“We moeten met zijn allen langer werk, we moeten bezuinigen op de sociale zekerheid, de werklozen moeten harder aangepakt worden en de loonkosten of de lonen (index) moeten omlaag”, dat refrein zingen de media en de politieke elite dezer dagen om ter hardst in koor. Op den duur zouden we het nog gaan geloven ook. Men stelt het voor alsof er geen andere uitweg is.
Maar dat klopt niet, in feite hebben we hier te maken met een fors antisociaal offensief tegen de werkende bevolking, vergelijkbaar met het neoliberaal offensief van begin van de jaren tachtig. Toen hebben de gezinnen en de onderste lagen van de bevolking zwaar ingeboet ten voordele van de kapitaalkrachtigen, die er zelf stevig op vooruit gingen. Dat kwam neer op een verlies van zo’n 950 euro per werknemer per maand en een winst van een veelvoud daarvan voor de kapitaalkrachtigen. (1)
Je leest het goed
Net zoals dertig jaar geleden maakt de overheid gebruik van de crisis om de maatregelen te doen slikken en net zoals toen wil ze die crisis opnieuw afwentelen op de werkende bevolking en op de minder begoeden in onze samenleving. Het verschil met toen is dat de electorale krachtsverhoudingen nu gunstiger zijn om die antisociale politiek door te voeren. Gelukkig hebben de vakbonden in ons land weten stand te houden. Het beloven na de zomer in elk geval nog hete maanden te worden.
Loonstructuur
Om beter te begrijpen wat er aan de hand is, is een woordje uitleg over de loonstructuur op zijn plaats. In elk bedrijf worden goederen geproduceerd of diensten verleend. Dat brengt geld op. België behoort tot een van de productiefste landen ter wereld. Dat betekent dat een Belg per maand zeer veel toegevoegde waarde produceert, ongeveer 7.000 euro in de verwerkende nijverheid. (2)
Dat bedrag valt uiteen in twee delen: de totale loonkost [1-4] en de winst [5] (de cijfers tussen de vierkante haakjes verwijzen naar het schema).
In de privésector is dat respectievelijk gemiddeld 4.000 en 3.000 euro per werknemer; in de non-profit, zoals bvb. het onderwijs of de gezondheidszorg is er natuurlijk geen winst. De werkgever betaalt gemiddeld ongeveer 1000 euro aan de Sociale Zekerheid (SZ) [4] en de werknemer ongeveer 400 euro [3].
De SZ is een soort appeltje voor de dorst, voor als je ziek, arbeidsongeschikt of werkloos wordt, of wanneer je op pensioen gaat. Je kan het beschouwen als een ‘uitgesteld loon’: je hebt ervoor gewerkt en het wordt – collectief – opzij gezet voor het geval je het nodig hebt.
Dan is er tenslotte nog de bedrijfsvoorheffing [2]. Die kan je beschouwen als een echte belasting. Ze dient voor de uitbouw van de overheid. O.a. de lonen van het onderwijs en van de ambtenaren worden ermee betaald. Die bedrijfsvoorheffing varieert naargelang de hoogte van je loon en de gezinssamenstelling (gaande van ongeveer 0 tot 40 procent van het brutoloon). Het brutoloon is gemiddeld zo’n 3.000 euro, het nettoloon ongeveer 1.600 euro. (3)
De sociale zekerheid is geen luxe. Indien alle uitkeringen zouden worden afgeschaft dan zou meer dan een kwart van de bevolking onder de armoedegrens verdwijnen. Schaf de pensioenen ook af en dan loopt dat cijfer op tot meer dan 40 procent. Nu zit al 15 procent onder de armoedegrens. (4) We zitten dan m.a.w. terug in het tijdperk van Daens. Toen was er van sociale bescherming nog praktisch geen sprake.
Sociale strijd
Halverwege de negentiende eeuw zag de loonstructuur er inderdaad helemaal anders uit. De Sociale Zekerheid was onbestaande, het nettoloon was veel kleiner en de winst in verhouding veel groter. Onze voorouders hebben een lange en moeizame sociale strijd moeten voeren om een menswaardig loon te verwerven en een sociaal zekerheidsstelsel [3-4] op poten te zetten. Vooral na de Tweede Wereldoorlog hebben ze op dat vlak resultaten geboekt.
Mede uit schrik voor het communisme werden toen heel wat toegevingen gedaan aan de arbeidersbeweging en werd de zogenaamde sociale welvaartsstaat uitgebouwd. Dat was natuurlijk ten koste van de winsten [5]. Sindsdien hebben de groepen die leven van de winsten, geprobeerd om zoveel mogelijk terrein (winst) opnieuw te veroveren. Zij willen zowel het nettoloon [1] als de werkgeversbijdrage [4] naar beneden.
Deze groepen hebben de laatste dertig jaar ook de media grotendeels in handen gekregen. Van onafhankelijke journalistiek schiet hoe langer hoe minder over. Het resultaat is dat grote kapitaalgroepen een stevige greep verworven hebben op de publieke opinie. (5) Chomsky spreekt in dat verband van ‘Manufacturing Consent’. (6)
Uiteraard gaan deze commerciële media akkoord met de bezuinigingen en de verhoging van de pensioenleeftijd. Die beoogde maatregelen slaan namelijk ook op hun eigen werknemers en zijn dus ook gunstig voor hun eigen winsten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een krant met een progressief imago – een imago dat nodig is voor het marktsegment waarop zij focust – in de feiten de meest antivakbondsstandpunten vertolkt.
De arbeids‘markt’
Terug naar de kern van de zaak. Om die winsten [5] weer op te krikken wil de overheid de werkgeversbijdrage [4] en het nettoloon [1] naar beneden brengen. Om het nettoloon naar beneden te halen, moet je de vraag naar arbeid vergroten, want zoals op elke markt, speelt ook op de arbeidsmarkt de wet van vraag en aanbod. Hoe hoger de vraag naar jobs, hoe lager de prijs (het loon).
Als heel veel mensen een job willen en er zijn weinig aanbiedingen, dan is een werknemer bereid om tegen een lager loon toch te gaan werken, als je maar werk hebt. Dat is vandaag het geval. Bij een krapte is het net omgekeerd, dan kan je als werknemer meer je eisen stellen en gaat je loon de hoogte in.
Wil de werkgevers de lonen doen zakken, dan moet het aantal werkzoekenden dus naar boven. Dat gebeurt vandaag vooral op twee wijzen: door werklozen te ‘activeren’ en door mensen langer te laten werken. (7)
Het activeren van werklozen (door hun uitkering in de tijd te beperken, of ze verplichten werk aan te nemen) doet het aantal jobs echter niet toenemen, want zoiets vraagt (bijkomende) investeringen. Gezien de crisis zal dat in de eerstkomende jaren zeer beperkt zijn.
Door de activering van werklozen verschuift de werkgelegenheid weliswaar binnen de groep werkzoekenden, maar de werkgelegenheid zelf neemt niet toe. Wel zet het druk op de lonen en op de bereidheid van mensen om tegen slechte voorwaarden (uitzendarbeid, onregelmatige uren, enz.) te werken.
Als je echt wil werken, is er inderdaad wel werk, maar dan is dat eigenlijk ten koste van iemand anders zijn job (gezien er globaal nauwelijks of geen jobs bijkomen). Plus, hoe groter de bereidheid of verplichting, hoe groter de druk op de lonen en op de werkvoorwaarden. Zo werkt de markt nu eenmaal. ‘Activeren’ is dus een prima middel om de lonen te laten zakken en de winsten te verhogen.
Met het langer laten werken van mensen gebeurt hetzelfde. Hier nemen de langer werkenden de jobs af van de beginners, bij wijze van spreken pakken de vaders en moeders de jobs af van hun zonen en dochters. Dat toont aan hoe absurd het is.
De beroepsbevolking in België bedraagt ongeveer 5 miljoen mensen, ongeveer een kwart daarvan, zo’n 1,3 miljoen mensen wordt door de RVA vergoed, dat is een toename van 38 procent in vergelijking met tien jaar geleden. (8) En dan gaan we mensen langer laten werken?
Besparen?
En wat met de besparingen? Er is inderdaad een gat in de begroting van om en bij de 20 miljard euro. Dat is niet omdat u en ik boven onze stand hebben geleefd, maar omdat banken en financiële instellingen op een ongeoorloofde manier gespeculeerd hebben, voor een gedeelte met ons geld dan nog. Om dat gat te vullen, moet er inderdaad geld gevonden worden.
Maar moet dat per se gezocht worden bij de zwaksten en in de sociale sectoren? Professor Jozef Pacolet (KU Leuven) rekent voor dat de fiscus zo’n 68 miljard euro aan ontvangsten laat liggen en nog eens 6 tot 30 miljard misloopt door fraude. (9)
België is een belastingparadijs, nee niet voor de loontrekkenden – bij hen is de belastingdruk ontzettend hoog – maar wel voor de kapitaalkrachtigen. Als de overheid de belastingen op een serieuze manier zou innen zou dat zes keer het bedrag opbrengen waar nu naar gezocht wordt.
Er zijn overigens nog andere mogelijkheden om aan nieuwe inkomsten te geraken: belasting op nucleaire energie, goedkopere medicijnen door aanbesteding (kiwimodel), vermogensbelasting, …
Verhoog de koopkracht in de plaats!
Maar aan die potjes willen de politici en de media blijkbaar niet raken. Dat getuigt niet van moed of sociale zin, maar het is bovendien kortzichtig en onverstandig. Want door te bezuinigen, tast je de koopkracht van de bevolking aan.
Daardoor worden ofwel minder producten verkocht en hypothekeer je de economische groei. Ofwel gaan mensen meer schulden maken, hetgeen in de VS de financiële crisis heeft veroorzaakt.
Hetzelfde is waar voor de neerwaartse druk op de lonen door werklozen te activeren, mensen langer te laten werken of de loonindex af te schaffen.
Na de Tweede Wereldoorlog waren de lonen en uitkeringen in verhouding hoger dan nu. In 1980 was het besteedbaar inkomen van gezinnen nog 81 procent van het bbp (de totale geproduceerde rijkdom van België in dat jaar). In 2007 was die gezakt naar 60 procent.
Bij de vennootschappen klom het aandeel in het bbp van 6,5 procent in 1981 naar 15,7 procent in 2007. (10) We kenden in de naoorlogse periode een sterke en langdurige economische groei, waaraan de oliecrisis een einde maakte. Sinds het neoliberaal offensief vanaf de jaren tachtig, heeft de economische groei zich nooit meer herpakt, precies omdat die politiek de koopkracht aantastte.
Bliksemafleider
Twintig miljard bezuinigen is veel, zeer veel, zeker als het gezocht moet worden bij de modale burger. Het zal ongetwijfeld pijn doen, tenminste als we het laten gebeuren. Idem voor een eventuele verhoging van de pensioenleeftijd of een aantasting van de loonindex.
Zou het kunnen dat politici daarom liever de aandacht afleiden naar andere zaken? Het zou niet de eerste keer zijn dat de communautaire kwestie wordt gebruikt als bliksemafleider om zware antisociale maatregelen te doen slikken. Aan u en ik om daar al dan niet in te lopen en ons samen met de vakbonden schrap te zetten tegen het aankomend offensief.
Noten
(1) D.w.z., indien het aandeel van het besteedbaar inkomen van de gezinnen in het bbp vandaag even groot zou zijn als dertig jaar geleden, zou een werknemer nu gemiddeld 950 euro meer per maand verdienen. Vandaag bedraagt dat 60 procent tegenover 81procent in 1981. Ons Recht, november 2010.
(3) http://www.vacature.com/blog/in-welke-functie-verdien-je-het-meest; http://www.onssrszlss.fgov.be/nl/content/employer/obligations.html; http://www.acw.be/regiokrt/index.php?option=com_content&view=article&id=201:270608-de-sociale-zekerheid&catid=47&Itemid=175; http://www.socialsecurity.fgov.be/docs/nl/news/armoedebestrijding_040708_nl.pdf; http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=G15PHCO1.
(4) http://www.securimed.eu/nl/archives/290.
(5) Een goed voorbeeld is De Persgroep. De eigenaar ervan is een van de rijkste mensen van ons land. Hij controleert VTM, Kanaal 2, De Morgen, Het Laatste Nieuws, De Volkskrant (Nederland), Dag Allemaal, Joepi, en nog een tiental andere bladen.
(6) Herman E. & Chomsky N., Manufacturing Consent. The Political Economy of the Mass Media, New York, 1988.
(7) Na de Tweede Wereldoorlog heeft de overheid dat gedaan door vrouwen zoveel mogelijk op de arbeidsmarkt te krijgen en door gastarbeiders aan te trekken.
(8) http://www.onem.fgov.be/D_stat/Jaarverslag/Jaarverslag_vorige/2009/JV_2009.pdf, p. 3-4. Je moet er wel de loopbaanonderbrekingen en mensen met een tijdskrediet van aftrekken, dat gaat over 200.000 personen (p. 31). Dan kom je uit op zo’n 22 procent van de actieve bevolking die werkloos is.
(9) Brandpunt, januari 2011, p. 19.
(10) Ons Recht, november 2010.
