Ik had rust en tijd nodig om het verhaal in me op te nemen. Meteen dringt het besef door hoe bezetters en nazi’s miljoenen verzetslieden, joden en zigeuners gefolterd hebben tot de dood toe. De schaarse overlevenden van de Holocaust blijven getuigen, over de verschillende generaties heen. Dit is een boek dat je moet gelezen hebben. Onvergetelijk.
Zoektocht naar een verhaal
De acteur Robbie Raveschoot is op zoek naar een scenario en vindt het levensverhaal van de Duitse ingenieur Kurt Gerstein, een SS’er die het dodelijke gif Zyklon B ontwikkelde. Zyklon B is het gas dat in de concentratiekampen gebruikt werd om miljoenen gevangenen systematisch te vermoorden. Kurt Gerstein heeft een gespleten persoonlijkheid en maakt zichzelf wijs dat hij daarmee het lijden van vele gevangen in de vernietigingskampen verkort.
Robbie ontdekt echter ook dat zijn grootmoeder Germaine overleefde na een tweejarig verblijf in een dergelijk Duits vernietigingskamp. Hij vraagt zijn oma haar verhaal voor een videocamera te vertellen. ‘De onvervangbare’ is de grote verhaallijn van het boek, afgewisseld met korte gesprekken van Robbie met zijn oma, het verhaal van Kurt Gerstein en korte bedenkingen van Robbie over het verloop van het verhaal.
Van het verzet naar de arrestatie
Isidoor en Germaine zijn een droomkoppel dat net voor de oorlog huwt. De Duitse bezetting duwt Isidoor in het verzet. Als schipper is hij zeer mobiel en kan hij een tijdlang deelnemen aan allerhande verzetsactiviteiten zoals wapensmokkel. Tot hij wordt verraden en zij beiden tegen de lamp lopen. Het begin van een lange lijdensweg.
In een beruchte villa volgen de eerste ondervragingen om namen en adressen van de andere verzetsleden te ontfutselen. Beiden blijven koppig zwijgen. Isidoor is voor het eerst slachtoffer van minder vriendelijke ondervragingstechnieken. Zij worden gescheiden in de gevangenis opgesloten. Germaine weigert aanvankelijk te eten, maar onderhandelt daarna met de Feldwebel en mag zijn kantoor poetsen.
Haar verleidingstechniek zal een duchtig wapen worden in de overlevingsstrijd die haar nog te wachten staat. Net zoals de communicatie met haar grote liefde Isidoor de eeuwige strohalm is waarmee ze kan overleven. Na een tijdje wordt ze overgeplaatst naar een andere cel, die ze deelt met Liza la Roux, een van de vrouwelijke gevangenen die met haar overleefde.
Het begin van een lange reis
Vanuit de plaatselijke gevangenis worden ze op transit gezet naar een gevangenis in Brussel. Na een verblijf van enkele dagen worden ze opnieuw in derdeklassewagons van de trein gezet. De reis wordt even onderbroken door de oorlog en luchtaanvallen. Na twee nachten in de kerker gaan de vrouwen weer op transport. Van hier naar ginder. Cel in, cel uit. Tot ze aan het werk worden gezet.
Eerste job: boomstammen zagen. Daarna moet Germaine in de pluimen werken. Het karige gevangeniseten begint zijn tol te eisen. In de lente wordt Germaine opnieuw op transport gezet. In dit werkkamp zal het grootste deel van haar gevangenisleven zich afspelen. Frau Nimsch is de belangrijkste kampbewaakster en Liza verknalt haar mantelpakje, wat haar haat en slaag van Frau Nimsch oplevert, tot bloedens toe. De solidariteit tussen Germaine en Liza zorgt ervoor dat Liza overleeft.
De vrouwen moeten ook de akkers bewerken. Germaine krijgt opnieuw kleine voordelen, dankzij de boerenknecht die duidelijk op haar verliefd is. Via een flirt met een Engelse krijgsgevangene slaagt Germaine erin haar familie iets over haar lot te laten weten. Maar een binnengesmokkeld briefje van haar Isidoor geeft haar schuldgevoelens.
Een schertsproces is een intermezzo in het moeilijke gevangenisleven: iedereen wordt veroordeeld, maar de consequenties zijn niet meteen duidelijk.
De situatie en het werk in de gevangenis wordt lastiger: in plaats van te werken moeten ze nu zakken witte kalk in een kelder slepen en daarna de gevangenis kalken. Net nu ze hun eentonig bestaan knus beginnen te vinden, worden ze opnieuw op transport gezet. Het nieuwe kamp waar ze worden gedropt is nog erger dan de vorige gevangenissen.
In dit uitroeiingskamp doet het gerucht de ronde dat op één dag 18.000 nekschoten voor het trieste record aan doden zorgde. Germaine wordt ingedeeld bij het Leichencommando. Stilaan nadert het einde van hun gevangenschap: het Rode Kruis komt de overlevenden ophalen. Germaine weegt nog amper 36 kg.
De thuiskomst
Via Zwitserland en Brussel komt Germaine aan in haar gebombardeerde huis. Psychologisch en lichamelijk kapot. De buren, de ouders en de omgeving begrijpen haar niet en houden afstand. Zij verneemt dat Isidoor overleden is en huwt met de huisvriend die al die tijd voor haar zoon Willy zorgde. De lijdensweg is voorbij, maar de nachtmerrie blijft.
