De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Klimaatverandering, IPCC, Klimaatskepticisme, Consensus - Brigitte Van Gerven

De (on)zin van een publieke klimaatdiscussie

woensdag 2 november 2011 17:05

Spread the love

Intro

Met betrekking tot de klimaatwetenschap gebeurt iets dat nauwelijks een precedent heeft in de geschiedenis: Het wetenschappelijk debat omtrent klimaatverandering is tot een conclusie gekomen, maar deze conclusie lijkt niet aanvaard te worden door de bevolking – en dit heeft tot gevolg dat het wetenschappelijk debat is vervangen door een publiek debat. Deze situatie is absurd, zonder precedent en ronduit gevaarlijk, omdat het de politieke besluitvorming voor het voeren van een krachtig klimaatbeleid verlamt.

Een persoonlijke voorgeschiedenis …

Persoonlijk ben ik reeds lang vertrouwd met het begrip “klimaatverandering”. Ik las het woord voor het eerst in het boek “Fatale Wereldrampen” van Isaac Asimov. Het was in de jaren 80, ik was een jaar of 12 (ik was een kind dat dat soort boeken las). Asimov besprak op nuchtere toon alle mogelijke manieren waarop de wereld aan haar einde zou kunnen komen, maar vreemd genoeg was het geen pessimistisch boek. Eigenlijk klonk het zelfs ronduit optimistisch. Asimov geloofde stellig in de rationaliteit van de mens. Als de aarde zou opwarmen door broeikasgassen – een theorie die trouwens al dateert van 1896, lang voordat er van enige meetbare opwarming sprake was – dan zou de mensheid, met alle wetenschappelijke kennis en technologieën die tot onze beschikking staan dat probleem toch gewoon oplossen ?

Ik heb niet meer stilgestaan bij het fenomeen klimaatverandering tot enkele jaren geleden, omstreeks 2007. Ik volgde toevallig een discussie op een of ander forum over de klimaatverandering. De meeste mensen dachten dat het wel zou loslopen met die klimaatverandering. En ik dacht bij mezelf “… maar wacht eens ? Waar zijn wij eigenlijk mee bezig ? We beschikken niet over de nodige achtergrondkennis om hier ook maar iets zinnigs over te zeggen.”
En dat heb ik ook te berde gebracht: “als het nu zou gaan over quantummechanica of de relativiteitstheorie, dan zou je er toch niet aan denken om hier een publieke discussie over te voeren ? Maar betreffende de klimaatverandering denkt iedereen zich een mening te kunnen permitteren.”

Ik kreeg natuurlijk het hele forum over me heen. Mensen waren beledigd, natuurlijk wisten ze wel wat er gaande was, enzovoort. Maar sindsdien ben ik beginnen lezen, geen krantenartikelen of roddelpers, maar besprekingen van peer-reviewed artikelen, en soms ook de gepubliceerde artikelen zelf, als ze op het internet vrij beschikbaar waren.

Vanaf het moment dat je je met de wetenschappelijke bewijzen bezighoudt wordt het beeld heel duidelijk. De klimaatverandering is niet langer enkel een voorspelling, ze is een feit. We worden nu reeds dagelijks met de gevolgen geconfronteerd. En omdat je zelf overtuigd bent, heb je het gevoel dat het voor de wereld nu onderhand ook wel duidelijk is, dat bepaalde feiten nu toch moeten beginnen doordringen tot het publieke bewustzijn. Dit blijkt niet het geval te zijn.

De stand van de klimaatwetenschap – en de publieke perceptie

Vele mensen schijnen te denken dat er nog steeds een wetenschappelijk debat aan de gang is of het klimaat opwarmt. Uit de BBC climate change poll in Februari 2010 bleek bijvoorbeeld dat slechts 34% van de ondervraagden gelooft dat Antropogenic Global Warming(AGW) wetenschappelijk bewezen is. 50% van de ondervraagden denkt dat er wel aanwijzingen zijn voor AGW, maar dat er nog onvoldoende bewijzen zijn. Deze perceptie is onjuist. Ook betreffende de stand van de klimaatconsensus heeft de bevolking een verkeerd beeld: uit een poll van het Pew Research Center in de VS, oktober 2010 blijkt dat 44% van de Amerikanen gelooft dat er een consensus is onder de wetenschappers, eveneens 44% gelooft dat wetenschappers nog geen consensus bereikt hebben over de klimaatverandering.

Tot een 20tal jaren geleden was er een wetenschappelijk debat gaande over de vraag of de aarde opwarmt en of deze opwarming door de mens veroorzaakt wordt. Klimaatwetenschappers konden worden opgedeeld in een groep die overtuigd was van AGW, en een groep wetenschappelijke klimaatsceptici , wiens voornaamste argument was dat het aardse klimaat zeer langzaam verandert, over een periode van duizenden jaren, en dat we daardoor simpelweg onvoldoende gegevens hadden om een conclusie te trekken. (de wetenschappelijke standpunten ten aanzien van de klimaatverandering zijn trouwens nooit “ja” vs.”nee” geweest, maar altijd “ja” vs.“weet niet” !) De meeste van de toenmalige skeptici zijn ondertussen van gedachte veranderd door de overweldigende hoeveelheid bewijzen die zich blijven opstapelen. Uit een recente poll (Doran 2009, Anderegg et al 2010) bleek dat 97% van de klimaatwetenschappers ervan overtuigd is dat de aarde opwarmt en dat dit grotendeels te wijten is aan menselijke activiteiten.
Zijn er dan onder de wetenschappers geen klimaatsceptici meer over ? Natuurlijk zijn die er, zoals er in elke wetenschappelijke discipline experts met dissidente meningen zijn. Maar er zijn er veel minder dan een aantal jaren geleden. En zelfs wetenschappelijke skeptici ontkennen het verband tussen CO2 en temperatuur niet langer, ze proberen enkel om aan te tonen dat de klimaatgevoeligheid van de aarde misschien kleiner is dan het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) beweert, en dat bijgevolg de opwarming wel mee zal vallen.
Conclusie: het gewone publiek heeft een totaal verkeerd beeld zowel betreffende de mate van zekerheid die er bestaat over de klimaatverandering, als betreffende de bestaande wetenschappelijke consensus.

Als de wetenschappelijke wereld een feitelijke consensus bereikt over een theorie is het de normale gang van zaken dat die theorie deel gaat uitmaken van de gevestigde wetenschap. Deze kennis is dan ook beschikbaar voor o.a. beleidsmakers en voor de industrie. Als een research team bijvoorbeeld een middel ontwikkelt tegen AIDS of kanker, dan voelen weinig mensen zich geneigd om hierover een publieke discussie op te starten met de vraag of de onderzoekers wel gelijk hebben.

Wat is er echter nu aan het gebeuren ? Het wetenschappelijke debat over de geldigheid van AGW op zich is ten einde. Je zal geen recente wetenschappelijke artikelen meer vinden over de vraag of de aarde opwarmt, en de reden is simpel: omdat in wetenschappelijke kringen iedereen dat als een bewezen feit beschouwt. De artikelen gaan nu onder andere over de relatieve grootte van de verschillende feedbacks die de opwarming positief of negatief kunnen beïnvloeden, de gevolgen van de klimaatverandering en wat we eraan kunnen doen.
Maar in plaats van rekening te houden met de bevindingen van de wetenschap – wat in elke andere tak van de wetenschap vanzelfsprekend gebeurt – is er nu een verhit publiek debat bezig, op blogs, in reacties op krantenartikelen, in cafés en op straat.

Van een wetenschappelijke discussie … naar een publieke discussie

Er is dus een omschakeling gebeurd van een wetenschappelijke discussie met experts die jarenlang in een bepaald vakgebied hebben gestudeerd en onderzoek hebben verricht, die veel belang hechten aan hun wetenschappelijke reputatie en enkel beweringen doen die onderbouwd zijn met argumenten en empirische gegevens …

… naar een publieke discussie met mensen die vaak van toeten noch blazen weten, die ook veelal niet de moeite doen om zich degelijk te informeren, die niets geven om hun reputatie, temeer omdat ze toch meestal anoniem op een forum reageren, en die vaak dit soort discussies dan nog als een soort sport beschouwen – als alternatief voor discussies over verkeersproblemen, politiek of migranten.

Ik ben aan het veralgemenen, en zeker zijn er ook leken die zich wel terdege informeren (ik beschouw mezelf ook als – behoorlijk goed geïnformeerde – leek), maar wees eerlijk: er kan toch niets nuttigs voortkomen uit zo’n publieke discussie ?

Een wetenschappelijke discussie heeft regels en kent een opbouw. Argumenten die weerlegd worden komen niet meer ter sprake. Skepticisme binnen een wetenschappelijke discussie heeft een cruciale rol: skeptische vragen leiden tot meer inzicht, tot een verfijning en verbetering van de bestaande theorieën. In een publieke discussie daarentegen gebeurt niets van dit alles.

Om dit te verduidelijken met een voorbeeld van een publieke discussie: Op een klimaatdiscussieforum dat ik regelmatig volg (www.skepticalscience.com) is er een forumbezoeker die altijd op de proppen komt met de bewering “De klimaatopwarming komt door urban heat”. Ik wil hier niet uitwijden over wetenschappelijke details, het is louter een voorbeeld.
Een andere forumbezoeker antwoordt hierop, hij maakt een berekening, rekening houdend met het albedo van een landelijk gebied ten opzichte van een stedelijk gebied en het percentage van de aarde dat bedekt is door steden, en het resultaat van zijn berekening is dat maximaal 1% van de geobserveerde opwarming door urban heat te verklaren zou kunnen zijn.
De urban heat persoon reageert hier niet meer op. Hij verdwijnt gewoon uit de discussie. En een paar dagen, of een paar weken later kom je hem terug in een ander onderwerp tegen met exact dezelfde bewering: “Het is urban heat”.
Merk op: ik heb het hier niet over wie er gelijk heeft. Ik heb het erover dat er regels zijn voor het houden van een wetenschappelijke discussie: Als iemand met tegenargumenten afkomt moet je ofwel die tegenargumenten weerleggen, ofwel je ongelijk toegeven. Een wetenschappelijke discussie leidt tot vooruitgang en meer inzicht, omdat iedereen zich aan bepaalde regels houdt. Een publieke discussie blijft in kringetjes draaien omdat er geen regels zijn.

Hoe moet het verder ?

Hoewel ik er persoonlijk van overtuigd ben dat de AGW theorie tenminste in grote lijnen correct is, is dit niet het punt dat ik hier wil verdedigen of benadrukken.
Wat ik hier wil signaleren is: we zijn in een deadlock situatie terechtgekomen. Hoe moet het verder ? Hoe geraken we hieruit ? Deze vraag is evenzeer gericht aan klimaatskeptici als aan voorstanders van de AGW theorie, omdat het iedereen aanbelangt – of althans iedereen die oprecht geïnteresseerd is in het vaststellen van de waarheid omtrent het klimaat.

We leven in een hoogtechnologische wereld, een wereld die gebaseerd is op verregaande specialisatie en institutionalisatie. De wetenschap kan enkel vooruitgang boeken doordat elke wetenschappelijke expert zich met een specifieke discipline bezighoudt. De tijd van Leonardo Da Vinci, een tijd waarin het mogelijk was voor één mens om alle kennis van de gehele mensheid in zijn hoofd te steken is definitief voorbij. De hoeveelheid kennis is te groot en moet daarom worden opgesplitst. Een rigoureus wetenschappelijk proces zorgt ervoor dat individuele onderzoeksresultaten uit verschillende disciplines worden bijeengebracht en geconsolideerd.

Hoewel dit proces niet perfect is werkt het wel, dat kunnen we dagelijks vaststellen: nieuwe medicijnen worden ontwikkeld, nieuwe technologieën en nieuwe inzichten komen ter beschikking van de mensheid. Individuele experts kunnen individuele fouten maken, en onjuiste theorieën geraken misschien zelfs wel eens tot in een peer-reviewed journal, maar op termijn zorgt het wetenschappelijk proces voor de noodzakelijke correcties. Maar dit systeem vooronderstelt wel dat de maatschappij in het algemeen vertrouwen heeft in zijn experts.

Het systeem laat toe dat men aan één expert twijfelt: Bijvoorbeeld: indien een patient van een arts te horen krijgt dat hij een ernstige ziekte heeft kan de patient weigeren hem te geloven en een andere arts raadplegen voor een second opinion. En als de second opinion hem ook niet bevalt kan hij nog een derde of vierde arts raadplegen …
Maar wat te doen als men geen vertrouwen meer zou hebben in de hele medische wereld ? Tot wie moet men zich dan richten ? Moet men dan zelf doktertje gaan spelen ?

Maar dit is precies wat er gebeurt in de klimaatwetenschap. Het gaat niet over individuele experts wiens autoriteit in twijfel wordt getrokken. De hele klimaatwetenschap wordt in twijfel getrokken. Het IPCC is opgericht, niet om onderzoek te doen naar het klimaat, maar om de bestaande wetenschappelijke inzichten omtrent het klimaat en de klimaatverandering vast te leggen. Als het gewone publiek de IPCC consensus niet aanvaardt (of gewoon negeert), dan verwerpt men bijgevolg een volledige wetenschappelijke discipline. De volgende vraag is dan: en wat nu ?

Het antwoord is niet om te wachten tot de wetenschap “eruit” is. De wetenschappelijke wereld heeft zijn bevindingen al meermaals overgemaakt aan de beleidsmakers en de bevolking, in steeds krachtiger wordende bewoordingen. Elk nieuw onderzoek (zoals o.a. het BEST onderzoek dat onlangs een onafhankelijke temperatuursanalyse heeft uitgevoerd) bevestigt enkel de conclusies van eerdere rapporten, en wordt daarom door klimaatskeptici meteen als “onbetrouwbaar” geklasseerd.
Moet de hele wereldbevolking dan maar worden omgeschoold tot klimaatwetenschapper om zich persoonlijk te kunnen overtuigen ? Of moet ieder individu zelf beoordelen welke expert hij verkiest te geloven ? Op basis van welke criteria denkt men dat te gaan doen ? Moet de waarheid misschien per publieke stemming beslist worden ?

De wetenschappelijke wereld bekommert zich nauwelijks over dit fenomeen, omdat de onderzoekers zich vooral willen bezighouden met de wetenschap, dus de nog bestaande hiaten in de kennis over het klimaat. De parallelle publieke discussie wordt door de wetenschappelijke wereld min of meer als irrelevant beschouwd. Aangezien er geen precedent is voor deze situatie, weet men ook niet goed hoe hierop te reageren.

Anderzijds kan de politiek enkel een krachtig klimaatbeleid voeren als ze hiervoor ook een duidelijk mandaat van de bevolking krijgt. En net door die sfeer van onzekerheid die er gecreëerd wordt, doordat mensen de verkeerde indruk krijgen dat het klimaatdebat nog niet beslist is, komt dit mandaat er niet, en verspillen we kostbare tijd.