“Ik zie mezelf als een kunstenaar, als een auteur ook”, zegt Judith Vanistendael. De striptekenares neemt niet alleen haar kunst en kunst in het algemeen (“neem alle kunst weg uit de samenleving, wat krijg je dan? Een woestenij”) ernstig, ze wordt ook alom gewaardeerd.
Met haar gelauwerd debuut ‘De maagd en de neger’ uit 2007 – het persoonlijke, maar niet autobiografische verhaal van de relatie tussen een jong meisje en een vluchteling uit Togo – was ze al meteen meer dan ‘de dochter van Geert Vanistendael’.
Ook met haar tweede striproman, ‘Kerstverhaal’ (2008), veroverde ze alle harten. Dat zal niet anders zijn met de psychologische striproman ‘Toen David zijn stem verloor’, een zowel subtiel als intens verslag van hoe een familie omgaat met kanker. Een ziekte die even verwoestend is voor de betrokkene als voor zijn omgeving.
Vanistendael opent met een stamboom en een mokerslag. Een dokter schetst (letterlijk) zijn diagnose: er zit een kwaadaardige tumor op het strottenhoofd van boekenverkoper David. “We gaan je er door halen”, klinkt het, maar in Davids verbeelding daalt zijn oma af uit de hemel om hem “een balletje goddelijk licht” te schenken dat “helpt tegen duistere gedachten en wanhoop”.
Het verhaal begint op de kruising tussen leven en dood, want naast David is er Miriam, zijn oudere dochter (er is nog de achtjarige Tamar) die net bevallen is van haar eerste kind wanneer ze verneemt dat haar vader kanker heeft. De geboorte van Louise maakt Miriam zowel afstandelijk (opgeslorpt als ze wordt door haar moederrol) als kwetsbaar. De cirkel van het leven wordt immers meteen pijnlijk reëel voor haar.
Terwijl een man sterft, en vooral nog één mooie reis wil maken, reageren de vrouwen rond hem erg verschillend. Tamar zoekt naar de betekenis van de dood en naar manieren om een ziel levend te houden. Kunstenares Paula verwijt haar man dat hij haar in de steek laat en vlucht in haar werk.
Miriam tracht te praten met haar vader. “Alles komt goed”, verzekert die. “Dat zei je vroeger ook altijd, papa … en het hielp niet”. Kortom, iedereen tracht het nakend afscheid en verlies een plaats te geven in het eigen leven.
Volgens Vanistendael gaat ‘Toen David zijn stem verloor’ over kanker “maar ook over hoe mensen omgaan met een dramatische situatie; hoe mensen emotioneel reageren op een confrontatie met een nakende dood”. Die reactie is een mix van woede en verdriet. Dat vertaalt zich ook in een stijl die zowel hard als teder is. Daarbij zijn vooral de woorden en situaties bikkelhard terwijl de illustraties gevoelig, intiem en mooi zijn.
Een tikkeltje surrealistisch ook. Wat immers te denken van een kind dat een zeemeermin ontmoet op de bodem van een meer? Of een volwassene die volhoudt dat brieven via ballons verstuurd worden? Een kunstenaar die met Davids röntgenfoto’s een skelet in elkaar knutselt?
Dat levert grappige momenten op die meteen ook emotioneel zijn. Want hetzelfde meisje denkt dat ze dankzij mummificatie de ziel van haar vader kan bewaren. In een confituurpot. En de artieste wil natuurlijk ook haar geliefde in leven houden.
David zelf verliest langzaam zijn angst. Met dank aan de uitputting en aan morfine-injecties. Hij hallucineert over een afwezige (ex-)vrouw en worstelt in heldere momenten met keuzes. Zijn strottenhoofd weghalen? “Maar dan kan ik niet meer praten”. “Nee, maar dan kun je wel weer ademen”.
“Ik wil niet meer ademen, Georg”. Om na de operatie, met zijn jongste dochter aan zijn zijde, op een briefje te schrijven “Lieve Tamar, ik blijf bij je”. Soms zijn keuzes er geen.
‘Toen David zijn stem verloor’ is een wondermooie strip vol nuances die uit alle poriën complexiteit uitademt. Mede dankzij tekeningen die via subtiele aquarelkleuren en sterke contrasten wisselende stemmingen uitdrukken. Lyrische panoramische beelden worden gevolgd door intimistische close-ups terwijl het kleurenpallet mee evolueert met de vruchteloze zoektocht naar zingeving.
Bij de dood van David zijn alle kleuren uit het verhaal gezogen, maar Vanistendael stopt hier niet. Na het grijs volgt opnieuw kleur, na het verdriet is er weer hoop.
“Kunst heeft geen economisch doel,” benadrukt Vanistendael, “kunst moet mensen een spiegel voorhouden, hen een identiteit construeren. Kunst kan antwoorden geven op vragen waarmee we rondlopen, het kan de complexiteit van het bestaan tastbaar maken”.
In dat opzicht is ‘Toen David zijn stem verloor’ alleszins grote kunst. Of het nu autobiografisch is of niet doet er eigenlijk niet toe; het is vooral een authentieke en persoonlijke strip die via een vervormde spiegel toont hoe mensen omgaan met verdriet.
Hoe mensen verdriet verdringen in het volle besef dat later het gemis groot zal zijn. Door aan te geven dat ziekte mensen verandert – tot verbijstering van hun geliefden – poneert Judith Vanistendael een hartverscheurende conclusie.
Soms missen we mensen al lang voor ze weg zijn, lang voor ze sterven. En misschien kunnen kinderen dat in hun creatieve geest nog het best plaatsen. Heel misschien. Laat ons hopen.
