We krijgen te lezen (bron VRT) dat in 2010 105.334 mensen een leefloon kregen van het OCMW. Bijna tien procent daarvan ging naar jongeren van 18 tot 19 jaar. De leeftijdscategorie 20 tot 25 jaar was dan weer goed voor 19,5 procent. In absolute cijfers komt dat neer op 30.682 jongeren van 18 tot 25 jaar die in 2010 een leefloon hadden. Een totaal aandeel van 29,3 procent terwijl tien jaar geleden slechts 23 procent van de leeflonen naar die jongerengroep ging.

Dat deze groep drastisch gestegen is, mag zeker onder de aandacht komen. Maar niet enkel om het kostenplaatje in de verf te zetten. Men dreigt ook te vergeten dat een leefloon van het OCMW dikwijls ontoereikend is om ook uit de negatieve spiraal van armoede te geraken. Armoede is vaak een probleem binnen hun gezin voordat deze jongeren een leefloon krijgen. 

Maar wat lees ik nergens?

Dat het hier ook over een grote groep jongeren gaat waar tijdens de kindertijd elk contact met de ouders werd verbroken omdat door de thuisomstandigheden de zelfontplooiing in het gedrang kwam. Ook bij deze groep blijven de ouders nochtans financieel verantwoordelijk.

Jawel, zelfs bij de grote groep jongeren die eerder een jeugdplaatsing kenden in een pleeggezin of in een instelling van de Bijzondere Jeugdzorg. Ter info en geen onbelangrijk detail: dit is de grootste groep bij de leefloonjongeren. 

Even mijn eigen situatie als voorbeeld

Na jaren in een jeugdinstelling kwam ik op 18 jaar op straat te staan. Zonder sociaal vangnet. Zonder inkomen.
Ik kreeg geld van het OCMW en een beurs van de KU Leuven.

Ik werd na enkele maanden door het OCMW geschorst toen duidelijk werd dat ik studeerde aan de universiteit. “Dit is een studie van het lange type en u moet beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt”, klonk het daar. In spreektaal: van ons erf en zorg dat je meteen een job vindt.

Ik heb toen een klacht ingediend. Ik was toen met dit verhaal getuige in het TV-programma ‘Op de koop toe’, gepresenteerd door Emiel Goelen. Ik heb van die klacht nooit spijt gehad, want het was de aanzet tot een belangrijk maatschappelijk debat. Na mij hebben vele anderen uit deze kwetsbare groep jongeren de kans gekregen om, mits financiële steun, verder te kunnen studeren.

Door die tv-getuigenis en de media-aandacht voelde het Leuvense OCMW zich genoodzaakt toch voort te betalen. Ook al zou dat voor enkele jaren zijn (een studie van 5 jaar). Het OCMW heeft dan het gerecht ingeschakeld en via juridische weg werden mijn beide ouders, waarmee ik geen contact had (mijn moeder zelfs niet meer sinds ik een baby was), verplicht om te betalen.

Mijn moeder betaalde sindsdien 4.000 Belgische frank rechtstreeks aan het OCMW. Mijn vader was zeker kapitaalkrachtig genoeg, maar net daardoor had hij een betere advocaat kunnen inhuren die bepleitte dat hij als vader niet meer kon worden verplicht de studie van zijn dochter te financieren aangezien ik ondertussen mijn minderjarigheid al was ontgroeid. Volgens de wet moet deze procedure worden gestart vanuit de minderjarigheid. Zijn ‘gelijk’ maakte voor mij gelukkig geen verschil. Ik kreeg elke maand een leefloon zolang ik studeerde, of mijn vader nu betaalde of niet.

Huidige problemen en lessen voor de toekomst

Ondertussen ben ik deze problematiek van jongeren, leeflonen en het OCMW wel blijven volgen. Ik ken dus wel wat jongeren die het op 18 jaar alleen moeten rooien.

En wat hoor ik daar? Dat er amper tijd wordt gemaakt om deze procedures op te starten. Jeugdrechtbanken kunnen niet volgen. Opvoeders zijn steeds nieuwe jonge krachten die vaak niet eens weten dat ze minderjarigen al op dit systeem moeten wijzen en best een procedure ‘Ouders hebben de plicht je studie te betalen’ opstarten vanuit hun minderjarigheid.

Waarom lezen we niets over dit fundamenteel gegeven? Enkel een haantjesgevecht tussen de gemeenten en de federale overheid krijgen we te horen. In naam van de kwetsbare jongeren zou dit nochtans hét debat moeten zijn. Net zij hebben na een zware jeugd het recht te mogen studeren, zodat ze een kans krijgen uit de vicieuze cirkel van armoede te geraken of de kans krijgen zin te geven aan hun leven. Het is dus net op dit cruciale moment dat een kleine financiële ondersteuning hen het recht op een waardige toekomst kan geven. Een toekomst zonder financiële zorgen of afhankelijkheid.

Met andere woorden dienen we bij deze steeds groter wordende groep te investeren in opvoeders, consulenten en begeleiders die weten waarover ze spreken.

Met een constructief en duidelijk beleid dat in elk OCMW hetzelfde is. Want ook daar schort er nog veel: er zijn gemeenten waar enkel senioren worden geholpen en jongeren amper begeleiding krijgen.

Ook moeten de ouders op hun verantwoordelijk worden gewezen – niet al deze jongeren komen uit arme gezinnen – zodat het beschikbare budget gemobiliseerd kan worden voor diegenen die het echt nodig hebben. Een juist beleid start met een brug te slaan tussen de Bijzondere Jeugdzorg en de OCMW’s en niet met een federaal cijferrondje.

Nu is het maar al te vaak: kind wordt geplaatst omdat vader bijvoorbeeld in de gevangenis zit, of moeder een alcoholprobleem heeft. En op 18-jarige leeftijd staan ze zonder steun op straat.

Die ouders zijn vaak uit hun rechten gezet in contactrecht, maar zijn niet ontheven van hun ouderlijke financiële plicht.
En geloof mij: daar zitten echt wel ouders tussen die dat kunnen betalen. Het is namelijk een groot cliché te stellen dat enkel in arme gezinnen kinderen uit huis worden geplaatst.

Saskia Van Nieuwenhove

Saskia Van Nieuwenhove is freelance journaliste.