“Achterdocht (argwaan, ook): Gevoel dat ons overvalt telkens als een bankier iets komt uitleggen met woorden die we niet begrijpen.”

Zo luidt het eerste lemma van dit ‘woordenboek’, waarmee de auteur meteen de toon zet voor wat volgt.

“Dit boek gaat over het grote proces van herbezinning en herorientatie. Waar zijn we mee bezig en waar gaan we heen? En wie zijn we?”

Zoals we al snel uit het eerste trefwoord en het voorwoord kunnen afleiden, vertrekt de auteur vanuit een kritische en bijwijlen licht filosofische visie ten aanzien van de losgeslagen vrije markt en het neoliberale gedachtegoed.

Vandaele’s alfabet draait om drie kernvragen. In grote lijnen zijn dat: Hoe ziet de huidige economische toestand van onze samenleving eruit? Hoe en waarom zijn we daar beland? Hoe raken we uit de impasse?

De auteur wijst op de grote invloed die de overheid in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw uitoefende op het sociaaleconomische en maatschappelijke leven en welke voordelen die invloed had op sociaal-economisch vlak.

Hij wijst ook terecht op de verpletterende impact van het neoliberale denken op zowel economie als maatschappelijk leven. Hoe en waarom de rol van de overheid afbrokkelde en wat daarvan de gevolgen waren, wordt duidelijk doorheen het boek. Vandaele toont helder aan hoe de tendens van liberalisering samenvloeide met twee andere tendenzen: de toenemende globalisering en de groeiende ecologische crisis.

De liberalisering zorgde er samen met de globalisering voor dat de financiële sector en de multinationals veel minder controleerbaar werden door de lokale overheden. De ecologische crisis is en blijft een wereldwijd en nijpend problem dat een mondiale visie en mondiale oplossingen nodig heeft.

We bevinden ons dus op een scharniermoment in de geschiedenis waarbij steeds meer mensen zich afkeren van de vrije markt en de globalisering. Velen lopen recht in de armen van extremisme, fundamentalisme en populisme. Anderen trekken aan de kar van een constructieve beweging die streeft naar duurzame verandering.

Het boek wordt doorspekt met een aantal uit de toon vallende termen die op het eerste zicht weinig uitstaans hebben met de thematiek. De keuze voor een aantal emotioneel geladen begrippen (eenzaamheid, empathie, onbeschaamdheid, wijsheid …) geven het boek een persoonlijk karakter en benadrukt de menselijke kijk van de auteur op de wereldproblematiek.

Voor wie weinig achtergrond heeft en graag op een vlotte en heldere manier meer inzicht verwerft in het thema is dit boek een aanrader. Wie echter een diepgaande analyse verwacht, zal er waarschijnlijk weinig aan hebben. De kritiek is gefundeerd, maar veeleer oppervlakkig, en de alternatieven die worden aangeboden, blijven vaag.

De alfabetische opzet is praktisch, helder en overzichtelijk, maar zou beter tot z’n recht komen in een interactieve, digitale versie van het boek waarin je kan doorklikken naar bepaalde termen die wat meer uitleg vereisen. Door de opsomming van trefwoorden dreigt de lezer ook wat overzicht te verliezen. Sommige begrippen worden vrij uitvoerig belicht, andere opvallend beknopt.

Hoe kan je globale markt en democratie verzoenen? Moeten we blijven groeien? Sparen of consumeren? En wat met de opwarming van de aarde? Het komt allemaal aan bod. Waar vragen zijn, vinden we bij voorkeur ook antwoorden. Die biedt de auteur ook, maar ze zijn voorzichtig en eerder vrijblijvend.

Wat wel duidelijk is: het zijn woelige tijden. Hoe we uit die storm zullen komen, is niet duidelijk. Het kan verschillende kanten uitgaan: belanden we in nog meer chaos? Laten we de spanningen escaleren? Of slagen we erin om naar een leefbaarder en duurzamer maatschappijmodel te evolueren? Op die vraag kan tot nader order geen enkel boek een antwoord bieden.

Vond je deze bespreking interessant? Steun DeWereldMorgen.be door dit boek in onze shop te kopen.