De machtsstrijd die zich al enkele weken achter de schermen afspeelde tussen legerkapitein Amadou Haya Sanogo, hoofd van de coupplegers van 22 maart, en de Malinese overgangsregering onder leiding van premier Cheick Modibo Diarra (60) heeft maandagavond 10 december een hoogtepunt bereikt.

Een twintigtal militairen van het garnizoen van Kita, dat onder leiding staat van kapitein Sanogo, viel met veel machtsvertoon binnen in de ambtswoning van de premier in Bamako en arresteerden hem. De premier zou naar Frankrijk vertrekken voor een medische behandeling.

Diarra heeft dinsdagochtend in een korte mededeling die werd uitgezonden op de nationale televisiezender ORTM zijn ontslag en dat van zijn regering aangekondigd. Hij gaf geen verklaring voor het plotselinge ontslag, maar bedankte zijn nauwe medewerkers voor hun trouw en inzet en hoopte dat zijn opvolger een spoedige uitweg zou weten te vinden uit de diepe crisis waarin Mali zich bevindt.

“Geen staatsgreep gepleegd”

Bakary Mariko, woordvoerder van de Malinese junta die in maart een staatsgreep pleegde tegen uittredend president Amadou Toumani Touré, heeft dinsdag tegenover het Franse tv-station France 24 ontkend “dat er een staatsgreep is gepleegd” na het gedwongen ontslag van premier Diarra.

Volgens de coupplegers was Diarra niet meer ‘plichtbewust’ met de crisis in Mali bezig, maar streefde hij een ‘persoonlijke agenda’ na. Hij voegde eraan toe dat overgangspresident Dioncounda Traoré ‘binnenkort’ een nieuwe regeringsleider zou benoemen.

Dat gebeurde woensdag al in de figuur van Django Sissoko (63), een hoge functionaris die al vele functies heeft vervuld in de omgeving van het Malinese presidentschap en nog diverse keren minister was onder de dictatuur van Moussa Traoré (1968-1991), maar ook onder de afgezette president Touré.

Hij wordt beschouwd als ‘neutraal’ tegenover de president en de militairen. De lokale pers noemde hem daarom al de ‘Malinese Talleyrand’ (nvdr: naar Charles-Maurice de Talleyrand, het prototype van de opportunistische politicus die onder uiteenlopende regimes voor, tijdens en na de Franse Revolutie aan de macht bleef).

Regering van ‘nationale eenheid’

In de loop van woensdag 12 december is ook een nieuwe regering van ‘nationale eenheid’ gevormd die de eed heeft afgelegd bij overgangspresident Dioncounda Traoré. Die heeft als belangrijkste opdrachten “het versterken van de instellingen van de overgangsperiode, het voorbereiden van verkiezingen, en het sturen van een internationale legermacht die het noorden van het land moet bevrijden van de islamitische terreurgroepen”.

Dinsdagavond gaf kapitein Sanogo zelf enige uitleg bij het gedwongen ontslag van Diarra in een interview op ORTM. Hij zei dat “de ex-premier een groot misprijzen voor de Malinese bevolking tentoonspreidde”. Hij ontkende evenwel dat de militairen hem tot ontslag hadden gedwongen, maar “alleen zijn vertrek hebben vergemakkelijkt” …

Sanogo moest kort na zijn staatsgreep van maart – onder druk van ECOWAS, de economische gemeenschap van de West-Afrikaanse staten – de macht overdragen aan een burgerregering, maar bleef achter de schermen bijzonder invloedrijk. Dat bleek de afgelopen week ten overvloede.

Hij kon rekenen op de steun van lagere militairen die zich door de ‘te softe’ aanpak door ex-president Touré van de Toeareg-rebellie verwaarloosd voelden. En een deel van de patriottische publieke opinie die zich gekwetst voelde door de aanval op de nationale soevereiniteit door de Toearegs en de schuld daarvoor gemakkelijkheidshalve op de ‘corrupte politici van Bamako’ afschoof “die de militairen met blote handen en zonder eten naar het noorden stuurden”.

Mali zinkt verder weg in institutionele en militaire crisis

Door de staatsgreep verzeilde Mali in een totale crisis, zowel op institutioneel vlak, maar zeker ook militair. De geplande presidentsverkiezingen van 29 april konden om evidente redenen niet plaatsvinden en het land zit nu in een moeilijke ‘overgangsperiode’ waarin niemand precies weet wie de macht echt in handen heeft en hoe lang die ‘overgang’ nog zal duren.

Mali gold tot voor kort nog als een van de meest stabiele en democratisch bestuurde landen van Afrika, ondanks de armoede en de periodieke droogtes. Van dat beeld blijft eind 2012 zo goed als niets heel.

Van dat machtsvacuüm profiteerden de Toeareg-rebellen van de MNLA om grote delen van het noorden onder hun controle te brengen en er begin april zelfs een eigen staat, die ze Azawad noemen, uit te roepen. Lang heeft hun onafhankelijkheid evenwel niet geduurd.

Allerlei radicaal islamitische groepen die al dan niet met Al-Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQMI) zijn verbonden, maakten van de verwarring gebruik om in de uitgestrekte noordelijke districten Kidal, Gao en Tombouctou hun radicale visie van de sharia op te leggen. Honderdduizenden zijn ondertussen het noorden ontvlucht om aan die terreur te ontsnappen.

Stuurt ECOWAS internationale legermacht naar noorden Mali?

De nieuwe machtsgreep van de militairen rond Sanogo heeft natuurlijk alles te maken met de beslissing van ex-premier Diarra om officieel de VN te verzoeken een internationale legermacht naar Mali te sturen om het noorden ‘te bevrijden’ van de islamitische rebellengroepen en de territoriale eenheid van het land te herstellen.

ECOWAS heeft zich in november bereid verklaard om zo’n interventiemacht op de been te brengen die 3.300 manschappen zou omvatten en zou kunnen rekenen op de logistieke ondersteuning van de VS en Frankrijk, zonder dat die landen zelf aan de gevechten op het terrein zouden deelnemen.

De VN-Veiligheidsraad zou naar verwachting nog voor Kerstmis een officieel mandaat verlenen aan ECOWAS om die interventie uit te voeren. Dat betekent evenwel niet dat die interventie er ook snel komt, als ze er ooit al komt.

Niemand staat immers te springen om zich in het wespennest van Noord-Mali te wagen omdat de kansen op succes helemaal niet gegarandeerd zijn. Indien de operatie mislukt, is de kans reëel dat de islamitische groepen zich nog verder gaan verspreiden en ook andere landen in de Sahara en de Sahel gaan aantasten.

Toearegs willen onderhandelen, maar zijn controle kwijt

Bovendien twijfelen vele landen of ECOWAS in staat zal zijn om zo’n militaire operatie te volbrengen en of een onderhandelde oplossing niet veel meer kans op slagen heeft. Enkele Toeareg-woordvoerders toonden zich de laatste weken trouwens opvallen bereid om via dialoog tot een overeenkomst te komen. Zij zouden ook de claims op een eigen Azawad-staat laten vallen.

Punt is dat de Toearegs momenteel zelf het onderspit moeten delven tegenover de radicale islamitische strijders – die meestal uit het buitenland komen en die de echte macht in handen hebben en over zware oorlogswapens beschikken. Zij hebben allerminst interesse in een eigen staat, maar willen alle Malinezen hun enge interpretatie van de sharia opleggen.

Van alle ECOWAS-lidstaten beschikt alleen Nigeria over een leger dat voldoende uitrusting en manschappen heeft om buiten het eigen territorium te interveniëren. Vooral de VS is heel terughoudend, Frankrijk dringt wel aan op een snelle ontplooiing van de interventiemacht. Volgens verklaringen van de Italiaanse oud-premier Romano Prodi, die als speciale VN-gezant voor Mali is aangesteld, zou een eventuele interventie pas ten vroegste in september 2013 kunnen worden uitgevoerd.

“Malinese leger zal eigen grondgebied heroveren – geen vreemde troepen”

Dit alles is een doorn in het oog van de Malinese militairen die achter de coup van 22 maart zaten. Zij vinden dat het de taak is van het Malinese leger om het eigen grondgebied te heroveren en willen niet weten van de aanwezigheid van ‘vreemde’ troepen. Zij dringen aan op extra wapenleveringen voor Mali zodat het leger zelf orde op zaken zou kunnen stellen.

Toch gelooft niemand dat het fel verzwakte leger die taak ooit alleen kan klaren. Door de staatsgreep en de chaos die erop volgde, is ook binnen het leger veel verwarring gesticht en staan bijlange niet alle neuzen in dezelfde richting.    

Uitgerekend maandag besliste de Europese Unie om begin 2013 400 militaire trainers naar Mali te sturen om het Malinese leger beter te omkaderen en voor te bereiden op de herovering van het noorden in nauwe samenwerking met de ECOWAS-troepenmacht. Het nieuws had Bamako nog maar net bereikt of kapitein Sanogo en zijn medestanders zagen kun kans schoon om af te rekenen met Diarra via een coup, “die geen coup genoemd mag worden”.

Modibo Diarra: nooit populair in Bamako

Cheick Modibo Diarra (60), zoon van een vakbondsleider die onder de dictatuur van Moussa Traoré in de gevangenis heeft gezeten, bouwde een carrière uit van astrofysicus. Hij heeft vele jaren in de VS gewoond en werkte er onder meer voor de NASA. In 2006 werd hij voorzitter van Microsoft-Afrika. Populair heeft hij zich de voorbije acht maanden als overgangspremier in Mali nooit gemaakt, al had hij aanvankelijk wel de steun van de coupplegers.

Hij was waarschijnlijk te veel een technocraat, een fervent strijder tegen corruptie, en te weinig politicus die het lokale reilen en zeilen in Bamako door en door kende. Pas in maart 2011 had hij een eigen politieke partij opgericht, Rassemblement pour le développement du Mali (RDPM), waarmee hij aan de presidentsverkiezingen van dit jaar wou deelnemen.

Bovendien is hij een persoonlijke vriend van de Burkinese president Blaise Compaoré die namens de Afrikaanse Unie bemiddeld in de Malinese crisis. Aan deze vriendschap zou hij zijn benoeming van overgangspremier te danken hebben. Vorig weekend organiseerde Diarra nog een betoging in Bamako om de VN op te roepen snel een resolutie goed te keuren die de ECOWAS-interventiemacht groen licht zou geven.

Reacties unaniem negatief en voorspelbaar

De internationale reacties op de gebeurtenissen van deze week in Mali waren unaniem – en even voorspelbaar – negatief. De VN dreigde ermee de lopende sancties tegen de Malinese militairen die bij de coup van 22 maart waren betrokken nog te verstrengen en het wapenembargo uit te breiden.

Volgens VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon “is het onaanvaardbaar dat de militairen zich weer eens bemoeien met de politieke gang van zaken tijdens de moeizame overgangsperiode”.

De scherpste veroordeling kwam woensdagavond van de Afrikaanse Unie bij monde van commissievoorzitter Nkosazana Dlamini-Zuma. Zij eiste dat het Malinese leger zich volledig zou onderwerpen aan de burgerlijke autoriteiten en geen druk zou uitoefenen op politici om af te treden. Ook de ECOWAS, de EU, Frankrijk, Rusland en de VS waren unaniem in hun veroordeling van de ‘coup’ tegen Diarra. Weer maar eens is Mali wat dieper in het moeras gesukkeld.    

Bijkomende bronnen:

Pourquoi l’intervention au Mali risque d’échouer par Roman Rijka
http://www.slateafrique.com/98969/qui-attaquera-le-premier-mali-bamako

Is a military intervention necessary in Mali?
We discuss Mali’s crisis, plus, what the Senate’s disabilities vote says about US politics
http://www.aljazeera.com/programmes/insidestoryamericas/2012/12/201212781053296234.html

Biographie du nouveau PM Diango Cissoko
http://ortm-mali.tv/index.php/l-actualites/gouvernement/451-biographie-du-nouveau-pm-diango-cissoko.html

Roundup on the Change of Prime Ministers in Mali
http://sahelblog.wordpress.com/tag/diango-cissoko/

First thoughts on Mali’s second coup
http://africasacountry.com/2012/12/11/first-thoughts-on-malis-second-coup/