Nieuws, Afrika, Politiek, Togo, Lomé, Gnassingbé, Sauvons le Togo, Faure Gnassingbé, Jean-Pierre Fabre -

Togo: democratische strijd van een vermist volk

De afgelopen maanden is in het kleine West-Afrikaanse Togo de democratische strijd tegen de Gnassingbé-dictatuur terug in alle hevigheid losgebarsten. Het emancipatorisch potentieel lijkt echter niet ten volle benut worden omdat de beweging volgens Togolese criticasters in de diaspora geleid wordt door ‘verkeerde democraten’.

zondag 25 november 2012 14:19
Spread the love

Een vermist volk

Tussen juni en september vonden er in de Togolese hoofdstad, Lomé, bijna wekelijks massaprotesten plaats. Ze werden georganiseerd door de koepelorganisatie Sauvons Le Togo (SLT), die verschillende oppositiepartijen en mensenrechtenbewegingen verenigt in een democratische strijd tegen het militaristische regime van de Gnassingbé-familie. Dat regime is al sinds 1967 aan de macht.

De vruchteloze strijd die de Togolezen sindsdien voeren, kan misschien wel het beste gezien worden als het verzet van een vermist volk (*). De Togolezen zijn een vermist volk, niet omdat ze geen land zouden hebben, maar omwille van de onderdrukkende almacht van een militaristisch regime, waartegen geen enkel verzet lijkt te zijn opgewassen.

Het is de Gnassingbé-familie die, vooral met steun van Frankrijk, ooit heeft beslist dat er in Togo nooit een volk is geweest. Net omdat dit regime zijn eigen volkeren weigert te herkennen en vasthoudt in de negativiteit van uitbuiting en repressie, zitten de Togolezen dan ook al decennialang verwikkeld in een wordingsproces, almaar zoekend naar nieuwe strijdcondities om zichzelf als volk uit te vinden. De politieke ontologie van dit vermist volk kan nog het beste samengevat worden met Palestijnse grafitti: de Togolese volkeren bestaan voor zover ze zich verzetten tegen een dictatuur.

De democratische strijd die de afgelopen maanden terug opnieuw in alle hevigheid losbarstte, kan ongetwijfeld gezien worden als een nieuw hoogtepunt van verzet. Sommige van de protesten brachten zelfs honderdduizenden Togolezen op de been. 

Het eisenpakket van SLT luidt dat er eerlijke en transparante verkiezingen moeten komen, dat de straffeloosheid rondom slachtpartijen, martelpraktijken en buitenwettelijke arrestaties moeten stoppen, en dat de waarheid-, rechtvaardigheid- en verzoeningscommissie (WRVC) op een effectieve wijze moet omspringen met het traumatiserende verleden.

Maar het ultieme doel van deze vernieuwde democratische verzetsbeweging bestaat in het politieke verlangen dat huidig president Faure Gnassingbé opstapt. Nog sterker gezegd: de Togolezen willen eigenlijk de ‘lange nacht’ (*) van repressie, uitbuiting en misherkenning van zich afwerpen. Dat er geen weg terug is en dat nu zelfs elke vorm van dialoog van de hand wordt gewezen, komt symbolisch gezien heel sterk tot uitdrukking in het beeld van een grafkist die klaarstaat voor de Gnassingbé-familie of de handen die zich losrukken uit boeien.

Er zijn echter twee belangrijke redenen, die van de vernieuwde democratische strijd opnieuw een vruchteloze strijd dreigen te maken. Aan de ene kant kan het aloude regime in zijn vernieuwde vorm, onder leiding van president Faure Essozimna Gnassingbé, opnieuw rekenen op de volle steun van internationale instellingen, Frankrijk en de Verenigde Staten. Aan de andere kant lijdt de vernieuwde democratische strijdbeweging aan enkele (onverbeterlijke) ideologische kwalen.

Economische heropleving

De dood van de Togolese ‘oervader’ Étienne Eyadéma Gnassingbé in 2005 zorgde ervoor dat een diffuse en gefragmenteerde soevereiniteit de plaats heeft ingenomen van een autoritaire politieke cultuur. Nochtans blijft het aloude machtstriumviraat van de Gnassingbé-familie, het leger en staatspartij RPT/Unir, onder leiding van Eyadéma’s zoon, Faure stevig in het zadel zitten. 

Verschillende economische en politieke veranderingen hebben hiervoor gezorgd. In de context van overgangsgerechtigheid wist Faure hiermee dan ook zijn geloofwaardigheid als spilfiguur van de democratische transitie zowel in het binnenland als in het buitenland te verhogen.  

Terwijl de Togolese economie ten tijde van Eyadéma veel weg had van een maffiose staatseconomie, brengt Faure de economie nu meer onder invloed van het platte neoliberale wereldbeeld van het IMF. Dat leidde tot een golf van privatiseringen zoals in het bankwezen en een sterke heropleving van enerzijds de belangrijke fosfaat- en katoenindustrie en anderzijds de haveneconomie in Lomé.

Niet alleen het Gnassingbé-machtsapparaat, maar ook tal van buitenlandse bedrijven profiteren natuurlijk heel sterk van deze exportgerichte economische heropleving. Het spreekt voor zich dat ze een eventuele revolutionaire machtsovername dan ook zien als een fundamentele bedreiging voor hun lucratieve economische belangen.

Faures overgangsgerechtigheid

Met het democratisch transitieproces, dat al ten tijde van Eyadéma op gang werd getrokken, wordt er enigszins ook vooruitgang geboekt. In 1993 maakte Togo de overgang van een militaristische eenpartijstaat naar een meerpartijensysteem. Daardoor kregen de aanhangers van zijn politieke aartsrivaal, de vermoorde eerste president Sylvanus Olympio, ook de kans om hun herinneringscultuur op een openlijke wijze te beleven.

Hoewel zijn zoon, Gilchrist Olympio, in ’92 nog een politieke moordaanslag overleefde, en in navolging van zijn vader de politieke aartsrivaal werd van Eyadémas zoon, zorgde de Amerikaanse diplomatie voor een politieke verzoening tussen beide.

Deze verzoening leidde tot de opname van Gilchrists Union des Forces de Changement (UFC) in de nieuwe regering van Faure, na zijn tweede verkiezingsoverwinning in 2010. Maar kort daarop veroorzaakte deze historische verzoening een breuk binnen het UFC en dat leidde tot de oprichting van het L’Alliance nationale pour le changement (ANC) door gedoodverfde presidentskandidaat Jean-Pierre Fabre. Fabre is nu tevens één van de belangrijkste leiders binnen het SLT en gelooft dat hij eigenlijk de rechtmatige overwinnaar is van de presidentiële verkiezingen in 2010.

Met zijn beleid probeert Faure zich ook te verzoenen met de Togolese bevolking door hen hun politieke geschiedenis terug te geven. In 2009 werd daarvoor het WRVC opgericht en dat leidde bijvoorbeeld tot het omdopen van het Freau Jardin tot het Place Anani Santos. In plaats van de bloederige herinneringen aan de brutale repressie, die vastkleven aan deze illustere grote Franse tuin in Lomé, moet de nieuwe naam ervoor zorgen dat de Togolezen worden herinnerd aan één van de Togolese onafhankelijkheidsstrijders.

Vervolgens heeft Faure de mislukte staatsgreep door diens halfbroer, Kpatcha Gnassingbé, in 2009 aangegrepen om zijn geloofwaardigheid nog eens extra te verhogen en dat door Kpatcha te laten veroordelen tot 20 jaar gevangenisstraf. Het summum van Faures pogingen tot nationale verzoening resulteerde in 2012 uiteindelijk in de opdoeking van de door zijn vader opgerichte staatspartij, Rassemblement du peuple togolais (RPT).

Maar wat voor een opdoeking moest doorgaan, bleek eerder een dialectische opheffing te zijn. Kort daarop hield Faure immers de nieuwe partij Union pour la Republique (Unir) boven de doopvont. Met deze nieuwe regeringspartij wil Faure zich opwerpen als de eenheidsfiguur van de politieke tegenstellingen. Nochtans doet deze handreiking eerder denken aan Eyadèmas doelstelling de gehele Togolese bevolking lid te maken van het door zijn vader opgerichte RPT.

Ideologische oppositiekwalen

Dat de democratische strijd vanaf juni 2012 terug in alle hevigheid losbarstte en geregeld werd beantwoord met harde repressie, is natuurlijk een teken dat de economische vooruitgang en alle pogingen tot vernieuwing, verzoening en dialoog niet kunnen overtuigen.

De oppositie en de grote meerderheid van de Togolese bevolking ervaren het vernieuwde beleid van Faure als niets anders dan een cynische machtsherhaling van de oude militaristische RPT-tirannie van Eyadèma. Faure draagt misschien wel water in de ene hand, maar in de andere hand draagt hij vuur.

Het probleem is alleen dat de democratische strijd van SLT niet het gewenste effect oplevert, en dat kan niet enkel verklaard worden door de buitenlandse steun aan het beleid van Faure. De beweging rond SLT lijdt namelijk zelf ook onder enkele ideologische kwalen. Dit komt omdat sommige leiders van SLT in een vorig politiek leven deel uitmaakten van het Gnassingbé-machtsapparaat, dat naast de militaristische en repressieve machtstechnologieën immers ook een patriomonialistische logica kent en waardoor ze aldus werden uitgespuwd.

Op de website van Togo en lutte spreekt men over ‘verkeerde democraten’. Zelfs Jean-Pierre Fabre, die weinig te maken heeft met het vigerende machtsapparaat, en nu ook op de morele steun kan rekenen van de Franse communistische partij (PCF),wordt door deze linkse politieke activisten bestempeld als een verkeerde democraat. 

In dat opzicht bekeken, staan de meeste van deze verkeerde democraten dan ook heel veraf van wat de Kameroense filosoof Achille Mbembe een contra-elite noemt, die nodig is om een radicale transformatie door te voeren.  

Geen bevrijding zonder emancipatie

SLT is dan misschien wel een democratische beweging met de beste bedoelingen, maar ze mist een duidelijke emancipatorische en economische visie. Het enige strijddoel lijkt er immers in te bestaan, zich te bevrijden uit de tentakels van het Gnassingbé regime. Dat is ongetwijfeld een noodzakelijke etappe. Maar een machtswissel zonder ontmanteling van de structurele kwalen van het regime blijft een lege doos.

En het onmiskenbare emancipatorische potentieel van de democratische strijd dreigt daarbij ook verloren te gaan als die niet ondersteund wordt met een sociaal economische visie die rekening houdt met de echte noden van de sterk verarmde Togolese bevolking.  

Opmerkingen

(*) de term ‘vermist volk’ is geïnspireerd op Gilles Deleuzes denkbeeld van een peuple qui manque

(*) de term ‘lange nacht’ komt uit het werk van Frantz Fanon

Bronnenmateriaal

Charles Piot (2010), Nostalgia for the future (West-Africa After the Cold War), The University of Chicago Press

Phillip Gervais-Lambony & Gabriel Kwami Nyassogbo (2007), Lomé-Dynamiques d’une ville africaine, Karthala

Alexandre De Souza (2009), Togo- La dynastie de la terreur, Editions Bénévent

Atsutsè Kokouvi Agbobli (2007), Sylvanus Olympio – Le Père de l’indépendance Togolais, Les Editions Graines de Pensées

UFC, 25 janvier 1993, le massacre de Freau Jardin : la mise en œuvre de la stratégie de la terreur, (25-01-2004), http://www.ufctogo.com/25-janvier-1993-le-massacre-de-261.html

RFI, Togo: De la présidence Eyadéma à la dynastie Gnassingbé,(7-02-2005), http://www.rfi.fr/actufr/articles/062/article_33840.asp

RFI, Togo: Le RPT est mort, que vive l’Unir, (15-04-2012), http://www.rfi.fr/afrique/20120415-togo-le-rpt-est-mort-vive-unir

RFI, Visite politique pour Hillary Clinton au Togo, (18-01-2012), http://www.rfi.fr/afrique/20120118-visite-politique-hillary-clinton-togo

France 24, Les Togolais ne sont pas tous d’humeur à fêter l’indépendance, (27-04-2010), http://observers.france24.com/fr/content/20100427-togolais-fete-independance-jubile-or-gnassingbe-lome-opposition-election-francafrique

Jeune Afrique, Jean-Pierre Fabre crée son ANC, http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20101011181548/

Jeune Afrique, Togo : un nouveau gouvernement sans ouverture et sans Pascal Bodjona, (31-07-2012), http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120731191522/togo-faure-gnassingbe-pascal-bodjona-gilbert-bawaratogo-un-nouveau-gouvernement-sans-ouverture-et-sans-pascal-bodjona.html

Jeune Afrique, Le RPT est mort, L’Uni lui succède, (16-04-2012), http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20120416112542/

Togo en Lutte, Gilbert Houngbo, l’homme des milieux financiers, (18-09-2008), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=151:gilbert-houngbo-lhomme-des-milieux-financiers-&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, Togo, une néo-colonie de la France en Afrique, (17-06-2008), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=131:togo-une-neo-colonie-de-la-france-en-afrique&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, 2009: Une situation explosive, (3-01-2009), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=166:2009-une-situation-explosive&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, À propos de la candidature de Kofi Yamgnane, (21-02-2010), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=199:a-propos-de-la-candidature-de-kofi-yamgnane&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, Encore une fois sur la situation nationale, (21-08-2010), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=204:encore-une-fois-sur-la-situation-nationale&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, Le FRAC, tête de pont de l’impérialisme français au Togo (première partie  4-08-2010), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=201:le-frac-tete-de-pont-de-limperialisme-francais-au-togo-premiere-partie&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, Le FRAC, tête de pont de l’impérialisme français au Togo (deuxième partie 6-08-2010),  http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=202:le-frac-tete-de-pont-de-limperialisme-francais-au-togo-deuxieme-partie&catid=13:national&Itemid=29

Togo en Lutte, Le FRAC, tête de pont de l’impérialisme français au Togo (troisième partie  23-08-2010), http://togoenlutte.org/2/index.php?option=com_content&view=article&id=203:le-frac-tete-de-pont-de-limperialisme-francais-au-togo-troisieme-partie&catid=13:national&Itemid=29

Website van het ANC, http://www.anctogo.com/

Website van Sauvons le Togo, http://www.collectifsauvonsletogo.com/

Website van OBUTS, http://www.obuts.org/

Togo actualité,  Naissance d’un collectif d’opposition au Togo, (4-04-2012),  http://www.togoactualite.com/togo-naissance-dun-collectif-dopposition-au-togo/

Togo actualité, 1ère nuit en détention pour Pascal Bodjona, le procureur de la République s’explique, 2-09-2012, http://www.togoactualite.com/togo-1ere-nuit-en-detention-pour-pascal-bodjona-le-procureur-de-la-republique-sexplique/

Togo actualité, RPT : Ce vampire qui a hanté le sommeil du peuple pendant un demi-siècle,  22-04-2012, http://www.togoactualite.com/afrique/togo/politique-2/rpt-ce-vampire-qui-a-hante-le-sommeil-du-peuple-pendant-un-demi-siecle/

Togoportail, Togo: La disparition consommé du RPT; en lieu et place est née L’union pour le Republique (UNIR), (16-04-2012),  http://www.togoportail.net/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=1618

Koaci, Togo: La première discorde publique entre Unir et Ufc, (31-05-2012), http://koaci.com/articles-75348

Republique Togolaise, Bawara: UNIR n’est pas le prolongement du RPT, (18-05-2012), http://www.republicoftogo.com/Toutes-les-rubriques/Politique/Bawara-UNIR-n-est-pas-le-prolongement-du-RPT

Togoforum, Combion feu Gnassingbé Eyadèma a-t-il laissé a sa mort?, (23-09-2011), http://www.togoforum.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1097:combien-feu-gnassingbe-eyadema-a-t-il-laisse-a-sa-mort-&catid=32:le-changement&Itemid=27

take down
the paywall
steun ons nu!