Volgens persberichten die de belangrijkste vakbondscentrales in de loop van de stakingsdag verspreidden, was de algemene staking nog meer dan die van vorig jaar een succes. Op 24 november 2010 zouden drie miljoen werknemers niet aan de slag zijn gegaan, nu waarschijnlijk nog veel meer.

“Grootste staking in dertig jaar”

Zeker in de openbare diensten, de scholen en de transportsector was de staking vrijwel algemeen. Francisco Louçã, coördinator van de linkse partij Bloco de Esquerda, noemde de gezamenlijke actie van de vakbonden “de grootste staking die Portugal de voorbije dertig jaar heeft meegemaakt” en “een ernstige waarschuwing aan het adres van de regering”. 

En volgens sommigen is dit nog maar een begin. “Als de regering echt geen oren heeft naar de terechte verzuchtingen van de Portugese werknemers tegen de bezuinigingsplannen die een enorme verarming betekenen, zullen er ongetwijfeld hardere acties volgen”, verklaarde algemeen secretaris Carvalho da Silva van de vakbondskoepel CGTP aan een journalist van de krant Público.

In de late namiddag trok een grote vakbondsbetoging over de Avenida da Liberdade in het centrum van Lissabon. Het is de bedoeling van de organiserende vakbonden om de betoging te beëindigen met toespraken in de wijk São Bento, waar ook het parlementsgebouw en vele ministeries liggen. De oproerpolitie PSP had de omgeving van het parlement ‘s morgens al afgezet. Op spandoeken die werden meegedragen, stond onder meer de slogan “Ik verzet me, dus ik besta”.

Zoals elke donderdagmorgen kwam de regeringsploeg in vergadering bijeen. In de namiddag ontving president Aníbal Cavaco Silva premier Pedro Passos Coelho (PSD) in audiëntie in zijn paleis in Belém. Hoewel de Portugese president een veeleer protocollaire functie heeft, verraste Cavaco Silva enkele weken geleden met een ongebruikelijk forse kritiek op de besparingsplannen van de regering. Hij vroeg zich openlijk af of een inlevering van een dertiende én een veertiende maand voor ambtenaren niet te ver gaat en vreesde dat zo de ongelijkheid tussen werknemers zal toenemen. 

Comfortabele meerderheid in parlement

Op woensdag 30 november zal het parlement stemmen over de definitieve versie van de door de regering voorgestelde begroting voor 2012, die het overheidstekort drastisch moet terugdringen door vooral in de uitgaven te snoeien, te privatiseren en de belastingen te verhogen. Meer nog dan de trojka van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF eisen in ruil voor het toekennen van een hulppakket van 78 miljard euro, gespreid over een periode van drie jaar.

Aangezien de regering-Passos Coelho over een heel comfortabele meerderheid beschikt, verwacht iedereen dat de ontwerpbegroting wordt goedgekeurd. Volgend jaar zal de grote meerderheid van de Portugezen de harde besparingen aan den lijve ondervinden. Zelfs gepensioneerden en mensen met lage inkomens ontsnappen niet aan de besparingswoede.  

“Brutale aanval op werknemersrechten”

Hoewel de algemene staking officieel pas om middernacht begon, waren er woensdagavond al sectoren die het werk hadden neergelegd. In de belangrijkste havens van het land stonden stakingsposten opgesteld om te verhinderen dat nog boten zouden in- of uitvaren. De woordvoerder van de Confederação dos Sindicatos Marítimos e Portuários (Fesmarpor) toonde zich erg strijdvaardig en zei dat “de brutale aanval van de regering op fundamentele werknemersrechten niet ongestraft kon blijven”.

Woensdagavond rond 22 uur legden de werknemers van de grootste huisvuilophaaldiensten van Lissabon de veegborstels aan de kant. De nachtploegen besloten niet te werken. Rui Ribeiro, een vuilnisophaler van 53 jaar in de wijk Olivais, verklaarde aan een journalist waarom hij staakte: “Ik heb twee zonen en verdien ongeveer 500 euro per maand. Ik zou graag op minder onregelmatige uren werken, maar kan me dat onmogelijk permitteren. Het kan toch niet dat de overheid altijd inspanningen vraagt van gewone mensen die het al niet breed hebben. Welke toekomst kunnen we onze kinderen nog bieden? Is dit Europa?”

Treinen staan stil, verkeerschaos blijft uit

Om middernacht kwamen ook de metrotreinen in Lissabon tot stilstand. João Proença, leider van de vakbondskoepel UGT, ging persoonlijk poolshoogte nemen in enkele metrostations waar vakbondsmilitanten de toegangen afsloten. Het beeld van de staking bij het openbaar vervoer was in de loop van donderdag vrij eenduidig: de meeste treinen reden niet, stations lagen er compleet verlaten bij, de aankondigingsborden vermeldden ‘zwaar verstoorde dienst’, alleen enkele bussen van privémaatschappijen verlieten de stelplaatsen.

Omdat de staking lang op voorhand was aangekondigd, bleef het gevreesde verkeersinfarct rond de grote steden grotendeels uit. Op sommige plekken was het zelfs rustiger dan op een zondag of een feestdag zegden ooggetuigen. In Lissabon en Porto namen veel mensen de fiets. 

Donderdagmiddag maakte een woordvoerder van Sindicato Nacional dos Trabalhadores do Sector Ferroviário, dat werknemers van de spoorwegen groepeert, bekend dat 98 procent van de personeelsleden aan de staking deelnam. Slechts 28 treinen van de 114 die volgens de verplichte minimumdienstregeling hadden moeten rijden, waren uitgereden. In de universiteitsstad Coimbra bleef 95 procent van de bussen van het stedelijke openbaarvervoerbedrijf binnen.

Ook op de luchthavens was er bijzonder weinig activiteit te bespeuren. De meeste internationale vluchten waren geschrapt, de controletorens bleven leeg en ook het grondpersoneel van de nationale luchtvaartmaatschappij TAP legde het werk neer tegen de voorgestelde privatiseringsplannen van de regering.

Minimumnooddienst in ziekenhuizen

In de meeste ziekenhuizen van de openbare sector werd alleen een minimumnooddienst verzorgd. Toen een journalist van Público kort na middernacht een kijkje ging nemen in het Hospital de São José in het oude centrum van Lissabon kon hij vaststellen dat 75 verpleegkundigen op een nachtploeg van 85 personeelsleden niet aan het werk waren. Ook in andere delen van het land was de situatie in de ziekenhuizen vergelijkbaar. 

In de scholen was het beeld meer uiteenlopend. In het basisonderwijs werd weinig gestaakt, in de meeste middelbare scholen wel. Ook aan de hogescholen en universiteiten daagden maar mondjesmaat docenten op. Studenten hadden op vele plaatsen de toegangen tot de universitaire gebouwen en campussen geblokkeerd. Bij de openbare diensten van gemeenten en ministeries werd bijna overal gestaakt. Ook vele rechtbanken bleven gesloten. De journalisten van het nationale persbureau Lusa werkten maar op halve bezetting.

In de privésector was de deelname aan de staking beduidend minder groot. De grote olieraffinaderij van Petrogal in Leça da Palmeira in de voorstad Matosinhos van Porto werkte op halve capaciteit. In sommige autoassemblagebedrijven – een sector die onder zware druk staat van delokalisatie naar lagelonenlanden – werd wel meer gestaakt.

Een opvallende steun voor de algemene staking kwam er van de voorzitter van de katholieke nationale commissie Justiça e Paz, Alfredo Bruto da Costa. In het radioprogramma Renascença verklaarde hij dat “de werknemers die vandaag het werk neerleggen meer dan redenen te over hebben om zich grote zorgen te maken over het voorgestelde besparingsbeleid van de regering. De regering slaagt er duidelijk niet in om duidelijk te maken waarom er zo’n grote offers worden gevraagd”.   

Gedegradeerd tot ‘rommelstatus’

Volgens de woordvoerder van de oproerpolitie PSP beven zware incidenten of confrontaties uit. Alleen enkele gebouwen van het ministerie van Financiën in Lissabon werden met molotovcocktails en verf door onbekenden aangevallen en liepen wat materiële schade op.

Was het toeval dat precies donderdag het ratingbureau Fitch bekendmaakte dat het de kredietwaardigheid van Portugal heeft verlaagd van BBB- naar BB+, wat neerkomt op een degradatie tot de ‘rommelstatus’? Fitch zou geen vertrouwen hebben in de regering om het harde besparingsplan dat de trojka heeft opgelegd, ook effectief uit te voeren omdat de economie nog meer dan verwacht zal krimpen in 2012.