Buitenlandse opiniemakers noemen de overwinning van Beppe Grillo een verrassing. In Italië is niemand echt verbaasd over de overwinning van zijn Vijfsterrenbeweging (Movimento Cinque Stelle). De meeste Italianen hadden zich verwacht aan een puik resultaat voor de beweging, al overtreft de 25 procent het resultaat dat voorspeld werd in de peilingen. Peilingen die bovendien voor zowat elke partij de bal hebben misgeslagen.

Maar wie is Beppe Grillo eigenlijk? En wat is de stuwende kracht voor zijn steile vlucht? Wat meteen duidelijk was tijdens zijn tour door Italië, was dat de partij geen traditionele politieke partij is. Dat is altijd een goed begin in een land waar de bevolking de traditionele partijen niet langer vertrouwt. Maar de man beslaat meer dan één dimensie.

Grofgebekt

Beppe Grillo is niet altijd politicus geweest. De man was een zeer geliefd stand-upcomedian die de politiek steevast op de korrel nam. Hij deed dat zelfs zo overtuigd — of grof, hangt af van de perceptie — dat de Italiaanse televisie hem na een tijdje geen zendtijd meer gaf.

De politieke bemoeienissen met zowel de RAI — publieke zender — als de commerciële zenders, doen vermoeden waarom hij niet meer welkom was. Zijn laatste show voor de RAI trok nochtans 16 miljoen kijkers — ongeveer één Italiaan op de vier.

Die rechttoe-rechtaanstijl past hij ook toe in zijn ‘politieke speeches’. In een blogpost, een belangrijk communicatiemiddel in zijn campagne, begin dit jaar schreef hij bijvoorbeeld het volgende: “Politici zijn parasieten, luizen, bloedzuigers, teken. Virussen die zich voordoen als wondermedicijnen terwijl ze de hele natie infecteren, verzekerd van de lafhartige stilte van de media en vertrouwend op het korte geheugen van de Italianen. Ze moeten weg.”

“Begin dit jaar schreef Grillo het volgende: ‘Politici zijn parasieten, luizen, bloedzuigers, teken. Virussen die zich voordoen als wondermedicijnen terwijl ze de hele natie infecteren, verzekerd van de lafhartige stilte van de media en vertrouwend op het korte geheugen van de Italianen. Ze moeten weg'”

Woorden die hij met vuur en passie herhaalt in speeches tijdens politieke manifestaties die bijgewoond worden door tienduizenden Italianen.

Demagoog, populist of eerlijk?

Zowel binnen- als buitenlandse politici noemen Grillo een demagoog en/of populist. Dat eerste lijkt een stap te ver. De politicus haalt wel degelijk enkele punten aan die hout snijden.

Zo neemt hij de hoge kostprijs van de Italiaanse politiek op de korrel, een pijnpunt dat al langer bestaat en door van hem onafhankelijke opiniemakers evengoed aangehaald wordt. Journalist Bill Emmott zegt in zijn documentaire ‘Girlfriend in a Coma‘: “De jaarlijkse kosten van het Italiaanse parlement overstijgen die van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland samengeteld. De parlementsleden verdienen het dubbele van de Duitse, Franse, Spaanse en Britse collega’s.”

De Vijfsterrenbeweging haalt in haar programma aan dat de parlementaire lonen moeten zijn afgestemd op het gemiddelde loon in Italië. Een voorbeeld: een gewoon parlementslid verdient ongeveer 16.000 euro bruto per maand, 60 procent meer dan het Europese gemiddelde. In 2011 meldde ‘Il Sole 24 Ore‘ — de Italiaanse tegenhanger van ‘De Tijd‘ — dat het gemiddelde loon van de Italianen ongeveer 1.300 euro netto per maand bedroeg.

De corruptie binnen de regering is ook een thema dat Grillo aanhaalt. Alle ‘criminelen’ — zoals hij ze noemt — moeten uit de Kamers. Bill Emmott gewaagt van 83 parlementsleden die in 2011 voorwerp waren van een gerechtelijk onderzoek en/of veroordeeld zijn, ongeveer 10 procent van alle leden.

“De corruptie binnen de regering is ook een thema dat Grillo aanhaalt. Alle ‘criminelen’ — zoals hij ze noemt — moeten uit de Kamers”

Een van de meest bekende voorbeelden is uiteraard voormalig premier en nogmaals herboren politicus Silvio Berlusconi, wiens rechtse coalitie ongeveer 30 procent haalde. Daar wil de Vijfsterrenbeweging paal en perk aan stellen door te verbieden dat iemand met een strafblad of gerechtelijk verleden kan zetelen. Grillo geeft zelf het voorbeeld door niet te zullen zetelen, aangezien hij in 1998 veroordeeld is voor doodslag na een verkeersongeval.

Oude krokodillen moeten ook het parlement en de senaat uit. In haar programma legt de beweging een maximum van twee mandaten op. Beppe Grillo wil de volledige traditionele politiek weg: “Vertrek! Vertrek nu”, riep hij daags voor het verkiezingsweekend in Rome. Zijn partij bestaat dan ook bijna volledig uit jonge krachten zonder politieke ervaring.

Na de lokale verkiezingen kregen sommige van die leden al hun kans op regionaal of lokaal vlak. Bijvoorbeeld in het Noord-Italiaanse Parma staat een burgemeester uit de Vijfsterrenbeweging aan het roer en die levert voorlopig puik werk. Bovendien heeft Grillo altijd beloofd niet in een coalitie te zullen gaan om een traditioneel blok — rechts of links — aan een meerderheid te helpen.

Ten slotte is een niet onbelangrijk punt zijn visie op het Europese project. Er wordt al snel gezegd dat Beppe Grillo anti-Europees is. Dat is echter niet helemaal correct. Hij vraagt wel om het project opnieuw te bekijken en bij te sturen.

“Er wordt al snel gezegd dat Beppe Grillo anti-Europees is. Dat is echter niet helemaal correct. Hij vraagt wel om het project opnieuw te bekijken en bij te sturen”

Eind vorig jaar schreef hij op zijn website dat de Europese Unie te veel haar willetje oplegt en die afdwingt met boetes: “Dat is eigenlijk de onschuldige burger straffen voor de inefficiëntie en corruptie binnen de Italiaanse regering. Het ‘Omdat God het wil’ van de kruistochten is door de partijen vervangen door ‘Omdat Europa het wil’.” Grillo wil niet per se dat de Europese Unie verdwijnt, wel dat ze rechtvaardiger en democratischer wordt.

Woorden en ook daden?

Grillo legt de vinger op de wonde, maar heeft hij ook concrete oplossingen of op zijn minst een idee voor een oplossing? Dat lijkt moeilijker te liggen. De vijf ‘sterren’ van zijn partij zijn: publieke watervoorziening, duurzame mobiliteit, ontwikkeling, verbondenheid en milieu. Maar daarover gaat het veel minder vaak in zijn speeches of teksten.

En alles blijft vaag. Problemen situeren is een ding, maar oplossingen aandragen, is iets anders. En wanneer hij voorstellen heeft, lijkt hij weinig rekening te houden met de haalbaarheid.

‘Informatie’ is een andere belangrijke pijler voor zijn partij, ook al maakt die geen deel uit van de vijf sterren. Daar stelt hij bijvoorbeeld voor om de hele structuur van de publieke televisie (RAI met al zijn kanalen) af te schaffen en slechts één zender over te houden. Hij pleit er dus voor een structuur af te schaffen die al bestaat sinds de introductie van de televisie in Italië — kleine ingrepen en aanpassingen niet inbegrepen.

Of de afschaffing van de Italiaanse ‘Raad voor Journalistiek’. Die raad mag dan al niet veel voorstellen in Italië, maar zo’n voorstel dat komt van een man die voortdurend klaagt over de journalistiek in het land, lijkt paradoxaal: het enige controleorgaan voor journalisten dat er — min of meer — bestaat, weghalen.

De vernieuwing van de politiek is een nobel doel, maar is een zodanig doorgedreven ingreep dat Grillo onmogelijk kan verwachten dat klaar te spelen in één legislatuur. Hetzelfde geldt voor de lagere lonen voor parlementsleden. Bovendien zijn die voorstellen relatief. Stel dat zijn partijleden de smaak te pakken krijgen en langzaam deel uitmaken van de ‘traditionele politiek’, dan worden zulke doorgedreven maatregelen moeilijk en zelfs onmogelijk.

Aangezien de Vijfsterrenbeweging geen echte leider heeft — Grillo is meer het gezicht van de partij dan de ‘voorzitter — en ook de fractievoorzitter in de Kamers elke drie maand zal veranderen, is het risico op muiterij groot.

Verandering

Los van het programma en het discours van Beppe Grillo, kunnen de Italiaanse politici het signaal dat de bevolking gestuurd heeft, niet negeren. Ongeveer 25 procent van de stemmen is een enorm sterk resultaat voor een partij die de eerste keer deelneemt aan nationale verkiezingen. Die Italianen zijn duidelijk op zoek naar een nieuw soort politiek en geven ook aan dat ze het besparingsbeleid opgelegd door de ‘vreemde’ Europese Unie kotsbeu zijn.

Zowel de traditionele partijen als de Italiaanse media hebben Grillo en zijn ‘Movimento Cinque Stelle‘ te lang onderschat en weggehoond. Een partij van amateurs en gekken. Grillo was een bullebak, een eendagsvlieg en zelfs homofoob.

“Zowel de traditionele partijen als de Italiaanse media hebben Grillo en zijn beweging te lang onderschat en weggehoond. Een partij van amateurs en gekken. Grillo was een bullebak, een eendagsvlieg en zelfs homofoob”

Dat hij een van de weinige politici is die openlijk ijvert voor het homohuwelijk spreekt dat laatste alvast tegen. Diezelfde partijen en media zijn dinsdagochtend waarschijnlijk met een stevige kater opgestaan. De volkswoede en de nood aan een nieuwe politiek is duidelijk sterker dan verwacht.

Nu is het afwachten wie als eerste in de fout gaat. Gaat Grillo in coalitie met rechts of centrumlinks, dan pleegt hij woordbreuk en dan kan hij eenzelfde resultaat bij de volgende verkiezingen vergeten. Blijft hij in de oppositie en realiseert hij niets, wacht hem hetzelfde lot.

Blijven de traditionele partijen hem negeren, slagen ze er niet in een regering te vormen en komen er nieuwe verkiezingen: dan kan dat enkel in het voordeel van de Vijfsterrenbeweging spelen. Negeren de media het signaal van de burger, dan wordt diens afkeer van ‘de elite’ alleen maar groter. En de beweging in eenzelfde lijstje plaatsen met de ‘Gouden Dageraad’ in Griekenland, zoals een Vlaamse krant deed, is alvast geen goed begin.