontzettend belangrijk in Brazilië, en het feit dat uitspraken van voetballers Pele en Ronaldo in de trant van ‘stel jullie niet zo aan en steun het voetbalteam’ werden bespot en belachelijk gemaakt, zegt veel over de woede die bij de Brazilianen heerst.”

“Er zijn verschillende stadions gebouwd die een capaciteit hebben van meer dan 35.000 mensen, maar die buiten de grote kampioenschappen gemiddeld slechts 700 man trekken. De bouwkosten vereisen miljarden reais publieke investeringen, en daarbovenop is er ook nog (vooral in Rio de Janeiro) een gigantische ‘opruiming’ aan de gang waarbij delen van favelas worden leeggehaald en mensen uit hun huizen gezet.”

En nu? Gaat het Rousseff lukken om de betogers te sussen?

“Het einde van de protesten is, net zoals het begin dat was, onvoorspelbaar. Er zijn nu al wel wat consequenties voor de regering-Rousseff in de vorm van groeperingen die de protesten tegen haar en haar beleid gebruiken. Tot nu toe heeft ze geprobeerd om verzoenend op te treden, maar dat lijkt nog niet echt gelukt. Wel heeft ze al de burgemeester van São Paulo en andere steden weten te overtuigen om de prijsverhoging van de tickets voor openbaar vervoer ongedaan te maken.”

“Op middellange en lange termijn is het moeilijk te zeggen wat de gevolgen van de protesten gaan zijn. In 2014 zijn er weer verkiezingen in Brazilië, en het is mogelijk dat Rousseff haar herverkiezing niet zal redden. De vraag is dan: wat is er het alternatief?”

“De PT in de regering heeft de laatste 10 jaar veel goede dingen voor het land gedaan, zoals het terugdringen van de sociale ongelijkheid en armoede, maar veel Brazilianen en sociale bewegingen klagen terecht aan dat de verandering niet snel en radicaal genoeg ging.”

“Brazilië als groeiland is erg afhankelijk van het internationale kapitalistische systeem, wat drastische sociaal-economische maatregelen door de Braziliaanse regering moeilijk maakt. Het gevolg is dan dat mensen die tot de middenklasse zijn gaan behoren en de mogelijkheid krijgen te gaan studeren, verwachtingen hebben die niet kunnen worden ingelost. Het is nu afwachten hoe de situatie zich verder gaat ontwikkelen, en of het Braziliaanse volk van betere en snellere verandering overtuigd kan worden.”

Sacha Dierckx is doctoraatstudent bij de vakgroep Politieke Wetenschappen aan de UGent, daarnaast is hij actief bij Poliargus. Voor zijn onderzoek naar kapitaalcontroles verblijft hij momenteel in São Paulo.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!