Elk huisje zijn kruisje(s)
Hoe een op hol geslagen hypotheekmarkt de banken uit hun voegen deed barsten
Het beleid in de Verenigde Staten deed er nog een schepje bovenop. Amerika had acht jaar Reagan en vier jaar Bush senior achter de rug, twaalf jaren die gekenmerkt werden door belastingmaatregelen die vooral de superrijken hadden bevoordeeld. Toen de Democratische president Bill Clinton in 1993 aan de macht kwam, wilde hij daar iets tegenover stellen. Clinton borduurde voort op beloften van zijn voorgangers toen hij elke Amerikaan een eigen huis beloofde, ongeacht of dat Amerikaanse gezin het zich kon permitteren of niet.
Dat was op zich altijd al een kernwaarde van de American Dream: elke persoon kan een schitterend leven leiden als hij maar hard genoeg werkt. Maar Clinton ging veel verder dan Reagan of Bush senior ooit gegaan waren. Om de huizenmarkt op kruissnelheid te krijgen, versoepelde hij de regels voor hypotheekbanken als Fannie Mae en Freddie Mac. Op die manier en gesteund door de erg lage rentetarieven die Fed-voorzitter Greenspan had ‘geregeld’, begon hij de risicoappetijt aan te scherpen van de enorme banken die zijn voorgangers gecreëerd hadden. En zo plantte hij zonder het te weten het vierde zaadje dat in 2008 tot een alles verslindende financiële crisis zou ontkiemen.
Freddie Mac, voluit de Federal Home Loan Mortgage Association, en Fannie Mae, de Federal National Mortgage Association, leverden financiële diensten aan hypotheeknemers. Tussen 1992 en 2008 kochten ze massaal hypotheken op de secundaire markt, om die te bundelen en opnieuw te verkopen als ‘mortgage backed securities’ (effecten met hypotheken als onderpand) in de open markt. Zo maakten ze meer geld beschikbaar voor mensen die wilden lenen om een huis te kopen.
Maar omdat Fannie & Freddie de onvoorwaardelijke steun van de Amerikaanse overheid genoten (en terugbetaling dus impliciet gegarandeerd werd door de federale begroting), leenden ze onder de marktprijs om de hypotheken te kunnen opkopen. Dat maakte de versoepeling van hun regels net geen vergunning om geld bij te drukken, eigenlijk een exclusief privilege van de Fed. Door de toevloed van goedkoop geld zouden de prijzen van woningen fors stijgen. Er ontstond een woningbubbel, en honderdduizenden Amerikaanse huisbezitters werden door kredietverstrekkers aangemoedigd om de virtuele meerwaarde van hun huis als krediet op te nemen en om te zetten in consumptie (zie kiem 5).
Ook de handelaars en managers van investeringsbanken floten een deuntje mee. In april 2010 lekte interne communicatie van Goldman Sachs uit via de Amerikaanse Senaatscommissie die de handel en wandel van de bank onderzocht. Daaruit bleek dat de zakenbankiers onderling pochten over het ‘serieus veel geld’ dat ze verdienden aan de instorting van de huizenmarkt. Carl Levin, voorzitter van die Senaatscommissie, stelde destijds dat Goldman “veel geld verdiende door te gokken op de neergang van de hypotheekmarkt”, en ook dat grootbanken meer waren dan gewone marktpartijen, namelijk “in hun eigenbelang opererende aanjagers van risicovolle en gecompliceerde financiële opzetjes die de crisis deden ontstaan”.
In de spotlight van de commissie stond bijvoorbeeld ‘Goldman-boy’ Fabrice Tourre, alias ‘Fabulous Fab’, een in realiteit veeleer kleine garnaal, die in interne e-mails aan collega-bankiers schreef dat hij ‘Frankensteinproducten’ ontwikkelde die niets meer waren dan “pure intellectuele masturbatie” om te verkopen aan onnozele beleggers. Beurstoezichthouder SEC bereidde een aanklacht voor tegen Goldman Sachs wegens misleiding van beleggers. Zeer benieuwd of het ooit tot een veroordeling zal komen, laat staan een proces.
