Op 30 augustus werd ons meegedeeld dat bij de voorbereiding de bunker klaar te maken voor de Open Monumentendag asbest en een gevaarlijke schimmel werd ontdekt zodat men afziet publiek toe te laten. Het wijkfeest en de tentoonstelling gaan wel door. En verder blijft alles wat in dit artikel staat relevant. Zie ook de link naar:
Jaarlijks lokt de Open Monumentendag meer dan 25.000 bezoekers naar Antwerpen. De Open Monumentendag is dan ook het grootste cultureel eendagsevenement in Vlaanderen.
Om lange wachttijden voor geïnteresseerde buurtbewoners te te vermijden, wordt daarom op zaterdag 10 september een wijkfeest rond de bunker georganiseerd. De buurtbewoners kunnen dan in primeur de bunker met een gids bezoeken.
Tevens zal die dag in het bewonerslokaal in de Willem Lepelstraat 13 een tentoonstelling te zien zijn over de geschiedenis van de bunker en zijn omgeving: Top Secret. De geschiedenis van de Antwerpse CPRA-bunker.
Langs het parcours naar de ingang van de bunker loopt ook nog het hele weekend van 10 en 11 september een openluchttentoonstelling: ‘Wij wonen rond een bunker, de bewoners van de wijk stellen zich voor’. De bewoners die aan deze tentoonstelling deelnemen, zorgen ook voor het onthaal tijdens de Open Monumentendag.
Civiele bescherming
De foto’s en fotomontages van ‘Wij wonen rond een bunker! De bewoners van de wijk stellen zich voor’, beschrijven het leven rond de bunker.
Naar analogie met de civiele bescherming, de bekende vrijwilligersorganisatie die jarenlang haar opleidingen organiseerde in de bunker, ligt de nadruk op het vrijwilligerswerk in de wijk. Daarnaast stellen zowel jonge als oudere bewoners hun leefwereld voor. Heel wat onder hen werden in het verleden al bij de voorbereidingen betrokken.
In het najaar 2009 trok een klein legertje vrijwilligers en bewoners, gewapend met een witte overall, een mondmasker en handschoenen enthousiast naar de bunker om grote kuis te houden. Afval vond de weg naar het containerpark en de waardevolle objecten werden naar het depot van archeologie gebracht, waar zij geïnventariseerd werden.
Hiermee werd het startsein voor het onderzoek naar de geschiedenis van de bunker gegeven. Met behulp van de vrijwilligers kon de Dienst Monumentenzorg een deel van de geschiedenis van de bunker achterhalen. De informatie uit de documenten van de bunker, werd aangevuld met informatie uit het Felixarchief van de stad Antwerpen en en het archief van het Legermuseum in Brussel.
Prekerskazerne
De bunker in het Antwerpse Sint-Andrieskwartier staat op de hoek van de Willem Lepelstraat en de Van Craesbeeckstraat zichtbaar, maar onopvallend tussen sociale woonblokken.
Ooit was dit anders. De bunker werd indertijd gebouwd in de beslotenheid van de Prekerskazerne en verscheen pas in het straatbeeld toen de kazerne begin de jaren zeventig werd afgebroken.
De Prekerskazerne werd in 1843 gebouwd om de pas verworven Belgische onafhankelijkheid te kunnen verdedigen. België had immers nood aan een leger. Het jonge België nam daarvoor het Napoleontische lotelingsysteem over.
En zo komt het dat in het prille België overal ten lande garnizoenen werden opgericht om het grote aantal rekruten te kazerneren, waarvan de Prekerskazerne er een was. De kazerne in de Parochie van Miserie diende vooral om kanonniers onder te brengen.
Top Secret
Een eeuw later, tijdens het interbellum, was de oorlogsdreiging reëel. Duitsland voerde een agressieve binnen- en buitenlandse politiek. De verwoestende bombardementen tijdens de Spaanse Burgeroorlog toonden de noodzaak aan om de bescherming van de burgerbevolking te organiseren.
De Passieve Luchtbescherming, de voorloper van de Civiele Bescherming, werd opgericht om de bevolking te behoeden tegen luchtaanvallen. Later werd ze ook belast met de coördinatie, uitwerking en controle van te treffen maatregelen en de organisatie van oefeningen, cursussen en propaganda.
In 1938 gaf het Algemeen Commissariaat van de Passieve Luchtbescherming de opdracht om in elke provincie een Centre Provincial du Renseignement et d’Alerte (CPRA) op te richten. In de provinciehoofdsteden werd in het geheim een provinciale commandopost in een onderaardse bunker gebouwd, de zogenaamde CPRA-bunker.
Vanuit de CPRA-bunkers kon de overheid bij bombardementen of andere rampsituaties de bevolking alarmeren door middel van een sirenenet. Voorts kon de overheid op die manier hulp organiseren en opdrachten doorgeven aan interventie-eenheden.
In Gent werd de CPRA-bunker in het Citadelpark gebouwd. Voor Antwerpen dacht de overheid aanvankelijk aan de Oude Arsenaalplaats, maar uiteindelijk werd deze opgericht in de voormalige manege, garage en reparatieatelier van de Prekerskazerne. Doordat de bunker in een bestaande ruimte gebouwd werd, moest deze niet volledig ingegraven worden.
Koude Oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog bleef de bunker in gebruik door de Civiele Bescherming. Tot 1986 deed de bunker dienst als opleidings- en alarmcentrum. Vanaf het eind van de jaren 1940 liepen de mondiale politieke spanningen tussen Oost en West hoog op. Een nucleaire, bacteriologische of chemische aanval tegen België en zijn bondgenoten was plots niet meer ondenkbaar.
De bunker diende tijdens de Koude Oorlog als plaats om de vrijwilligers van de Civiele Bescherming op te leiden. Zij leerden hoe zij moesten reageren bij een nucleaire aanval, maar ook hoe zij noodhulp konden organiseren in het geval van een overstroming.
Van alarmcentrale tot feestzaal
Begin jaren 1970 werd de Prekerskazerne afgebroken. In 1973 kwam het sociaal wooncomplex in de plaats, dat er anno 2011 nog steeds staat. De CPRA-bunker werd op dat ogenblik nog steeds gebruikt door het leger, de Civiele Bescherming en de Vriendenkring van de Civiele Bescherming en mocht blijven staan. Het leger testte regelmatig het alarm.
De vrijwilligers van de Civiele Bescherming kregen hier les en oefenden in het voorbereiden van civiele interventies. De Vriendenkring van de Civiele Bescherming was hier actief. Zij organiseerden Sinterklaasfeesten, quizzen en tombola’s in de bunker.
De CPRA-bunker in Sint-Andries is een unieke getuige van de geschiedenis van het interbellum, de periode van de Koude Oorlog en de geschiedenis van de Civiele Bescherming.
In heel België werden negen CPRA-bunkers gepland, één in elke provincie: Antwerpen, Gent, Brugge, Bergen, Luik, Namen, Hasselt, Jemelle en Brussel. De plannen voor Hasselt werden vermoedelijk nooit uitgevoerd en de bunkers in Bergen en Jemelle werden vernietigd. De bunkers van Brussel, Brugge, Luik, Namen en Gent zijn gekend.
Bunkertuin
Hoewel de bunker in Sint-Andries bovengronds zichtbaar was, wist niemand ondertussen nog waar de oorsprong van dit bouwsel lag en waar het oorspronkelijk voor diende. Als één van de uitgevoerde en bewaarde CPRA-bunkers is deze van het Sint-Andrieskwartier een belangrijke stenen getuige van enkele bepalende historische gebeurtenissen van de 20ste eeuw.
Het voorgestelde plan om de bunker af te breken, werd enkele jaren geleden door het stadsbestuur afgeblazen wegens te duur en te riskant. Gelukkig zorgt het vele groen op het gedrocht ervoor, want echt mooi kan je zo’n bunker toch moeilijk noemen, dat hij niet echt opvalt.
Ondertussen fungeert de bunker dapper als thuisbasis voor merels en stadsmussen. Voor deze gevleugelde medebewoners is de bunkertuin een welgekomen paradijs op aarde.
