Vakbonden? Wat kan je daar nog mee aanvangen? Ze kijken enkel naar de eigen groepsbelangen, vergeten wat burgers nodig hebben, staken om de haverklap … Armoedeverenigingen? Ja, ach, die arme mensen, ze hebben echt hulp nodig, niet allemaal natuurlijk, er zit veel kaf tussen het koren, maar ik probeer toch ook wat oude kleren te geven voor die sukkels …
Dat soort uitspraken hoor je vaak tegenwoordig. Alsof arme mensen andere behoeften hebben dan werknemers, alsof werknemers geen bescherming meer hoeven tegen uitbuiting. Het is daarom goed om weten dat de hele strategie om werknemers op te zetten tegen armen en armen tegen werknemers een essentieel onderdeel is van het neoliberalisme. De aanval die dertig jaar geleden is ingezet tegen elke vorm van verzorgingsstaat, ten voordele van zogenaamde ‘armoedebestrijding’ woedt nu ook in Europa in alle hevigheid. Dat dit zo makkelijk kan, heeft alles temaken met de manier waarop onze sociale zekerheid en sociale bijstand zijn ontstaan en mettertijd, ja, ook zijn vastgeroest.
De tijden zijn veranderd. Onze samenleving en onze economie kunnen niet langer vergeleken worden met wat er bestond na de tweede wereldoorlog. Armoede is vandaag ook niet meer wat ze was toen de OCMW’s in het leven werden geroepen. Er is vandaag een enorm grote grijze zone ontstaan van ‘precaire’ werkers, mensen zonder volledige baan, onderbetaald maar overwerkt, mensen met zeer onregelmatige arbeidstijden, migranten zonder rechten, enz. Tel daarbij de Europese liberalisering van de arbeidsmarkt en de mondialisering en je ziet de sociale dumping alle bescherming irrelevant maken.
Dit alles betekent dat zowel de sociale zekerheid als de bijstand grondig moeten herdacht worden, en vooral dat we zullen moeten nadenken over hoe we in de EU en in de wereld mensen – al dan niet ‘werknemers’ – kunnen beschermen.
Voor alle duidelijkheid: dat betekent niet dat de bescherming van het mondiale niveau of van de EU moet komen. Het betekent wel dat we voor het garanderen van onze mensenrechten – álle mensenrechten – op het mondiale en EU-niveau moeten kunnen rekenen. En het betekent in de eerste plaats dat we moeten denken aan sociale convergentie, het optrekken van de sociale bescherming in landen waar mensen veel minder beschermd zijn dan hier, zodanig dat er geen sociale concurrentie mogelijk is. Het betekent ook dat we een aantal basisprincipes van ons ‘sociale model’ weer boven moeten halen: solidariteit, herverdeling, universalisme, het uit de markt halen van diensten, enz. Die principes blijven even relevant als vroeger.
Wie herverdeling zegt, denkt in de eerste plaats aan fiscaliteit, en dat is inderdaad zonder meer noodzakelijk. De jongste berichten over kapitaalvlucht en belastingontduiking in fiscale paradijzen maken duidelijk dat eerlijke belastingen het begin zijn van elke sociale bescherming. Wie herverdeling zegt, maakt ook duidelijk dat we niet enkel moeten rekenen op ‘groei’. De ecologische crisis maakt verdere groei in heel wat sectoren onmogelijk, vandaar dat we aan de herverdeling van de geproduceerde rijkdom moeten denken, en niet enkel aan die van de groei. Echte herverdeling veronderstelt ook het concept van sociale bescherming open trekken, dat we denken aan sociale zekerheid en aan bijstand, aan openbare diensten en aan arbeidrecht, zowel als aan milieurechten. Kortom, we hebben dringend grondig denkwerk nodig.
Tenslotte zal het duidelijk zijn dat de neoliberale filosofie volledig haaks staat op echte sociale bescherming, of, zoals we het meer en meer moeten noemen: het sociaal publieke goed. Dat betekent dan weer dat we een Staat nodig hebben die zijn rol in de sociale integratie en het welzijn van mensen kan opnemen. Het betekent een economie die stopt met de deregulering en de vermarkting van alles. Het betekent ook een sociaal beleid dat zowel de individuele als de collectieve rechten van mensen en samenlevingen vrijwaart. Die breuk met het neoliberalisme is dringend nodig.
Op een ogenblik dat een nieuwe staatshervorming in de maak is en dat een besparingsbeleid verder aan de sociale bescherming knabbelt, zou een grondig democratisch debat over de sociale bescherming kunnen, ja moeten gevoerd worden. Want de nieuwe voorstellen die er zijn, versterken de neoliberale inslag. Waar is het alternatief? Wie kan het nodige studiewerk doen? Staat de academische wereld voldoende open voor een fundamenteel herdenken van solidariteit? Voor een grensoverschrijdende kijk op sociale bescherming? En als dat zo is, wie kan zo’n nieuw project uitdragen? De vakbonden? Politieke partijen? Andere sociale bewegingen? Het is geen makkelijke klus en ook hier is een grensoverschrijdende aanpak nodig. Want nationalisme is het laatste wat we nodig hebben vandaag.
Een vernieuwende strategie voor een nieuwe, sterke, alomvattende sociale bescherming: het kan een uitweg uit de crisis zijn voor de linkerzijde. Want wat houdt mensen bezig? Niet de zesde staatshervorming, wel hun loon, hun pensioen, hun vakantie, hun ziekteverzekering … Wie op al die vlakken een coherent en aantrekkelijk verhaal kan maken, kan de verkiezingen winnen.
Er is werk aan de winkel. Wie neemt de handschoen op?
Francine Mestrum
Vooruitgroep
Global Social Justice (www.globalsocialjustice.eu)
