De sporadische bezoeker van Antwerpen kan er moeilijk naast kijken. Deze stad heeft de voorbije jaren een gedaanteverwisseling ondergaan. Het geheugen is vluchtig, maar Antwerpen was tien jaar geleden nog de risee van Vlaanderen. De foto van Brabo die een bordje met het logo van Visa in de hand had, sierde artikels over de stad.

Antwerpen stond voor schandalen, politieke spelletjes (Coveliers als kandidaat-burgemeester. Iemand?) en de kanker van het VB die zich vanuit de verloederde wijken in Antwerpen over heel Vlaanderen uitzaaide.

In 2006 keerde het tij. Al wat progressief en sociaal was in Antwerpen of nog ruimer al wie niet wou dat Filip Dewinter burgemeester van de grootste Nederlandstalige stad van België werd, sloeg de handen in elkaar. Patrick Janssens wist dat kapitaal te verzilveren. Hij haalde een monsterscore en deed vergeten dat Filip Dewinter beter dan ooit scoorde.

In de zes jaar die daarop volgden maakten Janssens en co van Antwerpen opnieuw een hippe stad met slimme citymarketing en een architecturale metamorfose. Toeristen en Antwerpenaren vergaapten zich aan het Mas in de oude haven op het Eilandje. Op de terreinen van Antwerpen Dam kwam met Park Spoor Noord ‘een park voor de éénentwintigste eeuw’.

Patrick Janssens noemt dat zelf zijn belangrijkste verwezenlijking. “Antwerpen is geen slecht nieuws meer. In de stad is de sfeer fel verbeterd en van binnen- en buitenland wordt er weer bewonderend naar ons gekeken”, laat hij optekenen in het magazine Patrick.

Zwart gat

Wie de berichtgeving over de komende gemeenteraadsverkiezingen volgt, krijgt de indruk dat de keuze even duidelijk is als zes jaar geleden. Opnieuw is er een gepolariseerde campagne tussen twee politieke reuzen die als een zwart gat alle andere partijen dreigen leeg te zuigen.

“De stad staat op een kruispunt. Er moeten de komende maanden heel belangrijke beslissingen genomen worden over Oosterweel, betaalbare woningen, sociaal beleid, onderwijs en diversiteit. De paradox is dat Bart De Wever en Patrick Janssens op die punten dicht bij elkaar zitten. De campagne gaat dus meer over de verdere carrière van deze twee mannen dan over de echte inzet voor de stad”, zegt Meyrem Almaci, lijsttrekster van de Antwerpse Groen-lijst.

“Er is helemaal geen clash in Antwerpen”, zegt PVDA-voorzitter Peter Mertens die het succes van zijn boek wil verzilveren met een zitje in de Antwerpse gemeenteraad. “In 2006 had je een diepe inhoudelijke kloof tussen Dewinter en Janssens. Vandaag zijn de twee uitdagers bijzonder lief voor elkaar en gaat het weinig over inhoud.”

Tijdens debatten is het inderdaad zoeken naar scherpe tegenstellingen tussen Bart De Wever en Patrick Janssens. De retoriek is soms wat verschillend. Janssens deelt prikken uit over het engagement van De Wever voor Antwerpen (Blijft De Wever na 2014?) en er is wat gebakkelei geweest over de slogan ‘t Stad is van iedereen. Ook over auto’s in de stad is er wat onenigheid.

Dat is slechts schijn, meent Dirk Schoeters, algemeen secretaris van de socialistische vakbond ABVV in Antwerpen. “Op 14 oktober kunnen we kiezen voor de verderzetting van een beleid dat de stad doet bruisen, economisch welvarend maakt en dat rekening houdt met de diversiteit of voor iemand die Antwerpen wil gebruiken als hefboom om België te splitsen en in heel Vlaanderen een rechts beleid te voeren”, zegt Dirk Schoeters.

Volgens Schoeters maakt het dus wel degelijk een verschil wie er de grootste wordt in Antwerpen. “Voor Bart De Wever is deze verkiezing een opstapje. De stad komt op de tweede plaats. Hij mag niet de grootste worden in Antwerpen”, zegt Schoeters. Dat Janssens daarvoor een verbond sloot met CD&V, moeten we er maar bijnemen, vindt Schoeters. “Dat is niet leuk, nee. Maar verkiezingen in Antwerpen zijn nooit leuk. Tot voor kort was het alle hens aan dek tegen het Vlaams Belang”, aldus Schoeters.

Nuttige stem

“Als je nuttig wil stemmen, moet je voor Groen stemmen”, zegt Meyrem Almaci. “Kijk naar de plannen van de Vlaamse regering met de Ring of het scholentekort en de besparingen bij De Lijn. In die dossiers heb je een partij nodig die op tafel durft te kloppen in Brussel. Dat is moeilijk als de coalitie dezelfde is als in de Vlaamse regering. We hebben gezien hoe snel SP.a bakzeil haalde in het Uplace-dossier.”

“Als je op Patrick Janssens stemt, krijg je er Bart De Wever gratis bij want ze gaan elkaar nodig hebben voor een coalitie”, zegt Peter Mertens. “Pas op, mensen hebben terecht schrik voor De Wever en zijn plannen voor 2014. maar net dan wordt het belangrijk: wie voert er oppositie tegen het beleid van De Wever. En er zijn ook een pak mensen in Deurne, Hoboken of Merksem die zo kwaad zijn omdat niemand naar hen luistert en die daarom uit protest op Bart De Wever stemmen. Wij gaan die mensen opzoeken in die wijken. Daar kom je behalve Vlaams Belang en N-VA niemand tegen.”

Tot zover de argumenten voor de strategische progressieve kiezer. De inhoud dan. Waarover gaan de verkiezingen in Antwerpen? Wie met de trein in Antwerpen-Centraal aankomt en dan te voet naar de Meir trekt, kan er moeilijk naast kijken. Met een spandoek van 500 vierkante meter roepen de actiegroepen Ademloos en stRaten-generaal op om op een pro-Meccano partij te stemmen.

Ademloos en stRaten-generaal delen de partijen gemakshalve op in Meccano- en Bam-partijen. Dat staat voor de twee tracés om het verkeer rond Antwerpen te verlichten. Met het Meccanotracé worden de drukke verkeersstromen rond de stad geleid. Het Bamtracé is eigenlijk de weggestemde Oosterweelverbinding maar dan zonder de brug. N-VA, SP.a en CD&V zijn Bam partijen. Vlaams Belang, Rood, Groen en PVDA zijn Meccano partijen.

Verkeer in de stad

Het verkeer in de stad is wel nog een twistappel tussen Bart De Wever en Patrick Janssens. “De stad wil tweeverdieners aantrekken, maar men vergeet dat die met de auto tot in de stad moeten geraken”, zo verweet De Wever Janssens in het stadsdebat van De Standaard.

De Meccano/Bam discussie is niet onbelangrijk. Alle partijen zijn bijvoorbeeld voor een overkapping van de Ring, maar volgens de actiegroepen kan dat enkel met het Meccanotracé. De overkapping kan de luchtvervuiling verminderen en meer groene ruimtes creëren. “Met het Bam-tracé kunnen we hooguit drie viaducten bouwen bovenop de Ring”, zegt Wim van Hees van Ademloos.

Groen-voorzitter Wouter Van Besien liet in Humo ook weten dat zijn partij niet in een coalitie stapt die vasthoudt aan het Bam-tracé. Dat drijft De Wever en Patrick Janssens nog meer in elkaars armen.

“In Antwerpen wordt veel over mobiliteit gepraat, maar het is zeker niet het prioritaire thema van de mensen waar wij contact mee hebben”, zegt Heidi Zwaenepoel van Samenlevingsopbouw in Antwerpen. Samenlevingsopbouw is de motor achter het samenwerkingsverband ‘Iedere stem telt’. Maandag krijgt die campagne een bekroning met een totaal uitverkocht (1280 plaatsen!) kopstukkendebat in De Roma.

Zwaenepoel: “Antwerpenaren liggen wakker van betaalbare en kwaliteitsvolle woningen of van een arbeidsmarkt zonder discriminatie. De twee grootste partijen hameren op het Voor wat, hoort wat-principe. De verkiezingen gaan daardoor ook over een manier om naar de mensen te kijken. Kijken we vol wantrouwen naar iedereen die het moeilijk heeft als een potentiële fraudeur of profiteur? Of zien we het potentieel van die mensen en proberen we iets te doen aan de structurele oorzaken van hun problemen.”

Stenen façade

“Een stad is meer dan een mooie façade. De stad is er zeker op vooruit gegaan de afgelopen zes jaar, maar na de stenen is het tijd voor de mensen”, zegt Meyrem Almaci. “Om tegen de toenemende armoede te vechten zal het niet genoeg zijn om de komende jaren een tandje bij te stekken. We hebben een heel vliegwiel nodig. Op vlak van sociaal beleid is er echt een breuk nodig.”

Ook Peter Mertens van PVDA pleit voor een trendbreuk. “In Deurne staan er 250 serviceflats van het Antwerpse Zorgbedrijf (drie jaar geleden van het OCMW afgesplitst en dus een autonoom bedrijf geworden, nvdr) leeg omdat ze veel te duur zijn”, zegt Peter Mertens. “Tussen 720 en 1.140 euro, drie keer zoveel als de gemiddelde huurprijs van serviceflats. En ondertussen strijkt algemeen directeur Johan De Muynck van het Zorgbedrijf 200.000 euro bruto per jaar op en staan de wachtlijsten vol.”

Peter Mertens: “We willen ook ingrijpen in de private huurmarkt. Nu zie je dat gewone mensen noodgedwongen uit hun wijk trekken nadat die gerenoveerd is of nadat er een prestigeproject is opgetrokken. Deze stad heeft dringend nood aan enkele sociale prestigeprojecten.”

De naweeën van het hoofddoekenverbod

Wat de Oosterweelverbinding was in het tweede deel van de ambtstermijn van Patrick Janssens was de hoofddoek in het eerste deel. Een onderwerp dat alle politieke debatten beheerste en de hele stad opsplitste.

Het hoofddoekenverbod lijkt nog weinig mee te spelen in de grote mediadebatten, maar onderhuids is de onvrede nog groot. We konden het zien in de kantine van FC Turk Sport op linkeroever. Enkele minderhedenorganisaties organiseerden daar een eerste kopstukkendebat.

Het werd een makke bedoening. Een debat dat voortkabbelde als alle andere debatten in Antwerpen.  Patrick Janssens pleitte voor onderwijs op maat. “Nu behandelen we onze kinderen als gekookte aardappelen. Als er één gaar is, moeten ze allemaal klaar zijn”, aldus Janssens. De Wever is het daarmee niet oneens maar pleit meteen voor realisme. “Met de budgettaire situatie zullen we al blij mogen zijn dat we alle scholen bijgebouwd krijgen die we de komende jaren nodig hebben.”

En toen kwam de vraag die de organisatoren van de avond liefst hadden vermeden. “U ging voor de verkiezingen bij alle moskeeën langs en vlak er na stemt u een maatregel die ons heel veel schade berokkende.”

“Gooi de tomaten maar”, zei Patrick Janssens en hij probeerde nog één keer uit te leggen waarom hij het hoofddoekenverbod beslist had. “In Antwerpen leven veel verschillende opinies. In een aantal functies moeten we neutraal zijn. Dat gaat niet eens alleen maar over hoofddoeken. Ouders hebben bijvoorbeeld het recht om hun uit een in vitro geboren kind aan te geven bij een neutrale ambtenaar zonder geconfronteerd te worden met tekens van een religie die in vitro afkeurt. Maar we  hebben de fout gemaakt om die maatregel zonder overleg door te voeren. We hadden misschien beter gewoon een loketuniform ingevoerd”, zei Janssens.

Bart De Wever keurde het verbod mee goed en heeft daar geen spijt van. “Godsdienstvrijheid is evident, maar net als alle andere vrijheden begrensd. Je kan hier bijvoorbeeld niet naakt lopen. En achter het loket moet je geen ‘Eigen volk eerst’-t-shirt dragen. Wie vindt dat zijn godsdienst boven burgerschap gaat, moet maar op Groen stemmen”, aldus De Wever.

Groen wil het verbod terugdraaien. “Als iemand weigert een in vitro-baby in te schrijven, hoort die gewoon niet thuis achter een loket. Het Antwerpse verbod heeft ook voor veel collateral damage gezorgd bij Schoenen Torfs en andere bedrijven. Maar zelfs bij de vrijwilligerswerking van de stad waar aan vrijwilligers verteld wordt dat ze beter de hoofddoek afdoen.”

Eén ding is zeker. Antwerpen is na 14 oktober niet langer de stad waar één op drie mensen op een racistische partij stemt. “Het racisme is een kanker die je niet zomaar wegkrijgt”, waarschuwt Peter Mertens voor overdreven optimisme. “21 jaar racistisch vergif in de volkswijken heeft sporen nagelaten.”

“In sommige voorstellen hoor ik ook nog altijd echo’s van het Vlaams Belang. Als ik bijvoorbeeld hoor pleiten dat spoedartsen mensen zonder papieren moeten aangeven bij de politie, huiver ik. Het discours over diversiteit is vaak nog heel eenzijdig”, zegt Meyrem Almaci.