Liesbeth Janssens van de Buurtgroep Bordure en Kobe Boussauw, onderzoeker aan de Universiteit Gent kijken in dit artikel voorbij de moeilijke evenwichtsoefening tussen de belangen van de particuliere bewoners en gebruikers van het gebied en die van het Vlaams Gewest of de stad. Ze gaan na hoe we van dit wijkje een schoolvoorbeeld van duurzaamheid zouden kunnen maken.
We juichen het “inbreidingsbeleid” van de stad alvast toe. Deze strategie houdt in dat het gros van de bijkomende woningen in de grotere steden zullen worden gebouwd, en niet op het platteland. Zij getuigt van een duurzame visie op de toekomst. Stadsbewoners verbruiken namelijk minder ruimte en minder verwarming, maken op een efficiëntere manier gebruik van openbare voorzieningen, en veroorzaken minder autoverkeer. Het is voor een stadsbewoner dan ook een stuk gemakkelijker om zijn ecologische voetafdruk te verkleinen, of klein te houden, dan voor iemand die in een afgelegen gebied woont. Bovendien heeft een stadsbewoner meestal een ruim aanbod aan scholen, winkels, jobs en voorzieningen in de buurt, iets wat in belangrijke mate bijdraagt tot de levenskwaliteit.
Project Hogeweg
Aan de Hogeweg in Gent is vijftien hectare grond al enkele decennia voorbestemd om bebouwd te worden. Na lange discussies wil de stad hier uiteindelijk 330 nieuwe woningen bouwen waarbij een vrij groot stuk park overblijft. Het stadsontwikkelingsbedrijf zal zelf 110 privéwoningen optrekken. Daarnaast bouwt de sociale huisvestingsmaatschappij Het Volk 110 sociale koopwoningen, terwijl de resterende 110 sociale woningen (te bouwen door de Gentse Haard en de Goede Werkmanswoning) verhuurd zullen worden. Behalve het park (een uitbreiding van het bestaande La Sapinière) zal ook Groenas 1 die loopt van de Dampoort tot in Lochristi door de nieuwe verkaveling lopen. De groenas is een doorlopende groene ruimte langs een fietspad.
Momenteel loopt er een archeologisch onderzoek op de site. Er werd een grafcirkel uit de bronstijd en grafmonumenten uit latere periodes gevonden. Het gebied zou heel wat informatie herbergen die meer inzicht kan verschaffen over de vroegste geschiedenis van Gent. Het is een van de weinige plaatsen in Gent waar dergelijke sporen gevrijwaard werden van verstoring. Het onderzoek zal zeker nog duren tot einde 2011. De stad wil de grafcirkels integreren in het plan voor het park.
Inspraak noodzakelijk
Buurtgroep Bordure wil inspraak in het project. Ze vindt 330 woningen voldoende reden om de huidige buurtbewoners bij het bouwproject te betrekken. Bordure denkt dat alleen zo het nieuwe project goed geïntegreerd kan worden in de bestaande buurt. De buurtgroep wil ook gaan voor een duurzame wijk. Op 26 maart 2011 organiseerde Bordure een ‘Wijk aan zet’-dag waarbij buurtbewoners in een babbelbox een leuk idee voor Project Hogeweg konden meegeven. De burgemeester en verschillende schepenen en gemeenteraadsleden kwamen luisteren. Het resultaat van de Babbelbox vind je op de Facebookpagina van ‘Buurtgroep Bordure’.
Hoewel het stedenbouwkundige ontwerp voor de wijk Hogeweg al zo goed als af is, biedt de architectuur van de woningen zelf nog ruimte om het geheel een stuk duurzamer te maken. Hieronder bespreken we enkele duurzaamheidscriteria voor een nieuwe stadswijk, waarbij we onze inspiratie grotendeels gevonden hebben in de eco-wijk Vauban in het Duitse Freiburg. Tegelijk gaan we na in hoeverre het Project Hogeweg nog voor verbetering vatbaar is.
De bevolking in Freiburg vraagt (en eist soms) om zeer nauw betrokken te worden bij het duurzaam (woon)beleid van de stad. Wijkbewoners krijgen een stem in de verdere ontwikkeling van hun wijk, bijvoorbeeld over de aard, de grootte en de inplanting van sociale voorzieningen of over de nieuwe bewoners op hun verdieping. Het ontwerpen en realiseren van Project Hogeweg is een uitgelezen kans om die betrokkenheid van de huidige buurtbewoners te realiseren. Het ontwerp en de aanleg van groenvoorzieningen is daarvan het meest duidelijke voorbeeld. Daarnaast is er duidelijk nood aan infrastructuur voor die betrokkenheid. Er is nood aan een buurt- en jongerencentrum. In de directe omgeving is er immers veel te weinig dat in deze behoefte voorziet.
Duurzaamheidstoets voor een eco-wijk
Een goede verbinding met het stadscentrum, bij voorkeur per tram, of anders per (trolley)bus, is essentieel om de vraag naar automobiliteit laag te houden. Daarnaast moet de wijk aangesloten zijn op een comfortabel en veilig fietsnetwerk. Parkeren gebeurt zoveel mogelijk aan de rand van de wijk, zodat de straten kunnen gebruikt worden als speel- en wandelruimte. Daarbij is het belangrijk om de wijk autoluw, of zelfs gedeeltelijk autovrij te houden.
In Project Hogeweg is slechts voor een deel aan deze criteria tegemoetgekomen: de aanleg van de groenas is een mooi voorbeeld. Of er fietspaden aangelegd zullen worden in de omliggende straten, of er een autodeelmogelijkheid komt voor de nieuwe bewoners, en of het openbaar vervoer uitgebreid wordt is echter heel wat minder duidelijk.
Het is niet evident om de vraag naar een groene omgeving te verenigen met de eis om een hoge bebouwingsdichtheid na te streven. In Freiburg wordt dit opgelost door het gros van de open ruimte gemeenschappelijk te maken, terwijl de individuele woningen meestal een terras of een klein privétuintje hebben. Kinderen spelen er buiten in de gemeenschappelijk binnentuinen, waar geen auto’s komen en de sociale controle groot is. Voor de Hogeweg blijft er vrij veel groen over, zowel privé als openbaar. De toekomstige groenas doorheen is de wijk is zeker ook een pluspunt. Buurtgroep Bordure vraagt om buurtbewoners te betrekken in het concrete groenontwerp en om betrokken te zijn in de aanleg ervan. Creativiteit, respect, en een goede sfeer onder buurtbewoners zullen hier het resultaat van zijn.
In een toekomstgerichte visie passen woningen die aan de passiefhuisstandaard voldoen, wat wil zeggen dat ze nauwelijks verwarming nodig hebben. In een aantal gevallen (bijvoorbeeld in sociale huurwoningen waar niet steeds op de bewoners kan gerekend worden voor een correct gebruik en onderhoud van de installaties) zijn laagenergiewoningen geschikter. Door het simultaan bouwen van een relatief groot project ontstaan er ook mogelijkheden voor de aanleg van collectieve voorzieningen voor de opwekking van energie (zonneboilers en zonnecellen). Voor de Hogeweg zou het stadsontwikkelingsbedrijf gesprekken voeren met passiefhuis-aannemers. Welke keuze de sociale huisvestigingsmaatschappijen zullen maken is niet duidelijk, al zou men ook voor de sociale koopwoningen voor passiefbouw kunnen kiezen. Buurtgroep Bordure vindt de keuze voor passief alleszins relevant. De bewoners van een aanpalend bestaand passiefhuis (in de Sint-Bernadettestraat) komen rond met een maandelijkse energie- en waterfactuur van minder dan honderd euro: een troef voor de portemonnee en voor het leefmilieu!
Visuele diversiteit
Door verschillende architecten elk een deel van het project te laten uitwerken, verkleint de kans dat het project er saai en ééntonig uitziet. In Duitsland kent men het systeem van de “Baugemeinschaft” (bouwgemeenschap), waarbij telkens een zestal bouwheren met één architect in zee gaan om een klein woningblok te ontwikkelen, dat meestal uit enkele rijwoningen en een paar appartementen bestaat. Het systeem heeft als voordeel dat bewoners hun eigen wensen kunnen uitdrukken, en ook een vooruitstrevender architectuur of een betere afwerking kunnen voorzien dan een doorsnee projectontwikkelaar zou doen. Het stadsontwikkelingsbedrijf pakt voor Project Hogeweg uit met een ‘beeldkwaliteitsplan’. In hoeverre dit echt voor visuele diversiteit en esthetiek zal zorgen is nog niet duidelijk.
Om efficiënt ruimtegebruik te verzekeren, en ervoor te zorgen dat er zoveel mogelijk woningen in de stad kunnen komen, is het belangrijk om de woondichtheid hoog te leggen. Dat betekent onder andere een architectuur gebaseerd op rijwoningen en appartementen, kleine privétuintjes of terrassen, collectieve open ruimte, en georganiseerd parkeren. Aan de Hogeweg is vrij veel parkzone voorzien. Het feit dat de archeologische grafheuvels moesten geïntegreerd worden in het ontwerp is daar niet vreemd aan. Alleszins is het des te meer een uitdaging om de parkzone de moeite waard te maken, niet enkel voor de bewoners van de wijk, maar voor alle inwoners van de Dampoortbuurt, waar de bewoningsdichtheid hoog is.
Wonen in de stad is op zich een duurzame keuze. Een inbreiding van de stad, zoals in Project Hogeweg, is dan ook toe te juichen. Aan de Hogeweg zal er ook een ruime parkzone ingericht worden en zal een groenas doorheen de wijk lopen, een duurzame keuze in de dichtbebouwde Dampoortbuurt. Maar een duurzame woonwijk gaat nog een stap verder. Het is nog niet duidelijk in hoeverre de stad Gent daarvoor kiest. Op vlak van betrokkenheid in de groenvoorziening, de nood aan een buurt- en jongerencentrum, het aanmoedigen van duurzaam vervoer en de energieprestatiewaarde van de nieuwe gebouwen werden nog geen duidelijke keuze’s gemaakt.
