Bijna 80 % van hen wordt geconfronteerd met één of twee betalingsachterstanden.  Het grootste aantal achterstallige betalingen treffen we aan in Wallonië. Daarnaast is het aantal collectieve schuldenregelingen met 8,9 % toegenomen tot 94.863.

Een instrument tegen overmatige schuldenlast

Voor een goed begrip, de kredietovereenkomsten omvatten de kredietopeningen, de financieringshuur, de leningen en verkoop op afbetaling. Naast deze typische consumentenkredieten zijn er eveneens de hypothecaire kredieten.
Het belang van de kredietmolen wordt weerspiegeld door de volgende cijfers.

Bijna 90 % van de Belgen tussen 45 en 54 jaar heeft een krediet. Daarvan is ongeveer twee derden geregistreerd met een consumentenkrediet, terwijl een derde een hypothecair krediet heeft. Met een totale schuldgraad van 53,3 % van het bruto binnenlands product (BBP) scoren de Belgische gezinnen niettemin opvallend lager dan de gemiddelde schuldgraad van 65, 9 procent voor de eurozone.

Eind 2011 bevat de Centrale de gegevens van 6.181.461 personen en 11.326.958 kredieten, een toename met respectievelijk 24,5 en 37,2 procent. Nog even situeren, de Centrale registreert alle kredieten die door ‘natuurlijke personen’ (dit is ‘mensen’, geen bedrijven en dergelijke) voor privédoeleinden worden afgesloten, alsook de eventuele wanbetalingen i.v.m. deze kredieten. Het is een handig instrument om de schuldenlast van de gezinnen in kaart brengen.

Kredietgevers zijn trouwens verplicht de Centrale te raadplegen vooraleer ze een krediet toekennen. Ze hebben trouwens de Centrale 11,6 miljoen keer geraadpleegd. Daarnaast werden 189.531 aanvragen behandeld van consumenten die hun persoonlijke gegevens wensten te kennen.

Betalingsachterstanden

De betalingsachterstanden beperken zich uiteraard niet tot één contract. Hoewel het merendeel van de betrokken personen één achterstallig contract heeft, zijn er die met twee en meer achterstallige contracten opgezadeld zitten (zie tabel). In de loop van 2011 werden 124.647 nieuwe betalingsachterstanden genoteerd: een geringe stijging van 0,8 % t.a.v. het jaar voordien. Voor 86.595 personen is het trouwens de eerste keer dat ze met een achterstallig krediet worden geregistreerd. Aan de andere kant werden 79.515 achterstallige contracten geregulariseerd.

Het verschil tussen de leeftijd van de kredietnemer bij het aangaan van het krediet en bij het oplopen van een betalingsachterstand is opvallend kleiner bij de hypothecaire kredieten. Voorts wordt bijna twee derden van de nieuwe hypothecaire kredieten toegekend aan personen tussen 25 en 44 jaar, terwijl de toekenning van consumentenkredieten meer gespreid is over de verschillende leeftijdsgroepen. Daarnaast slagen hypothecaire kredietnemers er aanzienlijk sneller in om hun betalingsmoeilijkheden te regulariseren dan de kredietnemers met andere kredietvormen.

Tabel: aantal personen met achterstallige contracten in 2011‘

De collectieve schuldenregeling

Logischerwijze is er een relatie tussen het aantal achterstallige kredieten van een persoon en de mate waarin zij of hij een beroep doet op de procedure van collectieve schuldenregeling. Slechts 11,6 % van de kredietnemers met één betalingsachterstand doet beroep op de schuldenregeling, terwijl dit percentage oploopt tot 46,2 % bij vijf of meer betalingsachterstanden. Kortom, de helft van de kredietnemers doet nog geen beroep op de procedure van collectieve schuldenregeling, ook al ondervinden ze zeer zware problemen om hun kredieten terug te betalen.

Het is wel zo dat meer en meer personen terugvallen op deze procedure los van een achterstallige kredietovereenkomst. Consumenten worden immers geconfronteerd met andere betalingsproblemen (energie, huur, gezondheidszorgen, belastingen, enz.).

Kredietopeningen en hypothecaire leningen

Het is vooral de continue stijging van het aantal kredietopeningen dat ons zorgen blijft baren. Voor de periode 2006 – 2010 bedraagt het gemiddeld aantal nieuwe kredietopeningen per jaar 0,5 miljoen. In 2011 meldden de kredietgevers aan de Centrale 4.262.193 nieuwe kredietovereenkomsten, waaronder 3.172.723 kredietopeningen. Deze opmerkelijke stijging moet echter genuanceerd worden. Ze is het gevolg van een wetswijziging i.v.m. de verplichte registratie in de Centrale van geoorloofde debetstanden op een rekening. Het gaat hier over de opnames van kredietlijnen die de beschikbare tegoeden op de zichtrekeningen overschrijden. In concreto gaat het dus niet om nieuwe kredieten, maar om bestaande kredietlijnen

Wat de nieuwe hypothecaire kredieten betreft, werden in het totaal 402.271 overeenkomsten geregistreerd. Dit betekent een toename met 14,8 % t.o.v. 2010 en met liefst 38,5 % t.a.v. 2009. Binnen het segment van de hypothecaire kredieten springen vooral de renovatiekredieten in het oog. Een logisch gevolg van de overheidstussenkomst voor de bevordering van energiebesparende maatregelen, waaronder de groene lening met intrestbonificatie.

De recentste cijfers

De cijfers voor de maand juni 2012 tonen een opvallende daling met bijna 40 % van het aantal nieuwe contracten vergeleken met juni van vorig jaar. De kredietopeningen nemen af met bijna 60 %, terwijl er 17 % mindere hypothecaire contracten zijn aangegaan (gevolg van de afschaffing van de fiscale voordelen). Algemeen bekeken, kunnen we stellen dat er zich een merkbare daling voordoet van het aantal nieuwe contracten voor alle kredietenvormen en dit tijdens de vijf eerste maanden van 2012 vergeleken met vorig jaar. In feite zijn de kredietopeningen en hypothecaire leningen na de sterke stijging in 2011 op hun peil van 2010 beland.

De geregistreerde gegevens voor de maand juni bevestigen evenwel de trend uit het jaarverslag: de totaal uitstaande achterstallige contracten zijn met 5,4 procent gestegen (vergeleken met juni 2011). Voor de consumenten- en hypothecaire kredieten komen we respectievelijk uit op een toename van 4,6 procent en 6,8 procent. Het gemiddeld bedrag per achterstallig contract – rekening houdend met alle kredietvormen – beloopt momenteel 5.575 euro.

Tabel: aantal nieuwe contracten (gecumuleerde aantallen voor het lopende jaar).

Tabel: aantal kredietnemers met minstens één uitstaand contract

Verleidelijke kredietopeningen

De meeste leningovereenkomsten worden tegenwoordig verleend in de vorm van een kredietopening. Kredietopeningen zijn zeer in trek, zijn verleidelijk met of zonder kredietkaart en zijn bovendien eenvoudig en snel te verkrijgen, ook bij grootwarenhuizen, postorderbedrijven en elektronicawinkels. Er kan derhalve niet genoeg gewaarschuwd worden voor de eraan verbonden valkuilen. Het gevaar is bovendien reëel dat een persoon te veel leningen tegelijk aangaat.

In dat verband verwijs ik even naar de volgende studie: ‘Kredietopeningen: waarom?’ Het is een kwalitatief onderzoek besteld door de Programmatorische Federale Overheidsdienst (POD) Maatschappelijke Integratie (MI) op vraag van Philippe Courard, Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding (zie weblink hieronder). De POD MI heeft de vzw ‘Réseau Financement Alternatif’ gevraagd om in samenwerking met de Franstalige overheidsdienst Sondages, Etudes et Communication (SONECOM – Opiniepeilingen, Studies en Communicaite) na te gaan op welke wijze mensen met een beperkt en laag inkomen omgaan met kredietopeningen. De conclusies en aanbevelingen zijn de moeite waard om door te nemen.

Slotsom

Het statistisch jaarverslag van de Centrale voor kredieten aan particulieren bevat een schat aan informatie om inzicht te krijgen in de evolutie van de kredietverlening en van de achterstallige betalingen. Volgens het jaarverslag kunnen de vaststellingen van de twee vorige jaren gewoonweg doorgetrokken worden naar 2011. Het toont duidelijk aan dat de impact van de economische crisis zich vertaalt in een grotere groep consumenten met betalingsproblemen en in een toenemende grootte van de betalingsachterstand.

Zijn de reclames en verkooppraktijken die kredietopeningen promoten nog maatschappelijk  te verantwoorden?

De kwestie van de overmatige schuldenlast bij een groep van consumenten blijft dus voortwoekeren . Achter de wanbetalingen schuilt veelal miserie en wanhoop. Vooral de stijging van de kredietopeningen blijft het pijnpunt. Dé kernvraag luidt dan ook: zijn de reclames en verkooppraktijken die kredietopeningen promoten nog maatschappelijk  te verantwoorden?

Informatie op basis van het jaarverslag

1. Het totale aantal kredietnemers is niet gelijk aan de som van het aantal kredietnemers per kredietvorm. Een kredietnemer die meerdere kredieten van een verschillend type heeft afgesloten, wordt slechts één keer meegeteld.

2. De financieringshuur, waarvan er eind 2011 slechts 69 contracten geregistreerd staan, is een kredietvorm die niet meer gebruikt wordt om kredieten aan particulieren voor privé-doeleinden toe te kennen. De stock van deze contracten bestaat trouwens voor 99,9 % uit contracten met een betalingsachterstand, waarvan de gegevens uit het bestand zullen verdwijnen wanneer het einde van de reglementaire bewaartermijnen bereikt wordt.

3. Als de wanbetaling geregulariseerd of aangezuiverd wordt, blijft de negatieve melding zichtbaar tijdens één jaar en dan wordt ze automatisch afgeschaft. De niet-geregulariseerde contracten zijn die waarvoor de betalingsachterstanden niet geregulariseerd worden.

4. De kredieten worden niet enkel toegekend door de kredietinstellingen die onder de wet van 22 maart 1993 op het statuut van en het toezicht op de kredietinstellingen vallen en als dusdanig erkend zijn door de Nationale Bank van België (NBB). Daarnaast zijn er de instellingen die door de Federale Overheidsdienst Economie werden erkend voor het verstrekken van consumentenkredieten.

5.In de statistieken treffen we ook de entiteit ‘buitenland’ aan. Deze gegevens betreffen die personen die vroeger in België woonden en hun krediet hier hebben afgesloten, maar nu in het buitenland verblijven.

Bronnen

Zie weblinks hieronder. Speciale dank aan mevr. Camille Dumm van de NBB (afdeling Kredietcentrales) voor de verhelderende toelichtingen bij bepaalde statistieken.