“In 1982 zijn mijn moeder en vijftien anderen vermoord. Ons huis is in brand gestoken. We proberen nu steun te krijgen, maar we hebben nog niets ontvangen”, zegt Jacinto Escobar, een Ixil-indiaan die compensatie zoekt voor de schade die hij leed tijdens de Guatemalteekse burgeroorlog (1960-1996).

Tijdens de oorlog tussen linkse guerrillastrijders en overheidstroepen vielen 250.000 doden, vooral Maya-indianen op het platteland. De door de Verenigde Naties gesteunde Historische Ophelderingscommissie, stelt dat het leger verantwoordelijk was voor 93 procent van de moorden.

In de 1996 gesloten vredesovereenkomst werd vastgelegd dat overlevenden compensatie ontvangen. Ook werden afspraken gemaakt over mensenrechten en de identiteit en rechten van de inheemse bevolking.

Corruptie

In 2003 werd een nationaal programma voor herstelbetalingen opgezet door de regering, dat verantwoordelijk werd voor het vergoeden van financiële schade en materiële compensatie, bijvoorbeeld op het gebied van land en huisvesting, en het verschaffen van psychologische steun en rehabilitatie.

Corruptie, nepotisme en het gebruik van het programma voor politieke doeleinden, heeft het echter tot een heidens karwei gemaakt die taak uit te voeren. De meerderheid van de slachtoffers wacht bijna tien jaar na de lancering van het programma nog steeds op schadevergoeding. Anderen hebben een gedeeltelijke vergoeding ontvangen, zeggen mensenrechtenactivisten en rapporten.

“Via het programma zijn 576 wooneenheden toegekend in 2011, maar ze zijn maar half afgewerkt”, zegt overlevende Manuel Tay uit de noordwestelijke provincie Chimaltenango. “We moesten zelf cement en staal kopen, een bouwbedrijf inhuren en bouwmaterialen aanschaffen om de huizen af te bouwen.”

Tay, die vijf broers en zussen verloor tijdens het conflict, zegt dat de huizen van zulk slecht materiaal gemaakt zijn, dat de vloer in sommige huizen na drie maanden al barsten vertoonde.

Bureaucratie

Om in aanmerking te komen voor schadevergoeding, moest Tay zich eerst door eindeloze bureaucratische procedures worstelen. Tot nu toe heeft hij alleen een huis met een oppervlak van 36 vierkante meter gekregen en 2700 euro ter compensatie voor hemzelf en zijn broer en zus die het conflict overleefden.

De frustratie onder de slachtoffers is des te groter omdat ze uit de media weten dat wanbeheer bij het compensatieprogramma een van de oorzaken is van de uitblijvende betalingen.

In 2010 werd het compensatieprogramma doorgelicht door negentien ngo’s, waaronder ook organisaties van overlevenden van het conflict. Volgens de ngo’s zijn er aanwijzingen gevonden voor corruptie, schending van de rechten van slachtoffers en is er geen duidelijk, systematisch, doelmatig beleid.

Psychosociale steun

In 2011 spanden 32 inheemse gemeenschappen bij de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten (Iachr) een zaak aan tegen de staat, wegens nalatigheid in het uitbetalen van de schadevergoedingen aan familieleden of slachtoffers van het gewapende conflict.

Ook de psychologische en sociale steun kwam onvoldoende van de grond. Sergio Castro van het Centrum voor Forensische Analyse en Toegepaste Wetenschappen (Cafca), een organisatie die steun verleent aan oorlogsslachtoffers, zegt dat het compensatieprogramma zich vooral richt op materiële en financiële compensatie. “Die compensatie heeft misschien 20 procent van alle slachtoffers bereikt.”

“Maar er is geen land gerestitueerd en geen geld geïnvesteerd in productie of psychosociale hulp aan vrouwen die met geweld te maken hebben gehad”, zegt hij. “Die dingen staan ook in het overheidsprogramma.”

Castro zegt dat psychosociale hulp voor de slachtoffers belangrijk is om de sociale samenhang te herstellen een vreedzame samenleving te creëren. “Vooral omdat slachtoffers en daders vaak in dezelfde dorpen wonen.”