Elke dag komt er wel een onheilsbericht over de sociaal-economische toestand in Portugal. De krant Jornal de Negócios pakte dinsdag uit met een bericht ‘uit betrouwbare bron’ bij de Europese Commissie in Brussel die wist te melden dat de Commissie van Portugal een ‘plan B’ zou eisen indien de inkomsten uit belastingen niet het verhoopte resultaat zouden opleveren.

In november krijgt Portugal de zesde evaluatiemissie van de trojka (Europese Commissie, ECB en IMF) op bezoek. Die zal moeten nagaan of de voorgestelde besparingsmaatregelen voldoende ‘verregaand en streng’ zijn om de doelstellingen verbonden aan het hulppakket van 78 miljard euro, dat in mei 2011 werd toegezegd, te halen.

Begroting 2013 wordt hardste bezuinigingsplan in moderne Portugese geschiedenis

De Portugese regering werkt momenteel aan het hardste besparingsprogramma (begrotingsvoorstel 2013, OE 2013) uit de recente geschiedenis van het land om tegemoet te komen aan de eisen van de trojka zodat het begrotingstekort tegen 2014 onder de drie procent van het BBP (bruto binnenlands product) zakt. Momenteel ligt het begrotingstekort op meer dan vijf procent.

Het is daarom alles besparingen wat de klok slaat in Lissabon. Het door de regering bij het parlement ingediende voorstel van begroting voor 2013 legt – zoals al eerder door minister van Financiën Vítor Gaspar bekendgemaakt – de nadruk op een forse verhoging van de inkomsten uit belastingen en vermindering van allerlei sociale uitgaven.

Woensdag nog ontstond veel beroering toen sommige bronnen melding maakten dat de regering van plan is om de laagste werkloosheidsuitkeringen nog met 10 procent te verminderen (van 419 naar 377 euro per maand!). Minister van Sociale Zekerheid Pedro Mota Soares haastte zich om dit bericht tegen te spreken, maar het toont wel aan hoe zeer alles wordt gepolariseerd.

Vuur aan de schenen en omsingeling parlement

De begrotingsbesprekingen in het parlement begonnen op 15 oktober en zullen naar verwachting worden afgerond op 30 en 31 oktober. De finale stemming over het geheel is geagendeerd voor 27 november. De oppositiepartijen hebben aangekondigd dat ze de regering het vuur aan de schenen zullen leggen. Net zoals de buitenparlementaire protesten dat letterlijk deden op maandagavond 15 oktober.

Via Facebook was opgeroepen tot een ‘omsingeling van het parlement’ uit protest tegen de besparingsplannen. Uiteindelijk lukte een omsingeling niet omdat toch minder mensen kwamen opdagen dan verwacht. De sfeer werd grimmiger toen groepjes van enkele honderden betogers de politie met stenen en flessen begonnen te bekogelen toen ze werden verhinderd om het parlementsgebouw en de ambtswoning van de premier te bestormen.

De betogers eisten het onmiddellijke aftreden van de regering ‘wegens wanbeleid’. Het was de eerste keer sinds de protesten tegen het besparingsbeleid anderhalf jaar geleden begonnen dat een protestactie op (kleine) rellen uitliep.

Er gaat tegenwoordig overigens geen dag voorbij of er is ergens wel een staking of protestactie. Op zaterdag 13 oktober hadden kunstenaars en medewerkers uit de cultuur- en mediasector opgeroepen tot een dag van creatief protest in het hele land.

Creatief protest van de cultuur- en mediasector

Door de besparingsplannen worden de overheidssubsidies voor een hele reeks culturele stichtingen gewoon geschrapt of zwaar teruggeschroefd. Tienduizenden stroomden samen op het Praça de Espanha in Lissabon voor concerten, toespraken en protestgedichten onder de noemer ‘Matar a Cultura é matar a alma de um povo‘ (Cultuur doden, is de ziel van het volk doden). Velen waren in het zwart gekleed, hadden kleefband over hun lippen geplakt en geschilderde tranen op hun wangen.

Ook in Porto, Coimbra, Faro, Beja, Viseu, Aveiro, Portimão en vele kleinere steden kwam de kunstensector op straat. Sommigen getuigden van de onhoudbare situatie waarin kunstenaars dreigen terecht te komen die moeten leven van een uitkering die ver onder de armoedegrens ligt.

Delegaties van werknemers van de openbare omroep RTP, die in aanmerking komt voor privatisering, eisten het recht op cultuur en media als ‘openbare dienstverlening’, ook in tijden van crisis.

Niet alleen bij RTP neemt de sociale onrust toe, ook de medewerkers van het nationale persagentschap Lusa hebben de voorbije dagen het werk neergelegd. Ze doen dat uit protest omdat de regering besliste dat Lusa het volgend jaar met 30 procent minder middelen moet stellen. 48 medewerkers zullen moeten afvloeien, onder wie 36 journalisten. Ook zij eisen dat journalistiek werk als een ‘openbare dienst’ zou worden beschouwd.

En ook boven de linkse kwaliteitskrant Público pakken donkere wolken samen. Door de economische crisis en de tegenvallende verkoopcijfers wil het management besparen op de uitgaven en zullen er banen sneuvelen.

Enkele magazines die zich richten op de autosector, vastgoed en luxeproducten hebben aangekondigd er op het einde van dit jaar definitief mee te stoppen omdat de winstmarges te klein worden. Andere maand- en weekbladen zullen alleen nog digitaal verschijnen vanaf 2013.

Verkoop van TAP in een stroomversnelling

Dinsdag werd bekend dat de privatisering van de nationale luchtvaartmaatschappij TAP in een stroomversnelling lijkt te komen. Ten laatste op 7 december moeten kandidaat-kopers hun voorwaarden aan de regering hebben overgemaakt.

De grootste kanshebber lijkt momenteel het Colombiaanse Synergy Aerospace dat wordt gecontroleerd door de Braziliaanse multimiljonair Sergei Eframovich. TAP heeft heel dringend vers kapitaal nodig om noodzakelijke investeringen te kunnen doen en de werkgelegenheid van piloten en grondpersoneel veilig te kunnen stellen. Afgelopen zomer zijn de TAP-piloten al enkele keren in staking gegaan tegen de voorgenomen privatisering.

Wantrouwen tussen regeringspartners neemt toe, Azoren geven signaal

Totnogtoe moest de centrumrechtse coalitieregering van premier Pedro Passos Coelho (PSD) zich weinig zorgen maken, dankzij haar comfortable meerderheid in het parlement. Maar de laatste weken neemt het wantrouwen tussen de kopstukken van de sociaaldemocratische (eigenlijk liberale) PSD en de conservatieve CDS-PP toe.

De visie op het harde besparingsbeleid loopt zeker niet altijd parallel en regeringsleden voelen de druk van hun middenklasse-achterban die zich zorgen maakt over koopkrachtverlies en algemene verarming. De betoging van 15 september, die ruim een half miljoen Portugezen op de been bracht, velen die voor de eerste keer in hun leven de straat opgingen, sprak wat dat betreft boekdelen.   

De uitslag van de verkiezingen voor de regionale parlementen van de autonome regio’s Madeira en de Azoren op zondag 14 oktober was nu ook niet echt bevorderlijk voor de samenhang in de regering. De regionale verkiezingen waren de eerste electorale test sinds de regeringspartijen op 5 juni 2011 de vervroegde parlementsverkiezingen overtuigend wonnen.

Hoewel de verkiezingen in de eerste plaats over regionale eilandkwesties draaiden, werd de uitslag op de Azoren als een afstraffing van de regering gezien door de Portugese politieke commentatoren. 52 procent van de bevolking bleef zelfs gewoon thuis.

De socialistische PS wist een absolute meerderheid te heroveren (31 van de 57 zetels in het regioparlement van de Azoren), terwijl de lokale kandidaten van de PSD en zeker de CDS het veel slechter deden dan verwacht. Maar ook het linkse Bloco de Esquerda (BE) kon niet profiteren van de crisis en verloor een van zijn twee Azoriaanse zetels. De communisten behielden hun ene zetel.

De Azoren worden momenteel bijzonder hard getroffen door de economische crisis (melkveeteelt, visserij en toerisme zijn er de belangrijkste bronnen van inkomsten) en de werkloosheid ligt er hoger dan het nationale gemiddelde. Net als ten tijde van de Salazar-dictatuur maken jongeren zich op om te emigreren naar Canada, de VS of Brazilië.

Toenemende ongelijkheid door belastinghervorming

Volgend jaar zou de personenbelasting (IRS) 2,8 miljard euro méér moeten opleveren voor de armlastige staat dan in 2012. Eerdere pogingen van de regering-Passos Coelho om de belastinginkomsten te verhogen, leverden niet het gewenste resultaat op. Daarom staat de Europese Commissie blijkbaar sceptisch of het met het begrotingsvoorstel 2013 wel zal lukken. Want de recessie is verre van voorbij: bedrijven sluiten de deuren, de koopkracht van de bevolking is in vrije val, de werkloosheid piekt …

Vorige week pakte de Sociaal-economische Raad (Conselho Económico e Social) uit met een studie over de toenemende ongelijkheid in de Portugese samenleving. Hoewel de gegevens uit de studie gebaseerd zijn op de periode tot 2009 (nog voor de crisis echt toesloeg), blijkt dat Portugal nog altijd in de staartgroep zit van EU-lidstaten met de grootste ongelijkheid.

In het eerste decennium van de 21ste eeuw nam de ongelijkheid weliswaar lichtjes af, maar door de huidige forse besparingsplannen en de stijgende werkloosheid wijzen alle indicatoren op een forse vergroting van de kloof tussen arm en rijk.

In 2009 had de rijkste vijf procent van de samenleving een beschikbaar inkomen dat 14 keer hoger was dan dat van de armste vijf procent. De GINI-index, die de verdeling van inkomen weergeeft, ging in Portugal van 37 in 1994 naar 33,7 in 2009, terwijl het Europese gemiddelde in 2009 op 30,5 lag.

De studie geeft ook aan dat de door de regering voorgestelde ‘vereenvoudiging’ van de belastingschalen (van acht naar vijf schalen) precies de ongelijke verdeling van inkomen nog voort zal versterken, want wie veel verdient, zal relatief niet meer belastingen moeten betalen dan wie heel weinig verdient of van een uitkering moet leven.

Vooral het onderwijsniveau komt naar voren als het belangrijkste criterium dat bepalend is of iemand al dan niet kan ontsnappen aan de armoede. Het rapport raadt daarom de regering aan om vooral niet nog meer te gaan bezuinigen op het onderwijs.

“Miljoenen Portugezen lopen risico in armoede te belanden”

Alle analisten zijn het erover eens dat de bevolking vanaf januari 2013 de besparingsmaatregelen pas goed aan den lijve zal ondervinden en dat ook het protest grimmiger zal worden. De communistische partij verklaarde dat “miljoenen Portugezen het risico lopen in armoede weg te zakken het komende jaar”.

De verontwaardiging kende vorige week een hoogtepunt toen de populaire krant Correio da Manhã groot uitpakte met het verhaal van een vijfjarig jongetje dat op een kleuterschool in Loulé (Algarve) geen middagmaal zou hebben gekregen omdat zijn ouders een achterstand van maanden hadden in de betaling van de schoolrekening.

Het verhaal bleek sterk overtrokken, maar ontlokte wel een storm aan verontwaardigde reacties van over het hele land. Een feit is dat een toenemend aantal ouders kampt met problemen bij het voldoen van schoolrekeningen. Oudervereniging CONFAP verzekerde dat zelfs bij openstaande facturen kinderen daar onder geen beding het slachtoffer mogen van worden en dat het recht op onderwijs voor iedereen geldt, rijk of arm.

Schuldenlast nog zwaarder door ‘hulppakket’ trojka

Maandag maakte het Boletim Estatístico van de Portugese nationale bank (Banco de Portugal) melding van een stijging van de buitenlandse schuldenlast. In het tweede trimester van 2012 nam de schuld toe met 198,1 miljard euro, dat komt overeen met 117,6 procent van het BBP. Op het einde van het eerste trimester lag de schuldratio nog op 111,5 procent. In de maanden juli en augustus kwam er nog eens 700 miljoen euro extra bovenop de schuldenlast.

Volgens de bank is dat een direct gevolg van het ‘hulppakket’ van 78 miljard euro dat Portugal vorig jaar kreeg toegezegd van Europa. In het tweede trimester ontving Lissabon een schijf van 14,9 miljard euro van de trojka.

De prognoses van de bank zijn overigens weinig rooskleurig: tegen eind volgend jaar zou de schuldratio de historische kaap van 120 procent ruim overschrijden. De Maastricht-norm legt de EU-lidstaten strikte regels op wat betreft de maximaal toegelaten schuldenlast, maar door de economische crisis zijn er heel wat lidstaten die de norm niet meer halen. 

Protest naar hoogtepunt op 14 november

Op woensdag 31 oktober heeft de communistische vakbondskoepel CGTP een ‘dag van strijd’ aangekondigd. Op 12 november zal het officiële bezoek van de Duitse kanselier Angela Merkel aangegrepen worden om te protesteren tegen de aanpak van de eurocrisis en woensdag 14 november volgt dan een nieuwe algemene staking. Een dag die overal in Europa in het teken zal staan van protest tegen het gevoerde bezuinigingsbeleid.

Bijkomende bronnen:

CDS vota a favor do Orçamento mas quer “melhorar” a proposta
http://www.publico.pt/Pol%C3%ADtica/cds-vota-a-favor-do-orcamento-mas-quer-melhorar-a-proposta-1567878

Orçamento do Estado para 2013
Passos Coelho: “O Governo não está para cair”
http://www.publico.pt/Pol%C3%ADtica/passos-coelho-o-governo-nao-esta-para-cair-1567926

Reacção ao comunicado do CDS
PCP critica “manobras” do CDS para disfarçar “rumo de desastre”
http://www.publico.pt/Pol%C3%ADtica/pcp-critica-manobras-do-cds-para-disfarcar-rumo-de-desastre-1567920

Os pontos essenciais do Orçamento do Estado para 2013
http://economia.publico.pt/noticia/os-pontos-essenciais-do-orcamento-do-estado-para-2013–1567510

OE O “duro” orçamento português visto pela imprensa internacional
http://economia.publico.pt/noticia/o-duro-orcamento-portugues-visto-pela-imprensa-internacional-1567556

Orçamento do Estado
IRS agrava tributação de famílias de mais baixos rendimentos
http://economia.publico.pt/noticia/irs-agrava-tributacao-de-familias-de-mais-baixos-rendimentos-1567567

Estudo
Portugal reduziu o fosso antes da crise sem deixar de ser dos países mais desiguais da UE
http://economia.publico.pt/noticia/portugal-reduziu-o-fosso-antes-da-crise-sem-deixar-de-ser-dos-paises-mais-desiguais-da-ue-1567721

Método do “orçamento consensual”
Investigadores vão calcular com 360 pessoas o mínimo para se viver com dignidade
http://economia.publico.pt/Noticia/investigadores-vao-calcular-com-360-pessoas-o-minimo-para-se-viver-com-dignidade–1567716

Organizar manifestações pode prejudicar quem procura emprego
http://www.publico.pt/Sociedade/organizar-manifestacoes-pode-prejudicar-quem-procura-emprego-1567461

Pais querem garantias de que não é cortada a alimentação às crianças nas escolas
http://www.publico.pt/Educa%C3%A7%C3%A3o/pais-querem-garantias-de-que-nao-e-cortada-a-alimentacao-as-criancas-nas-escolas-1567739

PCP diz que há “milhões de portugueses” em risco de pobreza
http://www.publico.pt/Pol%C3%ADtica/pcp-denuncia-milhoes-de-portugueses-em-risco-de-pobreza–1567778