“Kemal was zes toen haar vader haar eigen doedelzak voor haar maakte, klein genoeg om onder haar arm te houden en met haar elleboog in te drukken. Maandenlang was dat het enige wat hij haar leerde: hoe je een gelijkmatige toon aanhield – geen melodie, maar alleen lucht die in een gelijkmatige stroom naar buiten vloeide.

In het begin kon Kemal het niet. In bed hield ze haar kussen als een meh vast en drukte het in, niet te hard en niet te zacht, totdat haar vader op een dag zijn stoffige hand op haar geschoren hoofd legde.

‘Nu doe je het goed,’ zei hij. Er kon een dag komen, zei hij, waarop ze zelfs haar eigen naam niet meer wist, maar ze zou nooit meer verleren hoe je een doedelzak indrukt. Toen plakte hij oude kranten voor de ramen, pakte zelf een kaba gaida op en vulde die met lucht. ‘Niet nadenken,’ zei hij, ‘gewoon nadoen.’

De schrille toon barstte los – de melodieën waren te groot voor de kleine hut, het waren melodieën die verlangden naar de lucht en de wei. Ze stampten, beukten, versplinterden en krulden zich toen op in een hoek, als honden die hun baasje hadden herkend.
‘Nu ben je een bedwinger van melodieën,’ zei haar vader tegen haar.”

Een bedwinger van melodieën… Zoals Johnny Cash zichzelf voor de hemelpoort aanmeldt als ‘Singer of Songs’, zo mag Miroslav Penkov hetzelfde doen als ‘Verteller van Verhalen’. Bulgaar van geboorte (1982) verhuisde hij op achttienjarige leeftijd naar de Verenigde Staten, om er achtereenvolgens literatuur te studeren, te doceren en te produceren.

In Ten oosten van het westen doet hij dat laatste bondig en gebundeld. Acht verhalen die stuk voor stuk, vanuit het oogpunt van een kleurrijk palet personages doen wegmijmeren over onthechting en zowel een smachten verraden naar wat kan zijn als naar wat was.

Hun Balkanbloed vaak besmet met de hondsdolheid van het Westen, zoals in ‘Lenin kopen’, een meeslepend verhaal waarin een Bulgaarse jongeling ervoor opteert in Amerika te gaan studeren, iets wat door zijn communistische grootvader niet bepaald op gejuich wordt onthaald.

“Waardeloos kapitalistenvarken van me, heb een behouden vlucht. Liefs, opa”, zo luidt dan ook het afscheidsbriefje van laatstgenoemde. Geen woord zonder wederwoord, dus krijgt hij als repliek de volgende lieftalligheid op zijn bord: “Communistenezel van me, bedankt voor de brief. Ik vertrek morgen en zal zo snel mogelijk na aankomst met een Amerikaanse vrouw proberen te trouwen. Daarna ga ik mijn best doen een heleboel Amerikaanse kindertjes te maken. Liefs, je kleinzoon”.

Humor en lichtvoetigheid spelen een voorname rol bij Penkov, maar nooit in die mate dat ze de ‘boodschap’ in de weg gaan staan, integendeel, zijn verhalen lezen als een trein, die nu eens richting de illusie van een American Dream dendert (‘Dev?irme’ en ‘Lenin kopen’), dan weer ontspoort door één of andere onbereikbare liefde (het titelverhaal ‘Ten oosten van het westen’) of voortboemelt doorheen de rijkgevulde politieke en religieuze geschiedenis van Bulgarije (in zowat alle verhalen).

Penkov tovert beelden voor de ogen van zijn lezers, filmisch, als het ware. De levendige geest van cineast Emir Kusturica nooit veraf. Zo beschrijft hij in het titelverhaal hoe een jongetje in de jaren ’70 gescheiden van zijn grote liefde diende te leven, doordat hun dorp Staro Selo (‘oud dorp’) na de grote oorlogen gesplitst was en het gedeelte ten westen van de centraal door het dorp stromende rivier toen aan buurland Servië moest worden gegeven.

Op grond van die uitzonderlijke voorgeschiedenis hadden de twee nieuwbakken dorpjes toestemming weten te verkrijgen om eens in de vijf jaar een grote reünie te houden. Een boot die zomaar weggevaren lijkt uit Kusturica’s Black Cat, White Cat maakt daarbij de dienst uit:

“Zo steken we de rivier over: ronkend geluid en rookpluimen boven het water. Michalaki komt op zijn boot de rivier afzakken. De boot is magnifiek. Niet echt een boot, maar een vlot met een motor. Michalaki heeft de stoel uit een oude Moskvitsj gehaald, de Russische auto met de motor van een tank, en heeft die op de vloer van het vlot vastgespijkerd en de zitting bekleed met een geitenvel. Het haar aan de buitenkant. Zwarte en witte vlekken, met bruin. Hij zit op zijn troon, kalm, ontzagwekkend. Hij lurkt aan zijn pijp met ebbenhouten steel en zijn lange witte haar wappert achter hem aan als een vlag.

Op de oever staan onze mensen. Ze wachten. Mijn vader klemt een wit lam onder zijn ene arm en op zijn schouder houdt hij een grote mandfles met druivenrakia in evenwicht. Zijn glanzende ogen zijn op de boot gericht. Hij likt langs zijn lippen. Naast hem ligt een houten vat, volgestouwd met witte kaas. Mijn oom zit op het vat Bulgaars geld te tellen.”

Tot de verbeelding sprekende scènes: Penkovs pen heeft er een patent op. Een niet bij iedereen even bekend land als Bulgarije wordt er uitermate treffend mee op de kaart gezet. Hij mag dan wel geëmigreerd zijn naar de Verenigde Staten, toch keert Miroslav Penkov naar eigen zeggen (en schrijven) in gedachten altijd terug naar zijn vaderland.

Hij wordt daarbij gestuurd door wat men in zijn moedertaal omschrijft als ‘jad’. “Jad is wat het binnenste van elke Bulgaarse ziel bekleedt. Jad is wat ons voortstuwt, als een motor. Jad is zoiets als jaloezie, maar niet alleen dat. Het is zoiets als wrok, woede, razernij, maar dan verfijnder, complexer. Het is zoiets als medelijden met iemand, spijt om iets wat je hebt gedaan of nagelaten, om een gemiste kans, een mogelijkheid die je hebt laten lopen. Al die gevoelens in één schitterend woord. Jad”.

Die continue innerlijke tweespalt genereert rusteloosheid, maar in dit geval gelukkig ook een pakkende verhalenbundel.

Vond u deze bespreking interessant?
Steun DeWereldMorgen.be door dit boek in onze shop aan te kopen!