Over het maatschappelijk nut van de veldproef is er binnen en buiten de universiteit geen volwaardige discussie gevoerd. Ikzelf en de andere activisten klagen onder meer dit met een geweldloze actie aan en heropenen hiermee het debat. Laten we de opinies en de feiten van de voorbije week eens toetsen aan de kostbare grondprincipes die in het mission statement van de Gentse universiteit zijn opgenomen.

“De universiteit Gent profileert zich als maatschappelijk geëngageerde en pluralistische universiteit”

Sinds de Bologna-verklaring (nvdr: Europese verklaring met het doel een Europese ruimte te creëren voor hoger onderwijs, 1999) dient de hoofdbrok van het technologisch onderzoek de belangen van winstgevende economische activiteiten. Maatschappelijk belangrijk onderzoek wordt steeds meer weggedrukt door economisch te verzilveren activiteiten. Ggo-onderzoek focust te veel op de technische aspecten. Daarnaast verdient de socio-economische impact van de introductie van ggo’s op wereldschaal meer aandacht.

Landbouwonderzoek komt hoofdzakelijk uit de hoek van actoren die voorstander zijn van grootschalige productie, monoculturen en herbicideresistente gewassen. Het percentage aan onderzoeksfondsen dat naar maatschappelijk relevant onderzoek gaat, vermindert jaar na jaar. In een tijdperk waarin het belangrijk is om te kiezen voor milieuvriendelijke oplossingen, is het belangrijk de nodige fondsen vrij te maken voor onderzoek naar duurzame landbouw, het behoud en herstel van biodiversiteit en kleinschaligheid.

“De universiteit Gent profileert zich in een breed internationaal perspectief”

Uit de felle reacties van verschillende ministers uit de Vlaamse regering n.a.v. de aardappelactie valt duidelijk af te leiden dat het onderzoek naar aardappelen een gebruikstool is om het VIA-programma op gang te trekken. Minister-president Kris Peeters haastte zich naar Wetteren om het economisch belang van de door BASF gefinancierde veldproef veilig te stellen en vergat daarbij eventjes de scheiding der machten. Alsof hij een parketwoordvoerder was, garandeerde hij vervolging voor bendevorming voor de activisten. Waar waren de universitaire experten in de rechtspraak met hun protest ?

Vanuit internationaal perspectief krijgen toekomstige nadelige gevolgen voor landen in het Zuiden nauwelijks onderzoeksaandacht. Deze landen worden door multinationals verplicht worden om hun milieu te verwoesten, vaak gesteund door geglobaliseerde wetgeving die in de praktijk roofbouw legitimeert.

Genetisch gemodificeerde soja wordt in het Zuiden op megaplantages verbouwd. Daarbij wordt de uiterst giftige onkruidverdelger RoundUp gesproeid. Dit gif zorgt voor miskramen, huidziekten en afwijkingen bij pasgeboren kinderen. Het drinkwater wordt vergiftigd en complete streken worden onleefbaar. Laten we ook dit streng te veroordelen geweld met meer aandacht onderzoeken, in plaats van moord en brand te schreeuwen over een paar uitgetrokken patatten.

De wetenschap is mede verantwoordelijk voor de toepassing van haar onderzoek, ook al betreft het landen waar multinationals ongestoord hun gang kunnen gaan. Wie durft beweren dat de multinational, die het patent op de Wetteren-aardappelen zal krijgen, op ecologische en sociaal verantwoorde manier zal te werk gaan? Ik durf beweren dat dit hoegenaamd niet het geval zal zijn. Laten we niet naïef zijn.

“De universiteit Gent wil haar onderwijs en onderzoek in een brede maatschappelijke context plaatsen en daarover voortdurend in dialoog treden met haar omgeving”

Verschillende NGO’s zoals Greenpeace, en organisaties uit het middenveld uiten reeds lange tijd hun bezorgdheid over het ggo-onderzoek. Die stemmen worden niet ernstig genomen en evenmin actief betrokken in het debat. In de context van het ggo-onderzoek is het net heel belangrijk om stemmen van buiten de universiteit in het debat te betrekken.

De verpreiding van ggo’s in de voedselketen en de eenzijdige keuze voor monoculturen hebben een belangrijk effect op de gezondheid van iedereen en op het soort economie waar voor gekozen wordt. Het is belangrijk om maatschappelijk bewuste actoren een beslissende stem te geven. Dit wanneer keuzes gemaakt worden of bepaalde onderzoeken al dan niet kunnen gevoerd worden. Enkel een luisterend oor bieden volstaat niet.

“De universiteit Gent wil in alle faculteiten fundamenteel en ongebonden wetenschappelijk onderzoek stimuleren”

De verwevenheid met machtige commerciele entiteiten is een sluipend gif dat steeds verder uitbreidt. Het bestuur van de universiteit Gent spreidt een ongekende naïviteit ten toon door de samenwerking van haar gentech-onderzoekers met BASF herhaaldelijk “onafhankelijk” of “fundamenteel” onderzoek te blijven noemen.

BASF is trouwens een niet-betrouwbare partner als het gaat over het voorzichtig omspringen met ggo’s. Greenpeace meldde eind 2010 op haar website dat BASF illegale ggo-aardappelen heeft geplant in Zweden. BASF haastte zich na de feiten te verontschuldigen voor deze “menselijke fout”. Oeps, foutje. Op basis daarvan alleen valt een stopzetting van het onderzoek in Wetteren wel degelijk te motiveren.

Bovendien kan men zich ernstig afvragen of belastingsgeld mag uitgegeven worden aan onderzoek dat naar alle waarschijnlijkheid gepatenteerd zal worden. Patentering door multinationals zorgt ervoor dat een niet in verhouding staand veelvoud van het geïnvesteerde geld als winst geïncasseerd wordt, met een nulreturn naar de maatschappij. Of zelfs een negative return : ontbossing, bedreiging van de biodiversiteit en ecologische schade door het overmatig gebruik van pesticiden.

“De universiteit Gent wil een ondernemende universiteit zijn met aandacht voor de sociale en economische toepassing van haar onderzoeksresultaten”

Het lijkt er meer en meer op dat vooral de economische toepassing de voorkeur krijgt. De universiteit is voor een belangrijk deel afhankelijk van privékapitaal. Prof. Jan Blommaert n.a.v. de viering van 10 jaar Bologna-verklaring : “Formeel is het zo dat Bologna er inderdaad kwam vanuit universitair initiatief. Het was formeel geen initiatief van de EU of van de nationale regeringen. Maar informeel – en dat wordt nergens vermeld – was er een jarenlange lobbycampagne aan voorafgegaan vanuit de industriële wereld en van diverse overheden, die wanhopig middelen zochten om het hoger onderwijs goedkoper te maken.”

Op 18 september 2009 luidde het standpunt van de bediendenvakbond LBC Leuven : “… Het hoger onderwijs wordt met andere woorden steeds meer afhankelijk van inkomsten uit de privésector en van kortetermijnprojecten vanwege de overheid, die per definitie onzeker zijn. De groeiende inmenging van de markt in het onderwijs vinden wij een zeer slechte zaak. Studierichtingen die voor de industrie interessant, lees winstgevend, zijn zullen er financieel wel bij varen. Andere richtingen zullen het met minder moeten doen en overvleugeld worden. Wetenschappelijk onderzoek aan universiteiten zal volop gesteund worden door één of andere industriële lobby indien men met het resultaat (bijvoorbeeld onderzoek naar AIDS medicatie) naderhand veel winst kan maken. Fundamenteel onderzoek is het kind van de rekening.”

“De universiteit Gent hecht bijzonder belang aan de participatie van studenten, personeel en maatschappelijke vertegenwoordigers in het beleid”

Geweldloze acties van burgerlijke ongehoorzaamheid worden afgedaan als vandalisme. Dialoog wordt beperkt tot dialoog met de spelers die economische belangen dienen. Over de essentie van de zaak m.b.t. de actie in Wetteren weigert men in debat te treden.

De rector van de Ugent roept kort na de actie in Wetteren in een brief op tot een unisono veroordelen van een geweldloze actie tegen omstreden onderzoek. Op die manier wordt het debat dat nooit heeft plaatsgehad, onmiddellijk kortgesloten. Bovendien worden hiermee dissidente onderzoekers het zwijgen opgelegd.

De KULeuven heeft intussen een actievoerende onderzoeker, die haar maatschappelijke verantwoordelijkheid opnam, met ontslag om dringende redenen bestraft. Zo’n drastische actie is niet enkel vanuit arbeidsrechterlijke context fel te bekritiseren. Ze houdt ook een impliciet spreekverbod in voor toekomstig dissidente stemmen binnen de universiteit. Weg participatie, weg debat, weg pluralisme. Intussen pleit ggo-onderzoekster Godelieve Gheysen er voor om haar omstreden aardappelproeven voortaan op een geheime locatie uit te voeren.

“De universiteit Gent kiest voor een gedecentraliseerd dynamisch organisatiemodel”

Het bestuur van de Ugent kiest er in de week na de actie voor om de reclameboodschap ter promotie van de BASF- en de duRPh-aardappelen bovenaan de voorpagina van haar website te plaatsen. De rector vervult steeds meer de functie van een bedrijfsleider. Op de website van de Ugent worden opinies geplaatst over de veldbevrijdingsactie waar heel wat wetenschappers het duidelijk oneens mee zijn. Het universitair bestuur legt hiermee een veelvoud aan meningen het zwijgen op en stelt de economische belangen veilig van zijn economische partners.

De afhankelijkheid van het onderzoek van privékapitaal heeft het ongewenste resultaat dat een natuurlijke selectie plaatsheeft, waarbij vooral academici die zich geen vragen stellen bij de voorrang aan winstgevend onderzoek, hoogleraar kunnen worden en hoge posten in het bestuur van de universiteit kunnen bekleden. Bekijk maar eens de gapende kloof tussen de persberichten van het universitair bestuur en de opinies van de vele wetenschappers aan de basis die hun steun aan de aardappelactie verleenden.

In persberichten worden net die “wetenschappelijke” argumenten uitgepikt die het economische doel dienen. Daarbij schrikken sommigen, zoals Johan Braeckman, er niet voor terug om hun gelijk trachten te halen met intellectueel oneerlijke vergelijkingen. Neen, windmolens zijn niet even omstreden als ggo-aardappelen. Neen, patatten uittrekken is niet even erg als met bombrieven moorden plegen. En dat voor een hoogleraar wijsbegeerte. Dat kan alleen maar wijzen op ofwel incompetentie, ofwel moedwillig zijn ambt misbruiken om desinformatie te verspreiden.

Tot slot

De activisten die in Wetteren hun maatschappelijke verantwoordelijkheid opnamen, wisten op voorhand dat dit niet gemakkelijk zou zijn. Strafrechterlijke vervolging, ontslagen worden om dringende redenen, diabolisering door het universitair bestuur en door de mainstream consensus.

Aan de andere kant is het debat nu effectief heropend. Het debat over de sociale en ecologische gevolgen van onderzoek, over de (on)afhankelijkheid van universitair onderzoek en over het recht op openbare actie. Mede dankzij dissidente stemmen van verschillende actievoerende wetenschappers. Mede door oprechte verontwaardiging van opiniemakers en academici over het snelrecht van de KULeuven en over het negeren van de scheiding der machten van Peeters. Zij en de activisten verdienen alle steun.

Gunther Lippens is burgerlijk ingenieur en doctor in de toegepaste wetenschappen. Hij was deelnemer aan de actiedag tegen de ggo-aardappelen in Wetteren.