Cuiabá, de snel groeiende hoofdstad van het nieuwe eldorado dat Mato Grosso heet
Nieuws, Wereld, Economie, Milieu, Brazilië, Wervel, Duurzame landbouw, Biodiversiteit, Agricultura familiar, Agroforestry, Amazonegebied, Luc Vankrunkelsven, Mato Grosso, Cerrado, Fazendeiros, Agro-ecologie, Monoculturen, Vleesconsumptie, Boerenlandbouw, Agronegócio, Cuiabá, Methaanuitstoot, Koeien, Fábio Nolasco, Chapada dos Guimarães, Paulo Freire, Quilombolas, Assentamentos, Soortenrijkdom, Ecocentro -

Ecocentro: waar Amazônia en Cerrado elkaar ontmoeten

"In Mato Grosso maken 6.660 fazendeiros (nvdr: grootgrondbezitters) de dienst uit. Daar rond cirkelen 12.000 tot 15.000 landbouwingenieurs. In dezelfde deelstaat huizen 170.000 gezinnen in de agricultura familiar. Een kleine minderheid (geen 200) van de ingenieurs staat open voor en is enigszins gevormd voor de realiteit van deze meerderheid van de plattelandsbevolking."

dinsdag 2 augustus 2011 15:30
Spread the love

“Een minderheid van een minderheid draagt de agro-ecologie een warm hart toe. Elk jaar studeren meer dan 400 nieuwe landbouwingenieurs af. Het merendeel is opgefokt in de pensee unique van het Grote Geloof in de Ene God van de Agronegócio. Een professor of student die inzet op agro-ecologie wordt meteen gemarginaliseerd, want hij is ketters.”

Deze overweging trekt akelig traag door mijn lijf, als ik het publiek zie opstappen voor de vlucht São Paulo-Cuiabá. Een niet onbelangrijk deel van het drukke vliegverkeer tussen het economische hart van Brazilië, dat São Paulo heet, en het nieuwe eldorado dat Mato Grosso heet, bestaat uit dit leger van overtuigde ja-knikkers. Deze idolatrie heeft me lang verhinderd om ook maar één stap in deze deelstaat van de Grote Vernietiging te zetten.

Methaanprotectionisme?

En toch, sinds vier jaar word ik hier door die minderheid uitgenodigd. Ana, Fábio, Cleonice, Degair zorgen ook nu weer voor een interessant programma. Waar vernietiging en wanhoop heersen, is dikwijls ook weerstand en hoop te vinden.

Neem nu Fábio Nolasco. Hij is professor ‘systemen van tropische landbouw, agro-ecologie en agroforestry’ aan de Federale Universiteit van Mato Grosso. Hij grijpt de komst van de gringo aan om een interdisciplinaire groep op te richten: ‘Religação dos saberes‘ (verbinden van de wijsheden).

Landbouwingenieurs, journalisten, biologen, antropologen, psychologen willen het hokjesdenken overstijgen en elkaar inspireren. Transdisciplinair. Bovendien hopen ze vooral de academische wereld open te breken voor de wijsheid van het volk.

’s Namiddags moet ik voor een andere groep spreken: studenten landbouwingenieur. Een andere professor van Cuiabá indachtig, neem ik mijn taak terug op: ‘Twijfel zaaien in de wereld van het tunneldenken van de heersende agronegócio‘.

Eén reactie van een verontwaardigde student blijft hangen: “Die praatjes over de methaanuitstoot van de Braziliaanse koeien is dat geen puur protectionisme van Amerikanen en Europeanen om ons vlees te boycotten?”

Ik word er even stil van. Alsof methaanuitstoot van herkauwers niet universeel zou zijn. Inderdaad, sommige diëten zorgen voor meer methaan dan andere. Zo doet een jonge professor in Gent onderzoek om de methaanuitstoot te verminderen. Een melkkoe kan tot 500 liter methaan per dag uitstoten. Blijkt, als je ze look geeft, dat ze tot 80 procent minder methaan produceert. Enige nadeel: ze geeft ook minder melk. En dàt is een ramp in ons Europese opjaagsysteem!

Vlaamse melkkoe: methaan én CO2

Het gepraat van de geëmotioneerde zoon van een fazendeiro is niet meteen onnozeler dan de greenwashing van de Belgische Boerenbond. De Bond stelt inderdaad trots dat onze koeien in ons Belgisch intensief systeem minder methaan uitstoten dan de Braziliaanse exemplaren in extensieve landbouwsystemen. De woordvoerder van het boerensyndicaat, 100 procent verstrengeld in de grootste veevoederleverancier van het land, vergeet er dan wel bij te zeggen dat een hoogproductieve koe in Europa heel wat soja en maïs nodig heeft. Althans in het heersende systeem.

Voor de productie en verwerking van die soja werd een internationaal vernietigingssysteem opgezet dat van begin tot eind heel wat CO2 de lucht in blaast. De optelsom van methaanuitstoot van een koe op Vlaamse bodem met de CO2 van “maïsproductie/verwerking op het bedrijf en van ontbossing-voor-monoculturen-met-transgene Roundupready-soja, grondcorrectie met gemalen kalk en andere bewerkingen, vanuit vliegtuigen met gif bespoten, opslag en drogen, 2000 km vervoeren met vrachtwagen, 10.000 km vervoer per wereldschip, veevoederfabriek-terug vrachtwagen” overklast hoogstwaarschijnlijk de methaanuitstoot van dat verdomde, loslopende Braziliaanse rund. 

Akorah

Fábio Nolasco is een vooraanstaand vertegenwoordiger van de minderheid die agro-ecologie voorstaat. De toekomst dus, want met het eind van het petroleumtijdperk in het verschiet, heeft het internationale vernietigingsmodel geen poot meer om op te staan. Fábio kiest ervoor om het ‘kwaad’ niet te bevechten, maar ondertussen iets positiefs op te bouwen.

Hij kocht 43 hectaren Cerrado op de Chapada dos Guimarães, de hoogvlakte van de Guimarães. Het betreft een stuk waar tot eind 20ste eeuw duchtig naar diamanten werden gezocht. Samen met zijn vrouw, Ana Maria de Oliveira Lopes, noemt hij het terrein Akorah (in de taal van de Bororo ‘Dos nossos filhos/Van mijn kinderen’).

Ana Maria is pedagoge. Haar vader was een mengeling van Bororo met Afrikaans bloed, zoals er zovelen zijn in Mato Grosso. Haar moeder was een  Portugese. Ana is dus een echte Braziliaanse, die haar sporen vooral verdiend heeft als pedagoge in het vormingswerk bij volksbewegingen. Ze werkte lang samen met de profetische indianenbisschop Pedro Casaldáliga.

“Eu me considero um educador, acima de tudo, porque sinto amor …”, schreef Paulo Freire (“Ik beschouw mezelf in de eerste plaats als een opvoeder, omdat ik bemin”, Paulo Freire)

Akorah is een ecocentrum in opbouw. Fábio wil er op zijn minst een refuge van maken voor de enorme biodiversiteit, agrobiodiversiteit en sociobiodiversiteit die deze deelstaat kleuren. Mato Grosso, waar Amazônia en Cerrado elkaar ontmoeten. Mato Grosso waar het vogelreservaat Pantanal omgeven wordt door giftige sojavlakten.
Mato Grosso, waar tal van inheemse volkeren, quilombolas en assentamentos voor de nodige diversiteit zorgen.

Daarom hebben ze 3,5 hectare van 43 hectares recent beplant met 200 verschillende soorten: inlandse van de Cerrado en van het Amazonegebied; exoten, die al lang in Brazilië gebruikt worden. In het regenseizoen worden er nog wekelijks bij geplant.

Een greep uit de grote soortenrijkdom: soorten van de Cerrado: Jenipapo, Mangaba, Jabuticaba,  3 soorten Abacaxi, Maracujá, Pitanga, Sapoti, Ata, Graviola, Araçá, Goiabas, Mangarito, Mandioca, Inhame, 5 soorten Ora-pro-nobis, Bocaiuva, Tamarindo, Pitomba, Aroeira, Pequi, Caju, Amendoim.

Soorten van het Amazonegebied:  Tomate da Amazonia, Pupunha, Açaí, Guaraná, Seringueira, Cupuaçu, Araçá-boi, Taioba, Araruta, Bambus, Mamão, Bacuri, Abricó, Jambo, Bacupari, Jaca. Exotische soorten: 6 soorten Manga, 8 soorten Banana, Abacate, Noni, Amora-preta, Figo, Vinagreira, Acerola, Fruta-pão, Zedoária, Açafrão, Quiabo, Taro, Jiló, Urucum, Uva, Morango, Cassia Mangio, Citrus, Pitaia, Romã, Eucalipto, Pau de balsa, Café, Milheto, Gergelim.

Etno

En toch is de explosie aan agrobiodiversiteit maar een klein onderdeel van een veel ruimere droom. Als ik Fábio helemaal laat gaan, dan drukt hij het zo uit: ‘Ecocentro Esperança do Acorah’ wil een samengaan zijn van: agroecologia, permacultura, horta matriz (viveiro) (agro-ecologie, permacultuur, kweektuin van soortenrijkdom); autoconhecimento, autocura, pensamento prospectivo (zelfkennis, zelfzorg, vooruitdenken); eco-educação, ecoturismo, espêranto (ecologische vorming, ecotoerisme, esperanto); vivências minimismo, solidariedade (leren leven met weinig, solidariteit); ecotecnologias, etnoculinária, etnoprocessamento (ecologische technologieën, etno-keuken, etno-verwerking van voeding).

De bedoeling is om op het terrein een ecovila (ecologische woongroep) te combineren met uitwisseling van de wijsheden van de diverse bevolkingsgroepen. Vertrekkend vanuit ieders tradities en kundigheden, is het de bedoeling om de overgeleverde kennis van eigen culinaire gewoonten, het volkseigen verwerken van producten te versterken en door te geven.

Probleem is namelijk dat de hoofdstroom van het onderwijs niet geënt is op de sociale realiteit van het platteland. De heersende mentaliteit van het onderwijs is die van de stad en de stedelijke cultuur. Historisch gezien werd het onderwijs in de rurale gebieden gewoon gezien als een bevestiging van de machtsposities van een elite: de heren bezitten de grond en bepalen wat er geproduceerd wordt.

De arbeiders zijn gewoon de producenten. Zonder verstand. Zonder wijsheid. Zonder gevoel. In dienst van de kolonie. Naar hun kennis en vaardigheden, hun wijsheden en rijke tradities wordt niet eens gevraagd. Jongeren trekken nu al decennia massaal naar de steden en denken ‘het’ daar te gaan vinden.

Ten slotte mag Mato Grosso dan wel een oorsprongsgebied zijn van massa’s interessante planten, medicinale kruiden en bomen, vanuit de universiteiten en officiële Braziliaanse instellingen wordt er amper onderzoek naar gedaan. De hoop is dat hier op termijn stagiairs kunnen meeleven en onderzoek doen. In dienst van de wijsheden van de diverse volkeren. 

Exoten?

“Waarom toch zo’n groot aantal exoten opnemen in een land met de grootste biodiversiteit ter wereld?” Het is al 500 jaar een land van (dikwijls gedwongen) globalisering. Trouwens, moesten wij in Noordwest-Europa geen exoten op het land en in de keuken kennen, dan zouden we ons moeten beperken tot krent, haver, framboos en rogge (1). Toch wel wat weinig afwisseling voor onze maag.

Zie hier enkele van mijn vragen aan Fábio: “Waarom Vinagreira?” Het is een Afrikaanse plant die de slaven meebrachten bij hun gedwongen deportatie uit Afrika. Hij wordt na eeuwen nog in heel wat streken gebruikt als gekookte groenten bij rijst. De bloem gebruiken ze voor likeur, siroop, gelei, ijsjes.

“Waarom Zedoária?” Het is een medicinale plant met een enorme hoeveelheid aan zetmeel. Per duizend kilogram wortels heb je 300 kilo meel en 150 kilo zetmeel. Ter vergelijking: per 1000 kg maniok, heb je 200 kg meel en 50 kg zetmeel. Het grote verschil is vooral dat je bij maniok per hectare 2 ton productie kan hebben en bij Zedoária 100 ton. Productiviteit is natuurlijk niet het enige criterium, maar het valt toch te onderzoeken. Zedoária komt veel voor in Brazilië, maar er wordt bijna niets mee gedaan.

“Waarom toch weer die eucalyptus?” Ik ben tegen monocultuur van eucalyptus, maar op dit bedrijf wat eucalyptus planten, beschermt juist de originele bomen. We gaan namelijk binnen enkele jaren met een pottenbakkerij beginnen. Dan hebben we houtskool nodig. Het is beter daar de eucalyptus voor te gebruiken dan de zeldzame bomen van de Cerrado.

“Wat moet ik me bij Mangaba voorstellen?” Het oorsprongsgebied van de mango (of manga) ligt in India. Cuiabá staat vol mangobomen, maar één van de meest robuuste bomen van de Cerrado is onze inheemse Mangaba. De vruchten zijn minder bekend, maar ze zijn excellent om te verwerken en te consumeren.

“Geen dieren?” Ik ben geen vegetariër, maar we moeten de lange weg terug gaan naar minder vlees en meer genieten van de rijkdom aan plantaardige eiwitten, vezels en vitaminen. We staan voor een periode van een grote transformatie. Het is goed ons daar op voor te bereiden. Ik hoop als landbouwingenieur met deze refuge mijn bijdrage te kunnen leveren. We willen de veelvormigheid aan leven niet opsluiten in een reservaat, maar socialiseren met de vele sociale bewegingen, die ons land rijk is.

“A leitura do mundo precede a leitura da palavra”, schreef Paulo Freire (“Het begrijpen van de wereld gaat aan de lectuur van het woord vooraf”, Paulo Freire)

Eco-educatie en een ecocentro zijn veel meer dan milieu-educatie. Met milieu-educatie worden dikwijls waarden van buitenaf opgelegd. Vanuit Europa bijvoorbeeld.  Nee, eco-logie en eco-nomie gaan terug op het Griekse woord ‘oikos‘. Eco: mijn huis waar ik met anderen samenleef, mijn bredere gemeenschap, gemeente, volk, land, continent, planeet aarde met een veelvoud aan eco-systemen. Eco: de interactie van alle leven.

Luc Vankrunkelsven, Chapada dos Guimarães

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw.

(1) Zie: de wereldkaart van Vavilov met de oorsprongsgebieden van wat we eten: www.wervel.be/vavilov

Interessant is dat Vavilov de oorsprongsgebieden beschrijft van de meest voorkomende producten die we kennen. Opvallend is dat in zijn lijst weinig voortkomt uit Brazilië. Dat zegt veel over de koloniale geschiedenis en de dominantie van bijvoorbeeld tarwe tegenover maniok. De schatkist aan vruchten die de Braziliaanse Cerrado en het Amazonegebied voortbrengen, werd internationaal nooit gewaardeerd. Over het imperialisme in de keuken, lees ‘Proteïnen van Ora-pro-nobis’ in ‘Dageraad over de akkers’ van Luc Vankrunkelsven.

* Cerrado en Amazonegebied meer dan ooit bedreigd. Teken petitie nu!
Bij AVAAZ loopt nog een petitie ter bescherming van de Cerrado en Amazonegebied. Ondertekenen kan via de link op de website van Wervel vzw: http://www.wervel.be/soja-themas-71/1272-cerrado-en-amazonegebied-meer-dan-ooit-bedreigd-teken-petitie-nu

** Van 16 tot 21 augustus 2011 komen in het Oostenrijkse Krems 800 Europeanen samen om na te denken en te discussiëren over het nieuwe concept ‘voedselsoevereinitieit’. Na de Nyeleni-conferentie in Mali van 2007 is er strategisch overleg om uit te zoeken hoe we dit mooie idee concreet kunnen maken in Europa. Vanuit België nemen 22 mensen deel. Wervel-medewerkers zullen een dagelijkse blog verzorgen op de nieuwswebsite DeWereldMorgen.be.

*** Wervel publiceerde eerder al het boek ‘Dageraad over de akkers’ met concrete voorbeelden van ‘voedselsoevereiniteit’ in Brazilië én Europa. Het boek eindigt met een theoretisch stuk over de definitie van ‘voedselsoevereiniteit’ vanuit de wereldwijde beweging die de familiale landbouw wil promoten: Via Campesina.

De eerste vijf lezers van DeWereldMorgen.be die een mailtje sturen naar info@wervel.be met de vermelding ‘voedselsoevereiniteit/DeWereldMorgen.be’ krijgen dit boek gratis toegestuurd van Wervel vzw.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!