Soms is het dragen van een bepaald kledingstuk al voldoende reden om in de gevangenis te belanden. Dat heeft de student industriële techniek Cihan Kirmizigül mogen ervaren. Hij werd in 2010 gearresteerd nabij een kruidenierswinkel waar een molotovcocktail naar binnen was gegooid. De onbekende daders droegen volgens getuigen een Palestijnensjaal. In Nederland en België heeft dit hoofddeksel zijn grootste populariteit achter zich, maar in Turkije wordt de ‘poshu’ nog vaak gedragen.

Poshu of boeken als enig bewijs

Omdat Kirmizigül een poshu droeg werd hij gearresteerd. Na meer dan twee jaar voorarrest kwam hij vorige maand eindelijk voor. Justitie bediende zich van een anonieme getuige. Dat is een dubieus middel, omdat de verdachte zich er nauwelijks tegen kan verdedigen. Bovendien moet je maar aannemen dat die getuige echt bestaat.

Turkse aanklagers maken er desalniettemin regelmatig gebruik van, vooral in de meest controversiële zaken. In dit geval komt daar nog eens bij dat de anonieme getuige er verre van zeker was of Kirmizigül tot de daders behoorde. Uiteindelijk kwam hij of zij zelfs op de eerder afgelegde verklaring terug. Het enige ‘bewijs’ dat daarmee overbleef was de poshu van Kirmizigül. Ruim voldoende volgens de rechter en hij veroordeelde hem tot een gevangenisstraf van elf jaar. Geluk bij een ongeluk voor Kirmizigül is dat hij het hoger beroep in vrijheid mag afwachten.

Verder is er de zaak van zeven studenten die in 2011 gearresteerd werden na deelgenomen te hebben aan een protestactie in Ankara. Zij riepen op tot vervolging van de verantwoordelijken voor de staatsgreep van 1980. Daarbij droegen ze foto’s met zich mee van Che Guevara en drie Turkse activisten die in 1972 werden opgehangen (zonder overigens bij hun acties iemand gedood of verwond te hebben).

Bij een inval vond de politie twee boeken. Een over links activisme gedurende de jaren zeventig in Turkije en een van de Duitse filosoof Jürgen Habermas. Geloof het of niet, maar beide boeken vormen naast de foto’s het bewijs dat de studenten tot een terroristische organisatie behoren! Op 29 mei a.s. moeten ze voorkomen. Er hangt hen een gevangenisstraf van zeveneneenhalf tot vijftien jaar boven het hoofd. Hun zaak staat niet op zich, want er zitten honderden studenten langdurig in Turkse gevangenissen in afwachting van een proces, doorgaans op basis van soortgelijke ‘vergrijpen’.

AKP en loze beloften

Ik ken de argumenten van (seculiere dan wel religieuze) Turkse nationalisten heel goed. Ook in andere Europese landen worden mensenrechten geschonden zeggen zij, waardoor het niet fair zou zijn om op dergelijke misstanden in Turkije te wijzen. Maar die vlieger gaat niet op, want geen ander land in Europa is vaker door het Europees hof voor de rechten van de mens veroordeeld dan Turkije.

Dat de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) beloofd heeft zich in te zetten voor een verbetering van de mensenrechtensituatie, is al evenmin een steekhoudend argument. Zeker, in de eerste jaren waarin de AKP regeerde was enige sprake van verbetering. Maar sinds het perspectief van EU-lidmaatschap verbleekte, ging het weer bergafwaarts met de mensenrechten in Turkije. Dat uit zich niet alleen in bedenkelijke rechtszaken, maar recentelijk ook in absurde maatregelen tegen theaters, omdat daar ‘immorele opvattingen’ zouden worden verspreid. En dan heb ik het nog niet over het sluiten van beeldende kunst exposities en juridische procedures tegen vertalers en uitgevers van literaire meesterwerken.

Geen mensenrechten voor minderheden

Een kwestie die de laatste tijd ook veel aandacht heeft gekregen is die van de pianist en componist Fazil Say. In een twitterbericht schreef hij een ‘trotse atheïst’ te zijn. Kwam hem prompt op een aanklacht te staan, omdat hij het geloof zou hebben beledigd. De AKP-politicus Samil Tayyar gaf Say een trap na en noemde hem een ‘hoerenzoon’. Say zei daarop genoeg van Turkije te hebben. Hij overweegt naar Japan te emigreren, omdat men daar allicht meer respect heeft voor zijn talent.

Het wordt steeds duidelijk dat mensenrechten in Turkije alleen zijn weggelegd voor hen die aansluiten bij de ethische standpunten van de AKP. De meeste minderheden kunnen met hun afwijkende meningen de boom in als het aan de AKP ligt. Dat premier Erdogan regelmatig het woord ‘democratisering’ in de mond neemt, is dan ook niet minder dan schunnig. Een democratie die de dominantie van de meerderheid voorop plaatst en de vloer aandweilt met de rechten van minderheden is het woord immers niet waard.    

Nochtans zou het een goede zaak zijn wanneer het proces dat tot Turks EU-lidmaatschap moet leiden wordt voortgezet. Vooral omdat de praktijk leert dat de AKP zich beter gedraagt ten opzichte van de mensenrechten zolang het vooruitzicht op toetreding realistisch blijft.

Volgende maand verschijnt van Peter Edel De diepte van de Bosporus, een biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen)