Geachte heer Rector,
Sta me toe even uw brief (De Standaard, 27.02.13) tegen het licht te houden. U schrijft: ‘…onderzoek kan alleen floreren in een vrije en onafhankelijke omgeving. Vooruitstrevend wetenschappelijk onderzoek heeft geen schijn van kans onder druk van vernieling of intimidatie.’
Inderdaad: onderzoek kan alleen floreren in een vrije en onafhankelijke omgeving. Onderzoek wordt nu meer en meer afhankelijk van de economie in het algemeen en van multinationals in het bijzonder. Daar zou u, als rector, tegen in het geweer moeten komen maar… Nu, er is een heuse opstand van de hele academische wereld nodig om de onafhankelijkheid van het onderzoek nog te redden. Ach, laat ik hier niet over de noodzaak van Slow Science tegenover de nefaste fast science beginnen. Dat zou ons te ver leiden.
Onderzoek naar GGO’s dient when all is said and done alleen voor het nemen van patenten. Dat wil zeggen de toe-eigening van gemeengoed van de mensheid door bedrijven om er winst uit te slaan, en als het even kan er een monopolie van te maken, zoals de ‘round up ready’ maïs van Monsanto, die boeren verplicht om elk jaar opnieuw zaad aan te kopen, de genoemde pesticide aan te kopen en een contract te tekenen met zwijgplicht en hypotheek op de gronden bij wanbetaling; gronden die dan ingepalmd worden voor agro-industrie. Monsanto doet niet aan landbouw maar aan roofbouw. Dus er is alle reden om alarm te slaan. Er is niets ‘vooruitstrevends’ aan dit soort onderzoek. Het is gebaseerd op het verkeerde agro-industriële, niet-ecologische en sociaal onrechtvaardige landbouwmodel.
Verder schrijft u: ‘Als burger stond het Barbara Van Dyck zeer zeker vrij om een beroep te doen op haar recht op vrije meningsuiting. Maar als onderzoeker heeft ze ook plichten ten aanzien van haar collega’s. Als onderzoeker zou zij beter dan wie ook moeten beseffen hoe belangrijk het is dat wetenschappelijk onderzoek de ruimte krijgt om te toetsen, te experimenteren en de grenzen van het onbekende af te tasten. Als onderzoeker heeft zij de plicht om de vrijheid en onafhankelijkheid van haar collega-onderzoekers te respecteren’.
Dat is natuurlijk de kern van de zaak. Mogen wetenschappers protesteren tegen bepaald wetenschappelijk onderzoek? Ik zou zeggen: wie anders? Choreografen die zich moeien in het debat worden, te zien aan de reacties op de website van De Standaard, weggehoond. Dus, het is wel degelijk in eerste instantie aan wetenschappers om te protesteren tegen wetenschappelijk onderzoek dat zij als een maatschappelijk gevaar zien. Het is typisch: Barbara Van Dyck mag niet protesteren omdat ze wetenschapper is, en (volgens de reacties op de website) Anne Teresa De Keersmaeker moet zwijgen omdat ze er niets van kent. Dus: iedereen moet zwijgen. Maar: ‘wij kunnen niet zwijgen!’ (zei Paulus). Zonder Barbara Van Dyck en het FLM zou ik in alle eerlijkheid niet geweten hebben over dat aardappelveld in Wetteren. Bijna niemand zou het geweten hebben.
Dat brengt ons bij de hamvraag: het dilemma (aangegeven door het tussentiteltje): ‘Activiste of onderzoeker?’U schrijft:‘Vorig jaar sprak ik met Barbara Van Dyck naar aanleiding van de actie in Wetteren. Uit dat gesprek bleek dat zij niet wilde afzien van de manier waarop geprotesteerd werd tegen de proefopstelling. Kennelijk primeren voor haar de algemene burgerrechten boven de extra zorgvuldigheid die van onderzoekers wordt verwacht wat betreft het respect voor het vrije onderzoek van collega-onderzoekers. Ik heb daar alle respect voor, maar in dat geval moet zij haar activiteiten als activiste laten primeren boven die van onderzoeker. Dat was dan ook de aanleiding van haar ontslag als onderzoeker’.
Dus Noam Chomsky moest ontslagen worden aan het MIT omdat hij én wetenschapper én activist is? (En ik? Ik kan ook maar beter mijn biezen pakken, zeker?). Dit is toch niet ernstig. De KU Leuven zou wetenschappers die hun nek uitsteken voor het algemeen belang moeten beschermen, desnoods tegen zichzelf. Bijvoorbeeld met een blaam (kwestie van de gemoederen, zoals die van minister-president Kris Peeters die moord en brand schreeuwde, te bedaren). Maar toch niet met ontslag.
Als het schermen met respect voor academische vrijheid (van anderen) een alibi wordt voor de beperking van de burgerrechten van (bepaalde, bijvoorbeeld activistische) academici, dan is men werkelijk verkeerd bezig: de academische overheid heeft geen zeggingsschap over de burgerrechten van zijn werknemers. Ik mag het hopen. Daarenboven: het ggo-onderzoek wereldwijd en in Wetteren is geen ‘vrij onderzoek’, dat is intussen min of meer aangetoond doordat BASF, dat betrokken was bij de proef in Wetteren, zijn ambities met GGO-aardappelen heeft opgeborgen. En als Barbara, als wetenschapster, overtuigd is dat dit onderzoek ecologisch gevaarlijk, sociaal niet wenselijk en immoreel is, dan is het haar verdomde plicht om daar tegen te protesteren. Of toch minstens haar recht.
En ja, ik wil het hier nog een keer herhalen: er is geen activisme zonder actie. Een opiniestuk zal niet volstaan om een maatschappelijk debat aan te zwengelen. Zoals het wraakroepend was dat Greenpeace, dat spandoeken hing aan de verouderde koeltorens van Electrabel vervolgd werd voor bendevorming, zo is en blijft het wraakroepend dat de jonge idealisten van het Field Liberation Front vervolgd worden voor bendevorming. De geest en de letter van de wettekst laat dat niet eens toe. Want hij sluit politiek activisme expressis verbis als criminele activiteit uit.
We kunnen alleen maar blijven roepen dat de rechters de wet moeten toepassen naar zijn geest en niet doen alsof het alleen maar gaat om een hek dat is omvergetrokken en meer van dat fraais. Dit was geen criminele daad maar een symbolische – slechts 15 procent van het veld was vernield volgens de onderzoekers zelf – politieke actie. Hopelijk zal ook de arbeidsrechtbank moeten concluderen dat het ontslag van Barbara van Dyck aan de KU Leuven voorbarig en wederrechtelijk was. In die hoop, teken ik, met de meeste hoogachting.
Lieven De Cauter is cultuurfilosoof (KU Leuven/RITS)
