Interview, Nieuws, Wereld, Milieu, Politiek, Hedendaags, Politieke ecologie, André Gorz -

Naar een nieuwe economie?

Het boek ‘De markt voorbij: voor een hedendaagse politieke ecologie’ dat in 2011 werd gepubliceerd, is een bundeling van teksten van de Franse filosoof, socioloog en journalist André Gorz. Gorz had een radicaal linkse overtuiging. De leidraden van zijn denken betreffen antikapitalisme, gelijkheid, een sociale variant van vrijheid en broederlijkheid.

dinsdag 17 januari 2012 12:08
Spread the love

Deze bundel is niets minder dan de herontdekking van één van de voornaamste grondleggers van de politieke ecologie. Zijn ruime blik op de wereld maakte hem tot pionier in de politieke vertaling van het ecologisch bewustzijn. Hij kondigde huidige evoluties aan en construeerde er een linkse politiek voor met een merkwaardige actuele relevantie. We vroegen Dirk Holemans, hoofdredacteur van het tijdschrift Oikos en expert in de politieke ecologie, om een toelichting.

Al lezend viel me op dat het ideeëngoed van André Gorz brandend actueel is. In welke zin zouden we vandaag de dag iets van hem kunnen leren?

Wat we absoluut van hem kunnen leren, is dat hij ons eraan herinnert dat we werken om te leven en niet leven om te werken. Gorz ziet heil in minder werken om daardoor meer tijd te hebben voor wat je voor jezelf en je omgeving belangrijk vindt.
Ik vind het vooral fascinerend dat die man tot op het einde van zijn dagen is blijven meedenken met wat er in de tijdsgeest verandert en zijn denken daaraan ijkte. Dat is volgens mij de reden waarom zijn gedachtegoed nog zo brandend actueel is. Het is bijvoorbeeld straf dat Juliet Schor, een Amerikaanse denker die zaterdag 14 januari een lezing gaf in Brussel, veel verwantschap vertoont met Gorz zijn ideeën. Zo ziet ze net als Gorz heel wat mogelijkheden in het menselijk samenwerken en de uitwisseling van dingen, bijvoorbeeld heel de deeleconomie die vandaag sterk aan het opkomen is, zoals het ruilen van kleren, autodelen enzovoort. Dat is terug opgang aan het maken en daar had Gorz het in zijn geschriften al over.

Hij heeft mee de grondslagen ontwikkeld van de politieke ecologie: wat is volgens u zijn grootste verdienste voor het ecologisme?

Naar mijn mening zijn dat twee zaken: het benadrukken van die autonome tijd die ruimte creëert voor de persoonlijke ontplooiing en om dingen samen met anderen te doen. Hij koppelt die autonome tijd los van consumptie en vrijetijdsbestedingen die door de markt bepaald worden. Gorz heeft dus in zijn visie op tijd het goede leven naar voren geschoven waar mensen zich kunnen vrijmaken van die consumptie- en arbeidsdwang.

Hij maakt een paar zeer interessante analyses en trekt mooie parallellen tussen de arbeidssfeer en de consumptiesfeer. Men wil iedereen verplichten om te werken terwijl men eigenlijk zeer goed weet dat er niet voor iedereen jobs ter beschikking zijn. Men weet zeer goed dat de tijd van de volledige tewerkstelling achter ons ligt. Tezelfdertijd zegt hij dat we alsmaar meer moeten consumeren terwijl we weten dat het ons niet gelukkiger maakt.

Zijn invloed in de ecologische beweging is het grootst wat betreft zijn tijdsbeleid: de ruil tussen tijd die je steekt in je job om een loon te verdienen en de autonome tijd. In die zin is zijn these super actueel. In de jaren ’80 en ’90 werden die denkbeelden omgezet in een concrete politiek. Denk aan het tijdskrediet, dat mensen toelaat om een stuk minder te werken en bijvoorbeeld zorg op te nemen voor kinderen of zieke ouders. Die maatregelen zijn de traditionele partijen nu jammer genoeg aan het afschaffen. Gebruik makend van de concepten van Gorz kan men bijgevolg aantonen dat we een stap achteruit aan het zetten zijn wat betreft onze autonomie die zorgt voor meer levenskwaliteit.

Volgens Gorz is de ecologische strijd geen doel op zich maar een etappe. Hij waarschuwt ervoor dat het kapitalisme de eisen van de ecologie in het systeem zal incorporeren zoals reeds gebeurde met andere maatschappelijke eisen. Gorz ijvert voor het verzet tegen de behoeften waar de groei op berust, namelijk de consumptiedrift en de winsthonger. Is zoiets tegenwoordig haalbaar?

Waar hij op wijst en wat zeker niet onderschat mag worden is, dat er twee manieren zijn waarop de ecologische crisis aangepakt kan worden. De eerste piste behelst een democratische aanpak waarbij men vanuit het rechtvaardigheidsprincipe tot een eerlijke verdeling van de milieugebruiksruimte komt: het Noorden moet dus een stuk inbinden om mensen in het Zuiden recht te geven op een waardig leven.

Maar het is ook perfect mogelijk dat we heel technocratisch gaan kijken wat we moeten doen om te zorgen dat het milieu niet kapseist en dat experts dat voor een stuk moeten gaan opleggen. Je krijgt dan een soort van ecodictatuur die helemaal niet uitsluit dat we er als multinationals geld aan verdienen. Als men de vrije markt laat regeren, zullen mensen er ook in ecologisch barre tijden geld proberen uithalen.

Valt het kapitalisme volgens u dan te verzoenen met een eindige planeet, zoals Gorz aanhaalt?

Nee, ik ben het niet met hem eens dat een economisch systeem, dat volledig afhankelijk is van groei, te verzoenen valt met een eindige planeet. Tim Jackson, auteur van het boek ‘Welvaart zonder groei’, heeft heel mooi aangetoond dat ondanks alle mooie woorden van ontkoppeling, de groei altijd gepaard gaat met een hoger gebruik van energieën en grondstoffen en in die zin is het economisch systeem dat we vandaag kennen, niet haalbaar op een eindige planeet.

Hoe ziet u de economie dan evolueren?

Ik denk dat het belangrijk is dat we vandaag beseffen dat we  op het einde van een tijdperk staan en dat we samen een nieuwe economie moeten ontwerpen. We weten eigenlijk nog niet hoe die er in detail gaat uitzien.
Samen met Jackson verwerp ik de idee van een blauwdruk: dat betekent dat we die dus eerst op papier tot in detail kunnen uittekenen. We weten wel zeer goed wat de contouren zijn van zo’n nieuwe economie. Die zal onder andere CO2-neutraal moeten zijn en 90 procent minder gebruik moeten maken van grondstoffen. Dat betekent dat de materiële consumptie die heel energie-intensief is, zal moeten vervangen worden door een aantal diensten dichter bij huis, die ook een hogere leefkwaliteit beogen. Dit kan bijvoorbeeld lokaal geproduceerd voedsel zijn, opdat ons beslag op de aarde kleiner wordt. Ik ben ervan overtuigd dat alle sectoren in de samenleving de komende decennia drastisch zullen wijzigen. We gaan bijvoorbeeld op vlak van voedsel van een fast-food naar een slow-food samenleving.

Is de maatschappij daar volgens jou klaar voor?

Het gaat niet gewoon om een mentaliteitswijziging die marketing zou kunnen realiseren. Het gaat om een diepgaande cultuuromslag. Mijn visie is dat de mensen, de groepen en de steden die zich daar vandaag goed op voorbereiden, degenen zullen zijn die morgen nog een goed leven zullen hebben. Dat is de uitdaging en het besef dat moet groeien. Dat is ook een hoopvol verhaal voor mensen die ermee aan de slag gaan. Mensen die denken dat het hen wel niet zal raken, gaan volgens mij heel barre tijden tegemoet.

De financiële crisis zou ons toch wakker moeten schudden: we weten nu dat systemen op heel korte tijd helemaal kunnen veranderen. Niemand had dat zien aankomen, tenzij enkele kritische stemmen die genegeerd werden in de mainstream-media. Het is toch verbazingwekkend dat economen als Geert Noels zeggen dat heel die economische groei tot 2007 een piramidespel was. Dat is ook een beetje de vraag naar de ecologische crisis: gaan we het nu op tijd inzien en staat men open voor kritische analyses zoals onder meer Oikos maakt?

Kan u, bij wijze van afsluiter, nog even kort vermelden waarom het teruggrijpen naar Gorz vandaag de dag van vitaal belang is?

Wat ik bijzonder aantrekkelijk vind aan André Gorz, is dat hij zonder schroom de radicale utopie nog durft te verkondigen. Hij droomt van een andere wereld en schreef gedreven over een radicale andere samenleving. Mensen durven vandaag vaak niet meer utopisch denken. Het is uitermate belangrijk dat jonge mensen André Gorz lezen om de kracht van de utopie te herontdekken.

Het boek ‘De markt voorbij: voor een hedendaagse politieke ecologie’ wordt in Leuven voorgesteld op 2 februari en in Gent op 14 maart. Meer informatie hieromtrent vindt u op www.oikos.be!

take down
the paywall
steun ons nu!