Het is meer dan alleen maar paniek of psychologie, zoals sommigen nog proberen. De beurskrant Financial Times windt er geen doekjes om: ‘De VS-economie strompelt slaperig rond alsof ze gebeten is door een zombie. Van de landen van de eurozone wordt het levensbloed een voor een leeggezogen door handige en genadeloze vampiers.’ [1]
Het gaat hier over een heuse systeemcrisis. Bij de recente gebeurtenissen springen drie zaken in het oog.[2]
Een eerste zaak waar we niet kunnen naast kijken, is de verpletterende dictatuur van de financiële markten. Sinds de deregulering vanaf het einde van de jaren tachtig, hebben de financiële instituten een exponentiële groei gekend en zijn ze uitgegroeid tot oncontroleerbare octopussen die tentakels hebben in geheel de economie.
De markt van de derivaten [3] is vandaag goed voor 600.000 miljard dollar. Dat is het equivalent van bijna tien jaar economische wereldoutput en komt neer op bijna 100.000 dollar per persoon van deze planeet. [4]
Het vermogen van het in California gevestigde investeringsfonds Pimco bijvoorbeeld, is groter dan het gezamenlijk bbp van Portugal, Ierland en Griekenland. [5]
De ontzaggelijke bedragen waarover deze fondsen beschikken worden wereldwijd beheerd door amper enkele honderden – uiteraard niet verkozen – personen. Dat is niet alleen ondemocratisch, het is gewoon waanzin. Dit zijn de bloedzuigers waar Financial Times het over heeft. Het zijn deze vampieren die hele economieën ontwrichten en bevolkingen in onzekerheid en armoede sleuren. Zij zijn op het punt gekomen de hele wereldeconomie ten gronde te richten.
Een tweede zaak is het falen van de politieke besluitvorming. De welles nietes vertoning van de Democraten versus Republikeinen was beschamend en onverantwoord. Het is nu al duidelijk dat dit wellicht het begin was van een hele reeks steriele steekspelen.
Op cruciale momenten – want dit is er een – is de politieke elite in de VS niet meer in staat om de uitdagingen op een krachtige wijze aan te pakken. In Europa zien we iets gelijkaardigs. De regeringsleiders hollen van de ene crisistop naar de andere en reageren steeds te zwak en te laat, als ze al niet op vakantie vertrekken.
Als je weet dat het budget van de EU ongeveer een tiende is van het vermogen van Pimco, het hierboven vermelde investeringsfonds, dan moet je daar niet over verwonderd zijn. Zowel in de VS als in Europa, maar evengoed in Japan, faalt de politieke elite op twee terreinen: ze heeft geen greep op de economische actoren omdat ze er een marionet van is en ze vertegenwoordigt al lang niet meer diegenen door wie ze verkozen is. Het laatste is een natuurlijk een gevolg van het eerste.
Een derde belangrijk aspect is het zelfversterkend karakter. De remedies om de crisis te lijf te gaan verergeren alleen maar de kwaal. Om de hoge schuldenlast weg te werken, worden zowel in de VS als in Europa bezuinigingsprogramma’s opgelegd. Als gevolg daarvan zal de koopkracht dalen en wordt elke toekomstige economische groei gehypothekeerd. Nieuw is dat niet. Het recept werd tijdens de jaren tachtig en negentig – in drastische vorm – toegepast op heel wat landen in de Derde Wereld. Deze zogenaamde Structurele Aanpassingsprogramma’s veroorzaakten een sociaal bloedbad en twee verloren decennia op economisch gebied. Op politiek vlak resulteerden ze vanaf het begin van deze eeuw in een linkse golf in Latijns-Amerika en recentelijk in volksopstanden in de Arabische wereld. Men dreigt dit experiment nu te herhalen, om te beginnen in de periferielanden van de EU en binnenkort wellicht ook in de VS. Dat belooft.
Om uit deze impasse te geraken, dringen zich drastische ingrepen op. De financiële markten moeten dringend onder curatele geplaatst worden vooraleer ze de hele wereldeconomie ten gronde richten, het democratisch stelsel moet ontvoogd worden van de economische machten, en de besluitvorming moet opnieuw gericht worden op de noden en belangen van de bevolking. Geen enkele van de traditionele politieke families – NV-A is op dit terrein zeer traditioneel – denkt in die richting, integendeel. Ze zweren bij de recepten en de schema’s die tot deze impasse geleid hebben. Hopelijk hebben we geen twee verloren decennia nodig om uiteindelijk toch tot die besluiten te komen.
Noten
[1] Financial Times, 6-7 augustus 2011, p. 7.
[2] Voor andere aspecten van deze systeemcrisis verwijzen we naar Vandepitte M., ‘Kapitalisme belandt in systeemcrisis’, https://www.dewereldmorgen.be/artikels/2010/12/21/kapitalisme-belandt-systeemcrisis
[3] Een derivaat, ook wel afgeleid product, is een algemene benaming voor beursproducten waarvan de koers is gebaseerd op een andere, onderliggende belegging. Het betreft aan- of verkopen op een later afgesproken datum tegen een afgesproken prijs. Een voorbeeld. Je wenst je geld te beleggen, bvb door een bepaalde woning te kopen. Daarop verkrijg je een ‘optie’, d.w.z. een recht om het tegen bv. 250.000 euro te kopen. De verkoop gaat door binnen de 3 maanden. Laten we even veronderstellen dat die ‘optie’ niet op naam staat en dat je die kan doorverkopen. Om één of andere reden ben je niet meer geïnteresseerd in het huis. Iemand anders heel sterk uit op hetzelfde huis maar vreest dat de prijs van het huis zal stijgen tot 300.000 euro. Hij zal dus maar wat graag mijn ‘optie’ over kopen voor bijvoorbeeld 30.000 euro. Indien die prijsverhoging zich effectief voordoet, dan maakt hij nog steeds een winst van 20.000 euro. Hij kan die ‘optie’ op zijn beurt weer doorverkopen, enz. Men gebruikt financiële derivaten om risico’s te verkleinen maar vooral om te speculeren. De voornaamste soorten derivaten zijn opties, futures, swaps en forwards. Cfr. Vandepitte M. En Callewaert C., %Attac% tegen de dictatuur van het kapitaal, Attac-Vlaanderen, 2000, p. 39-40; http://nl.wikipedia.org/wiki/Financiële_derivaten.
[4] Financial Times, 16 februari, 2011, p. 7.
[5] Financial Times, 4-5 december 2010, p. 6.
