Nostalgie naar de jeugdjaren in Turkije
Nostalgie naar het verloren vaderland voert de boventoon in alle verhalen. Halil Gür verwoordt dat zelf zo: “Een schrijver schrijft niet anders dan over zichzelf, hij beschrijft de landkaart van het leven, de dingen die hij heeft meegemaakt, die hij met zijn eigen ogen heeft gezien en met zijn handen heeft aangeraakt”.
Gür voert de lezer mee naar het Turkije uit zijn jeugd en schildert met trefzekere pennenstreken een beeld van het leven op het platteland in de jaren vijftig en zestig. De mensen zijn er arm, maar hartelijk en verbonden met elkaar. Gür groeide op in een hecht gezin, met een moeder die zichzelf wegcijferde om haar 9 kinderen zoveel mogelijk te kunnen bieden. Hij is op zijn best wanneer hij grasduint in zijn jeugdherinneringen.
“Jeugdherinneringen zijn ieder op zich als juweeltjes. Ze houden de mens een spiegel voor. Niet alleen het verleden, ook het heden en de toekomst liggen erin besloten”. Tot de mooiste en ontroerendste verhalen uit de hele bundel behoort zonder twijfel de liefdevolle ode aan zijn moeder, ‘Mijn dappere moeder’. ‘Mijn grote oma’ bevat enkele bijzonder leuke, fantasierijke verhalen. Deze verhalen zijn een ideale manier om kinderen kennis te laten maken met een andere cultuur.
Gastarbeider in Nederland
Gür deelt met ons ook zijn ervaringen als gastarbeider in Nederland en zijn heimwee naar Turkije. “Ik arriveerde in Nederland met mijn herinneringen als een jas om me heen geslagen. Al zou ik willen, ik zou er nooit in slagen hem van me af te schudden”.
Het waren de vroege jaren zeventig. Het was een tijd waarin elke Turk ervan droomde om naar het Westen (liefst Duitsland) te verhuizen en daar een beter leven op te bouwen. Pijnlijk grappig is ‘Gekke Mustafa’, het titelverhaal van zijn eerste boek. Dit gaat over een man die afgekeurd werd door de Duitse keuringscommissie en nadien verzonk in paranoïde gedrag en zo een paria werd in eigen dorp.
Droom en werkelijkheid
De droom van een beter leven sloeg voor velen aan diggelen. De West-Europese, in dit geval Nederlandse, samenleving was allesbehalve gastvrij en aan werk geraken was een schier onmogelijke opdracht. Je was volledig afhankelijk van de willekeur van Nederlanders die illegalen zochten voor zwart werk en je na bewezen diensten dumpten. Voor deze mensen was elke buitenlander onderling inwisselbaar. “Want alle illegalen heten toch Ali?”.
De verklarende woordenlijst achterin is een nuttige aanvulling, evenals de bijgevoegde biografie. Die geeft ons niet alleen inzicht in de levensloop van de auteur, maar ook diens opvattingen over wat literatuur idealiter teweegbrengt: mensen wakker schudden. Een auteur moet de vinger aan de pols van de tijd houden en als een wekker de samenleving de ogen openen.
Tijdsdocumenten
Gürs kortverhalen laten zich lezen als een tijdsdocument, een flashback naar het prille begin van de multiculturele samenleving. Van samenleven was echter nog geen sprake, het valt dus ook op hoe iedere cultuur in zichzelf gekeerd was.
Nederlanders reageerden verkrampt racistisch of hadden geen benul van de anderen. Turken bleven hunkeren naar hun thuisland en spaarden alvast voor hun terugkeer. Het zou echter helemaal anders verlopen. De migranten zijn gebleven en de tweede of derde generatie worstelt met andere problemen.
Pionier Halil Gür
In het voorwoord kaart de Iraans-Nederlandse schrijver Kader Abdollah de pioniersrol van Gür aan: hij maakte de weg vrij voor een volgende generatie Nederlanders met buitenlandse roots en literaire ambities. Gür was vooral geëngageerd, hij wilde een andere wereld tonen aan Westerlingen.
Zijn stijl is toegankelijk en geschikt voor jonge lezers, maar niet echt literair te noemen. De lezer bezwijkt na een tijdje bijna aan een overdosis: de bundel telt maar liefst 500 bladzijden en daarbij heb je soms het gevoel dat de auteur in herhaling valt.
De verdienste van Halil Gür schuilt voornamelijk in het feit dat hij de problematiek van de migrant onder de aandacht brengt.
