Om het gevaar voor de bevolking te beperken, zet Handicap International acties op om, vooral in Tripoli, gewapend geweld aan banden te leggen en te voorkomen. Ook in Mali, een land dat een groot aantal wapens zag binnenkomen uit Libische depots, worden gelijkaardige projecten op touw gezet.

Lichte wapens vormen gevaar voor bevolking

De opstand van 17 februari 2011 in Libië veroorzaakte extreme gewelddadigheden tussen de troepen van Muammar Khaddafi en zijn tegenstanders. De protesten mondden vervolgens uit in een repressie die duizenden doden en gewonden tot gevolg had. Tijdens het conflict werden landmijnen en clustermunitie gebruikt, waardoor de burgers niet veilig waren.

Ook al is het regime van kolonel Khaddafi gevallen sinds oktober 2011 en ook al zijn er geen gevechten meer, er heerst twee jaar na de eerste opstand nog steeds gevaar. Niet alleen mijnen en explosief oorlogstuig, maar ook lichte wapens van alle soorten vormen een bedreiging. Deze wapens komen meer en meer in handen van de burgers, die er niet mee overweg kunnen. Ook vandaag nog blijven de slachtoffers van gewapend geweld toestromen in de ziekenhuizen.

Elk Libisch gezin bezit minstens één wapen

In 2012 werden ongeveer 1.600 slachtoffers van lichte wapens, ofwel meer dan vier slachtoffers per dag, opvangen in slechts twee ziekenhuizen in Tripoli. Ten gevolge van zowel de openstelling van de wapenvoorraden van het Libische leger tijdens de gevechten in 2011 als de wapenlevering door staten gedurende het conflict, bezit het overgrote deel van de Libische families minstens één wapen. Bovendien weten zij niet hoe ze op een veilige manier met deze wapens moeten omgaan.

Preventiecampagnes Handicap International moeten ongevallen met lichte wapens voorkomen

Om de burgers te behoeden voor deze bedreiging informeert Handicap International hen sinds april 2012 over het gevaar van lichte wapens. Om ongevallen te vermijden, legt het team de veiligheidsnormen uit (buiten het bereik van kinderen houden, de veiligheidspal op ‘safe’ zetten, munitie scheiden van wapens, niet in de lucht schieten bij openbare evenementen, …).

Sinds het begin van de acties in Libië werden in totaal meer dan 36.000 pamfletten en 3.000 posters verspreid om de bevolking te sensibiliseren. Ook werden meer dan 600 leerkrachten opgeleid. Dat alles gebeurde zowel in Benghazi, Brega, Misrata en Sirte als in Tripoli. Naast de informatiesessies zonden zes Libische radiozenders berichten uit om de bevolking te informeren.

Mali wordt eveneens overspoeld met lichte wapens, die vooral afkomstig zijn van geplunderde Libische depots. Handicap International zet een aantal specifieke projecten op touw (ontmijning en vernietiging van wapens, preventie van het gevaar van mijnen en lichte wapens, evaluaties van de impact, verzameling van informatie, steun aan de slachtoffers) om de gevolgen van deze ramp te beperken.

Explosief oorlogstuig tot in de kinderkamers

Met de val van Sirte en de dood van kolonel Khaddafi kwam de revolutie in oktober 2011 aan haar einde. De gevechten hebben echter hun sporen nagelaten, waardoor er dagelijks nog steeds gevaar heerst voor de bevolking. De honderdduizenden vluchtelingen zijn naar huis teruggekeerd, maar ondertussen werden steden en dorpen wel gebombardeerd of ondermijnd.

Families treffen thuis overal explosief oorlogstuig aan: in hun tuin, in hun living, in de kamer van de kinderen of op de plaatsen waar ze werken. Om alle niet-ontplofte tuigen die de burgers bedreigen op te ruimen, heeft Handicap International teams ingeschakeld in Tripoli, Misrata en Sirte.

Deze campagne werpt haar vruchten af. Zo werd reeds 23 km² grond geruimd en werden meer dan 35.000 explosieve oorlogstuigen vernietigd. Voorts werden ook twee scholen, een openbare tuin en 27 boerderijen opgeruimd, die op die manier weer toegankelijk zijn voor de bevolking.

Om de gebieden makkelijker in kaart te kunnen brengen, werd in Misrata een telefonische helpdesk op poten gezet. Met een telefoontje kunnen de inwoners een expert ter plaatse laten komen die het object identificeert en, indien nodig, ook vernietigt. Bij gevaar is hij ook in staat een veilig gebied te creëren. Op vraag van de bevolking voeren de teams van Handicap International ongeveer honderd interventies per maand uit (in huizen, boerderijen of tuinen).

Misrata: ruimen van door NAVO gebombardeerde wapen- en munitiedepot

In Misrata zijn twee teams ook druk in de weer met het ruimen van een wapen- en munitiedepot. Dit depot bestaat uit 43 bunkers die tijdens de Libische revolutie gebombardeerd werden door de NAVO en die vandaag gedeeltelijk vernietigd zijn. Duizenden niet-ontplofte explosieven werden er geprojecteerd op ongeveer 1,5 km² rond het gebied in kwestie.

De grond ligt echter bezaaid met tuigen die een bedreiging vormen voor de omwonenden. Bovendien is de veiligheid in dit gebied bijna nihil en is de zone toegankelijk voor het publiek. De armoede in Misrata leidt ertoe dat sommige families zonder enige aarzeling de bunkers betreden om messing en koper van wapens op te sporen. Op de metaalmarkt zijn dit namelijk twee zeer waardevolle legeringen.

Het opsporen en gebruiken van explosieven om te vissen, komt echter ook veel voor. Bij deze levensgevaarlijke praktijken wordt een hamer of een beitel gebruikt, waarbij het onstabiel explosief oorlogstuig op elk moment kan ontploffen. Handicap International treedt in dit gebied op om het aantal ongevallen in te perken.

Ze doet dit door achtergelaten munitie, op de grond of verborgen onder het puin van de bunkers, te verwijderen. De organisatie schat dat de opruiming van het depot in Misrata nog twee jaar zal duren.
                                                              
Samen met de opruimacties worden ook campagnes georganiseerd om de bevolking in te lichten over het gevaar van deze niet-ontplofte wapens en munitie. Sinds het begin van de acties zijn ongeveer 300 Libiërs opgeleid om de bedreigde bevolking te informeren over mijnen en andere niet-ontplofte projectielen.

Sensibilisering bevolking is van levensbelang

Ali Abdel Moneim Al Zayani, 21 jaar, is een scout die door Handicap International werd opgeleid. Hij vertelt: “Het gevaar voor de bevolking is enorm, omdat men vaak niet beseft hoe gevaarlijk deze wapens kunnen zijn. Mensen verzamelen hier niet-ontplofte tuigen en houden ze als souvenir, de kinderen spelen ermee, anderen organiseren wapententoonstellingen op straat of in scholen, en nog anderen ontmijnen hun terrein met een hark of met de blote hand. Sensibilisering is dus wel degelijk van levensbelang.”

Handicap International spoort ook overheden, lokale organisaties, scholen, ondernemingen en moskeeën aan om preventieberichten te verspreiden. In totaal heeft de organisatie meer dan 300.000 folders uitgedeeld om de bevolking te informeren. Ook werden vandaag bijna 85.000 mensen ingelicht via infosessies. Het merendeel van deze mensen zijn kinderen, die de eerste slachtoffers zijn van deze wapens. Meer dan 60 procent van de geregistreerde slachtoffers in 2011 waren kinderen.

Johanna Plas

Johanna Plas is persverantwoordelijke bij Handicap International vzw in Brussel.