Het doel is niet alleen het politiek engagement voor duurzame ontwikkeling te vernieuwen en de geboekte vooruitgang in kaart te brengen. Tevens wordt gefocust op nieuwe uitdagingen en gaat veel aandacht naar het thema van groene economie.
Dit laatste is verre van een luxe. Uiteraard is er sinds Rio veel veranderd. Toen was het een kwestie om duurzame ontwikkeling op de agenda te krijgen, nu is het een vast onderdeel van de maatschappelijke conversatie. We hebben ondertussen een uitgebouwd milieubeleid en promoten milieueducatie. Dit alles heeft echter het tij niet gekeerd. Akkoord, we recycleren flink en er zwemmen terug vissen in de rivieren. De meeste bedrijven werken nu milieubewust, een groot deel van de vervuilende productie is wel verhuisd naar Azië. Dat laatste wijst er op dat de mondiale milieudruk niet gedaald is. Integendeel, de toegenomen welvaart in de westerse landen (en landen als China en Brazilië) heeft geleid tot een steeds hoger gebruik van energie en grondstoffen en uitstoot van vervuilende stoffen. Dit alles resulteert in een zware belasting van de natuurlijke systemen die de leefbaarheid voor de mens op aarde garanderen. Wetenschappers hebben in 2009 deze systemen in kaart gebracht alsook het drempelniveau waarboven deze natuurlijke systemen gevaar lopen. De drempels voor drie systemen – klimaatwijziging, biodiversiteitverlies en stikstofgebruik- zijn al overschreden. Voor andere zoals de verzuring van de oceanen gaan we in de richting van deze grenzen.
Het louter vergroenen van het huidig economisch bestel zal dus niet volstaan om onze kinderen een leefbare toekomst te bieden. We staan voor een Great Transition zoals de Britse denktank New Economics Foundation (NEF) wil bewerkstelligen. Voor Andrew Simms, beleidsdirecteur van NEF, is deze transitie noodzakelijk en wenselijk. Wenselijk omdat veel mensen zich niet goed voelen in onze prestatiemaatschappij met haar mallemolen van steeds harder werken en meer consumeren. En noodzakelijk omdat blijven groeien op een eindige wereld onmogelijk is. Deze noodzaak wordt ook haarfijn uitgelegd in The End of Growth van de Amerikaan Richard Heinberg. In dit boek schetst Heinberg de uitdaging: we staan voor de transitie van een fossiele brandstofgestookte groeieconomie naar een economie die zich voegt naar de grenzen van de planeet aarde. En wat Simms en Heinberg verbindt is dat ze beiden benadrukken dat de samenlevingen die zich er nu op voorbereiden, een beter leven tegemoet zien dan zij die denken dat de bui wel zal overwaaien.
We staan dus op het kruispunt van drie cruciale uitdagingen. De eerste is deze van het einde van vlot beschikbare fossiele brandstoffen. Valt normaal in crisistijden de prijs van een vat ruwe olie, dan blijft ze nu boven de 100 dollar. Dit toont dat we de olie steeds verder moeten zoeken zoals onder de diepe zeebodem. En ondertussen groeien de plannen om meer olie uit teerzanden te halen. Maar als we dat doen is het game over op vlak van de klimaatopwarming. Onze toekomst ligt dus bij hernieuwbare energie, die beperkter beschikbaar zal zijn dan het energievolume dat we nu verbruiken.
Het einde van vlot beschikbare grondstoffen: dat is de tweede uitdaging. Onze economie is nog steeds in grote mate eenrichtingsverkeer. We halen de grondstoffen uit de aarde, produceren er consumptiegoederen mee om ze dan sneller dan ooit te dumpen. Zo is de gemiddelde levensduur van een gsm minder dan een jaar. Waarbij we vergeten dat zo’n mobieltje zeker twintig zeldzame aardmetalen bevat. Als we weten dat 95% van deze metalen uit China komt dan is ook de economische uitdaging duidelijk. De toekomst ligt in een kringloopeconomie waarbij innovatie op vlak van productie cruciaal is (bvb. de stad als grondstoffenleverancier: urban mining) maar waar we ook minder spullen zullen hebben die langer meegaan. Een gegeven waar trouwens meer en meer mensen zich op voorbereiden door de groeiende trend van deel- en ruileconomie, denk aan autodelen en klerenruil.
De derde uitdaging is het einde van goedkoop en vlot beschikbaar geld. Het uiteenspatten van de zeepbeleconomie maakt dat de financiële middelen om de ecologische transitie te bewerkstelligen beperkt zijn. En een neokeynsiaanse aanpak, waarbij de staat zich nog meer in de schulden steekt om uit de crisis te groeien, is ook geen oplossing. Want elke groei zoals die we tot op heden kennen belast de natuurlijke systemen nog meer. Ook hier wordt al aan oplossingen gewerkt: door de oprichting van bvb. energiecoöperatieven wordt privaat spaargeld gemobiliseerd voor groene initiatieven. En door gemeenschappelijke goederen als commons te beheren nemen burgers zelf het initiatief zonder de overheid extra te belasten.
Kortom: de op fossiele brandstoffen gestookte groei die rekent op onbegrensde natuurlijke grondstoffen en ondersteund wordt door het steeds maar verruimen van de geldvoorraad, is nu tot een einde gekomen. Dit is de kern van de zaak: de toekomst zal niet de verderzetting van het heden zijn. Deze uitdaging vergt de inzet van alle creativiteit en moet pal in het maatschappelijk debat staan. Het is daarom dat de tweede editie van Het Groene Boek start met een debat onder de titel De Grote Transitie. En waarbij heel de dag wetenschappers, denkers uit het middenveld én schrijvers aan het woord komen. Want we kijken naar een toekomst met vormen van het goede leven die vandaag nog ongekend terrein zijn. Of zoals NEF schrijft: er is een alternatief mogelijk waarin we leven binnen de grenzen van de natuurlijke wereld en werk maken van rechtvaardigheid. Door meer te delen, betere gemeenschappen op te bouwen en te focussen wat echt waardevol is, kunnen we echte vooruitgang boeken met meer welzijn. Maar dan moeten we de toekomst wel samen in handen nemen.
Dirk Holemans, co-organisator Het Groene Boek
Andrew Simms van NEF is een centrale gast op Het Groene Boek op 6 mei. Meer info: www.hetgroeneboek.be
