Er werd ook een speciale commissie opgericht die zich zou buigen over de positie van de NAVO wat nucleaire afschrikking en defensie betreft, de ‘Deterrence and Defence Posture Review‘ (DDPR). Onder meer deze DDPR wordt in Chicago besproken.

De inwoners van Chicago zullen alvast geweten hebben dat het NAVO-circus in hun stad neerstrijkt. Net zoals bij vorige NAVO-bijeenkomsten gaat dit gepaard met allerlei restricties, politiemaatregelen, scherpe controles, enzovoort. Herinner u nog de top ter gelegenheid van de 60ste verjaardag van het trans-Atlantische bondgenootschap in Straatsburg en Kehl. Het gebied kwam onder zeer strenge veiligheidsvoorschriften te staan en werd in feite een zwaar bewapend militair fort.

Duizenden leden van de oproerpolitie en soldaten werden ingezet. Ze beschikten over luchtafweer, jachtvliegtuigen, helikopters en verkenningsvliegtuigen. In Straatsburg was er een uitgaansverbod van kracht en de burgers werden dagelijks gecontroleerd. Betogers die tot in de stad geraakt waren, kregen traangas over zich heen en werden brutaal behandeld.

Ook in Chicago zullen de regeringsleiders beschermd worden door gepantserde voertuigen en allerlei detectie-apparatuur. De terroristenlijsten zullen scrupuleus aangevuld worden en zwaar gewapende politiemannen en militairen zullen in de straten patrouilleren. De veiligheidsmaatregelen zullen naar verluidt een niveau halen dat ongekend is in de geschiedenis van de stad Chicago.

Op 20 mei is er toch een protestbetoging gepland door onder meer de vredesbeweging, maar het is nog niet duidelijk hoe ver die van de locatie van de NAVO-top, McCormick Place, zal worden weggehouden.

Status quo

De meeste waarnemers zijn van oordeel dat de Chicago-top geen grote nieuwigheden zal brengen. Wellicht houdt de NAVO de status quo aan omdat de onderlinge meningsverschillen, de regeringsleiders veeleer aanzetten tot een afwachtende houding, vooral rond de eventuele gevolgen van de economische crisis voor de NAVO en rond de evoluties in de relaties met Rusland.

Via de DDPR wordt de toekomstige rol van kernwapens in de NAVO-strategie één van de belangrijkste punten op de agenda in Chicago. Vooral de VS, het Verenigd Koninkrijk en de internationale staf van de NAVO willen een algemene herbevestiging van de mix tussen conventionele en nucleaire defensie enerzijds, gekoppeld aan het rakettenschild anderzijds.

Duitsland en Noorwegen lijken in de geest van Obama’s speech over een kernwapenvrije wereld in Praag (maart 2009) eerder gewonnen voor het verminderen van de kernwapens in de NAVO-strategie om zo de non-proliferatie (de beperking van de verspreiding van kernwapens in de wereld) te steunen.

De terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Duitsland staat trouwens ingeschreven in het Duits regeerakkoord. Frankrijk en een aantal nieuwere lidstaten willen eigenlijk niets veranderen binnen de NAVO, want elke wijziging houdt het gevaar in dat de cohesie binnen het bondgenootschap er onder lijdt.

Aan de totstandkoming van het DDPR kwamen geen ruzies, scherpe discussies of oratorisch geweld te pas. Grote en levendige debatten in de parlementen van de betrokken lidstaten al evenmin. Is dit een teken te meer dat er niet veel zal veranderen en dat de status quo zal worden aangehouden?

Durft men niet echt grondig naar het defensiebeleid te kijken nu de economische crisis onze regeringsleiders voor andere uitdagingen stelt? Het is volgens waarnemers vandaag helemaal nog niet duidelijk op welke wijze de DDPR door de economische crisis zal worden beïnvloed, en of er een invloed zal zijn op de langetermijnplanning van de NAVO, die momenteel tegelijkertijd 2 grote conflicten en 6 kleinere operaties probeert te beheren.

Kernwapens

Wat de Amerikaanse kernwapens op Europees grondgebied betreft, lijkt de huidige Belgische regering de betrekkelijk offensieve houding van haar voorganger rond de terugtrekking van de kernwapens uit België, ingeruild te hebben voor een behoud van de huidige toestand.

Tijdens een ontmoeting van de vredesbeweging met het kabinet-Reynders (MR) bleek dit overduidelijk. Het kabinet is niet van mening dat de Amerikaanse kernwapens moeten worden teruggetrokken uit Europa, want ze maken deel uit van het NAVO-beleid en het is dus logisch dat ze op NAVO-grondgebied gestationeerd worden.

Het kabinet kan zich evenmin vinden in de stelling van de vredesbeweging dat de resterende NAVO-kernwapens in Europa een hindernis vormen voor de onderhandelingen over kernontwapening tussen de VS en Rusland, integendeel: “De Amerikaanse tactische kernwapens blijven onze enige troefkaart in de onderhandelingen tussen de VS en Rusland”, aldus de medewerkers van minister van Buitenlandse Zaken Reynders.

Rusland, heet het in die kringen, wil zelf geen afstand doen van zijn kernwapens en moet trouwens veel transparanter worden omtrent de hoeveelheid, de plaatsing en de beveiliging ervan. In zijn recent beleid is Rusland, volgens het kabinet-Reynders, nog meer de nadruk gaan leggen op de rol van kernwapens omdat het qua conventionele wapentechnologie (o.a. het NAVO-rakettenschild) achterop hinkt.

Rakettenschild

Het NAVO-rakettenschild komt er. Dat werd al beslist op de NAVO-top van Lissabon in november 2010. Voor het ogenblik volgt de NAVO hier een dubbel spoor. Enerzijds is er het NAVO-programma dat de integratie nastreeft van de bestaande systemen voor de bescherming van troepen met de nieuwe elementen voor territoriale beveiliging.

Zo installeerde men vorig jaar een radar in Turkije, interceptoren in Roemenië en het geïntegreerd wapensysteem Aegis op de Amerikaanse oorlogsschepen in de VS-marinebasis in Rota (Spanje). Hiermee zou de zuidelijke flank van Europa moeten gedekt zijn tegen hypothetische aanvallen vanuit het Midden-Oosten.

Anderzijds hebben we het politiek-diplomatieke spoor dat een manier van samenwerken moet vinden met Rusland. De Russische minister van Buitenlandse Zaken reageerde bijvoorbeeld behoorlijk nerveus op het Spaans-Amerikaans akkoord rond Rota. Dit wordt in Rusland bestempeld als een nieuwe unilaterale stap “waardoor het project van het rakettenschild tot confrontatie leidt in plaats van tot samenwerking”.

De belangrijkste bezorgdheid van Moskou betreft de graad van beweeglijkheid en de slagkracht van de interceptoren in de nabijheid van de Russische grenzen, zeker mochten de Aegis-schepen opereren in het Noordpoolgebied waar de Russische kernwapens liggen. De Russische strategen vrezen dat in de latere fases van het Europese rakettenschild (vanaf 2018), de nieuwe interceptorraketten technisch in staat zullen zijn om de Russische langeafstandsraketten te vernietigen.

De relaties met Rusland zijn er dus niet op verbeterd ondanks Medvedevs aanwezigheid op de NAVO-top van Lissabon in 2010. Rusland wil een absolute en neergeschreven garantie dat het rakettenschild niet tegen Moskou gebruikt zal worden. De NAVO wil die niet geven en meent dat mondelinge engagementen hieromtrent voldoende zijn. Met Poetin als nieuwe bewindsman in het Kremlin zal het zeker niet vlotter gaan. Dus ook hier is ‘afwachten’ voor vele leiders de meest aangewezen weg.

Garanties voor Europa

Zal het bondgenootschap tot een consensus komen over de Amerikaanse betrokkenheid in de Europese veiligheid? Dat is de vraag waar het in dit DDPR-proces concreet om draait. Kan het rakettenschild de Atlantisten in Europa voldoende zekerheid bieden dat het VS-leger de Europese defensie mee zal blijven schragen, ook in deze tijden waarin het zwaartepunt van de Amerikaanse militaire aandacht naar Azië is verschoven? Of moet de VS-betrokkenheid bevestigd blijven door de aanwezigheid van de Amerikaanse kernwapens in de Europese militaire basissen?

Indien er in Chicago geen duidelijke nieuwe lijn naar voren zou komen in dit dossier, dan zullen de discussies in de nabije toekomst over de vervanging van de F-16-gevechtsvliegtuigen in verscheidene Europese landen een beslissing afdwingen: moet het nieuwe vliegtuig al dan niet kernwapens kunnen dragen?

In Chicago zal er ook gepraat worden over een gemeenschappelijke doctrine voor de 3 kernwapenstaten die lid zijn van de NAVO: de VS, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. De Franse kernwapens behoren strikt genomen niet toe aan de NAVO, maar Frankrijk zit wel in de Noord-Atlantische Raad die moet beslissen over de voorstellen over de nucleaire wapens van de NAVO in de nieuwe DDPR. Een rare situatie.

De nucleaire doctrine beïnvloedt in feite het beleid van elke lidstaat, wat de discussie er niet makkelijker op maakt. Bij de Amerikaanse Republikeinse Partij leeft volop de idee om een nieuwe uitbreidingsronde van het bondgenootschap te programmeren.

Onder meer de voormalige presidentskandidaat John McCain meent dat Montenegro, Macedonië, Bosnië-Herzegovina en Georgië zouden moeten worden opgenomen in de alliantie. “Wie wil toetreden en aan de voorwaarden kan voldoen, moeten we binnen laten”, zegt hij. Wordt Chicago de plaats waar de NAVO de categorie ‘aspirant’-leden zal creëren?

Afghanistan

Uiteraard kan Afghanistan niet ontbreken op een top die het over de afschrikkingskracht van de NAVO heeft. In Chicago moet de strategie voor de terugtrekking van de NAVO-troepen en de overdracht van de veiligheid aan een zelfstandig Afghaans leger, verder verfijnd worden met een concreet stappenplan.

Naast de bepaling van deze terugtrekkingsstrategie op korte termijn, moet er ook een akkoord worden gezocht voor de periode nadien: welke financiële en fysieke engagementen zal het Westen nog aangaan? Tijdens een ontmoeting met president Karzai op 12 april 2012 zei NAVO-secretaris-generaal Rasmussen: “Onze steun zal niet ophouden in 2014. In Chicago zullen we afspreken hoe de NAVO de opleiding, hulp en ondersteuning zal realiseren die uw troepen nodig hebben eenmaal de transitie is afgerond.”

“Laat me duidelijk wezen. De NAVO blijft hier als partner van Afghanistan voor een lange termijn. Dat is onze boodschap aan de bevolking van Afghanistan, aan de vijanden van Afghanistan en aan de buren van Afghanistan.”

Maar een echt akkoord voor een strategisch partnerschap na 2014 werd nog niet op papier gezet. Hoe zal deze belofte in de praktijk worden omgezet? Wat België betreft, valt er van de tandem Reynders-De Crem weinig weerstand te verwachten tegen gelijk welk VS-plan. Naar verluidt zullen de kosten begroot voor de Belgische Afghanistan-missie in 2012 bijna 113 miljoen euro belopen, in een totaalbudget voor buitenlandse missies van 174 miljoen euro!

Smart defence

Met de recente ervaring van de NAVO-missie in Libië in het achterhoofd, kunnen we een aantal nieuwe evoluties opsommen. De VS laat de Europese NAVO-bondgenoten in bepaalde situaties meer speelruimte: de Libië-oorlog was in de eerste plaats een Frans-Britse zaak. De ervaring in Libië leert ook dat er hoge nood is aan meer verkenningsmateriaal, zoals dat in de rapporten heet, dit wil zeggen onbemande vliegtuigen die het toekomstige front verkennen.

Intussen komt er schot in het dossier van de Alliance Ground Surveillance (AGS). Dit is een hoogtechnologisch systeem dat ingebouwd moet worden in onbemande vliegtuigen en een visueel beeld produceert van wat er op de grond beweegt en gebeurt.

In militaire kringen vindt men dat de NAVO-operatie in Libië aangetoond heeft hoe belangrijk dergelijke capaciteit is. Daarom besloten 13 NAVO-lidstaten samen 5 onbemande vliegtuigen en het bijbehorende controlestation aan te kopen. De NAVO zal alle apparatuur bedienen en onderhouden in naam van de 28 lidstaten. Het controlestation zal op de Sigonella-luchtmachtbasis op het Italiaanse eiland Sicilië worden geïnstalleerd.

Uit de afscheidsspeech van de voormalige VS-minister van Defensie, Robert Gates, weten we dat de bondgenoten tijdens de aanval op Libië vrij snel door hun munitie heen waren en dat Amerika de voorraden moest aanvullen. Zou dit in Chicago, ondanks de crisis, kunnen leiden tot een verhoging van de huidige financiële bijdrage aan de NAVO van elke lidstaat?

Volgens secretaris-generaal Rasmussen ligt de oplossing in het concept ‘smart defence’, waarbij het erop neerkomt dat men de meest efficiënte en meest kostenbesparende wijze zoekt om de defensiemiddelen in te zetten. Echt nieuw zijn de pleidooien voor een meer collectieve organisatie niet: standaardisering, interoperabiliteit, samenvoegen, regionale samenwerking, gemeenschappelijke aankopen.

“Smart defense gaat niet om meer geld, maar om geld dat beter wordt besteed. Het gaat om gedeelde veiligheid, om efficiënte veiligheid”, aldus Rasmussen. In dit kader riep hij al meermaals op tot de liberalisering van de defensiemarkten aan weerszijden van de Atlantische Oceaan: “Dit zal leiden tot lagere kosten, schaalvergroting, lagere prijzen en meer winst. Dit is goed voor de industrie, dit is goed voor de belastingbetaler, dit is goed voor de NAVO”.

Naar aanleiding van de NAVO-top in Chicago, verzocht hij de industrie om een actieve rol te spelen in het uitwerken van ‘smart defense’ en om te helpen de ‘innovatierace’ te winnen. Op de Veiligheidsconferentie van februari 2012 in München zei Rasmussen dat er drie grote uitdagingen zijn voor de NAVO: de inkrimping van de militaire budgetten in Europa, de evolutie van de veiligheidsanalyse in de VS, en het einde van de gevechtsoperaties in Afghanistan.

“Het antwoord op deze uitdagingen moet ons sterker maken, niet zwakker”. Centraal in zijn antwoord staat dus het ‘smart defense’-concept. Volgens Rasmussen “een nieuwe manier om de NAVO-leden met elkaar om te laten gaan, die focust op samenwerking en onderlinge afstemming”.

In de VS klinken de waarschuwingen steeds luider opdat Europa smart defense niet als een excuus zou gebruiken om minder te moeten uitgeven aan defensie. Sommigen in de VS vrezen namelijk een gelaagde alliantie: een deel van de lidstaten dat zich specialiseert in de ‘zachte’ oorlogsvoering, met name het humanitaire, de ontwikkeling, de vredeshandhaving en de onderhandelingen, tegenover anderen die de ‘harde’ gevechtsmissies op zich nemen.

Een opdeling tussen diegenen die de lasten dragen en diegenen die van de voordelen van het NAVO-lidmaatschap genieten, maar niet willen delen in de risico’s en de kosten.

Georges Spriet

Georges Spriet is medewerker bij Vrede vzw in Gent. Dit artikel verscheen eerder al in Vrede nummer 415 van mei-juni 2012.

Kent u Vrede – tijdschrift voor internationale politiek? Maak kennis dankzij een gratis proefnummer, of neem een abonnement en maak dit tijdschrift mee mogelijk.