Bij de inval van zaterdag zouden meer dan 15.000 inwoners van de olierijke regio op de vlucht zijn geslagen en werden grote delen van de gelijknamige hoofdstad geplunderd of in brand gestoken door milities die samenwerken met het noordelijke regeringsleger. Bij minstens twee aanvallen van zuidelijke troepen werden tientallen soldaten gedood.

Satellietbeelden van legerkampen

Woensdag bracht de Amerikaanse NGO Enough een rapport uit, gebaseerd op beelden van het Satellite Sentinel Project (SSP), waaruit zou blijken dat het regeringsleger reeds enkele weken tanks, gevechtsvliegtuigen en ander militair materieel aan het klaarstomen was voor de inval in Abyei.

Donderdag werden nog nieuwe satellietbeelden vrijgegeven die de stelling moeten onderbouwen dat Soedan zich niet houdt aan de vredesakkoorden en probeert om een machtspositie te verwerven in de lopende onderhandelingen over de splitsing van het land. De controle over de olierijke gebieden is daarbij de grootste struikelsteen.

Enough beschuldigt de regering in Khartoem van “oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid”. Onder meer Hollywoodacteur, George Clooney, is een van de boegbeelden van de Amerikaanse Not On Our Watch-campagne, die uitgesproken het zuiden steunt.

“Afschuwelijk en disproportioneel”, noemde een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de recente inval. Ook VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon riep Soedan op om zijn troepen onmiddellijk terug te trekken uit het omstreden gebied. Voorlopig wil Khartoem van geen toegevingen weten officieel “tot dat een nieuw akkoord is getekend om de veiligheid van onze burgers in de regio te garanderen”.

Referendum voor autonomie

Volgens UNMIS, de VN-vredesmissie in Soedan, zijn tussen de 30.000 en 40.000 mensen, vooral behorend tot de zuidelijke Dinka Ngok-clan naar het zuiden gevlucht omdat ze in Abyei het slachtoffer dreigden te worden van plunderingen door militieleden van de Misseriya-clan. Een leider van de Misseriya, nomaden die traditioneel het noorden steunen, ontkende evenwel elke beschuldiging.

De bevolking van Zuid-Soedan koos in januari met een overweldigende meerderheid van 98,83 procent voor volledige autonomie, wat normaal volgens schema op 9 juli moet leiden tot de definitieve afscheiding van het zuiden. Het over het algemeen rustig en correct verlopen referendum kwam er in uitvoering van het algemeen vredesakkoord uit 2005 dat een einde maakte aan een van de langst aanslepende burgeroorlogen in Afrika.

Sinds de onafhankelijkheid van Groot-Brittannië in 1956 is Soedan, het grootste land van Afrika, bijna onafgebroken verscheurd geweest door een burgeroorlog tussen het overwegend islamitische noorden en het meer christelijk-animistische zuiden.

Sinds 2003 kwam er ook nog het bloedige conflict bovenop in de totaal verarmde westelijke regio Darfur. Dat was dan weer een indirect gevolg van de burgeroorlog in buurland Tsjaad en de massale vluchtelingenstromen in beide richtingen in het grensgebied tussen de twee landen.

Toenemende droogte en oliebelangen

Toch zijn de meeste conflicten helemaal niet religieus of etnisch van aard, maar vooral gebaseerd op eeuwenoude tegenstellingen tussen sedentaire landbouwers en nomadische veehouders die in een steeds droger wordend landschap elkaars concurrenten worden om de controle over de schaarse waterbronnen.

Dat Abyei precies een regio is met rijke olievoorraden maakt de zaak alleen maar meer explosief en ook internationaal interessant. Totnogtoe heeft de regering van Omar al-Bashir geen oliecontracten toegestaan aan Amerikaanse oliemaatschappijen, maar wel aan Chinese en Europese firma’s. Met de nakende onafhankelijkheid van het zuiden in het vooruitzicht hopen Amerikaanse bedrijven een stevige voet tussen de deur te krijgen bij de nieuwe autoriteiten in Juba.

Volgens het vredesakkoord uit 2005 had ook in Abyei een apart referendum moeten worden gehouden waarin de inwoners zich zouden kunnen uitspreken over aansluiting van hun regio bij het noorden of het zuiden.

Symbooldossier in boedelscheiding

Dat referendum is opgeschort omdat de betrokken partijen het maar niet eens raakten over wie mocht stemmen. Cultureel gezien sluit Abyei veeleer aan bij het zuiden, maar de regio herbergt driekwart van de huidige olieproductie van het land. En is daarom alleen al uitgegroeid tot een absoluut symbooldossier in de onderhandelingen tussen noord en zuid over de boedelscheiding.

De inval plaatst Zuid-Soedan voor een pijnlijk dilemma. De bezetting accepteren zou een pijnlijke nederlaag zijn. Het zuidelijke SPLA-leger inzetten om de stad te heroveren, zou een flagrante schending betekenen van het vredesverdrag en het noorden een voorwendsel in handen geven om de zo gewenste onafhankelijkheid uiteindelijk toch niet te erkennen.

Beide delen beseffen maar al te goed dat ze er alle belang bij hebben om in onderlinge overeenkomst een oplossing te vinden. De meeste olievelden liggen in het zuiden, maar de oliepijpleidingen lopen allemaal naar het noorden, naar de havens aan de Rode Zee.

Tot samenwerking veroordeeld

Economisch zijn noord en zuid tot samenwerking veroordeeld. President Al-Bashir heeft al herhaaldelijk gezegd dat hij de uitslag van het referendum zal respecteren en dat het noorden de volledige staatsschuld van 38 miljard dollar voor zijn rekening zal nemen.

Al-Bashir vreest dat bij een daling van de olie-inkomsten de stabiliteit van zijn regime in gevaar komt. Sinds de Arabische Lente zich manifesteerde in het noordelijke buurland Egypte zijn ook al diverse pogingen tot volksprotest – vooral van studenten en islamisten – in Khartoem en andere grote steden van het noorden hardhandig de kop ingedrukt.

Uitlaatklep en compensaties

De bezetting van de symboolregio Abyei kan daarom wellicht een uitlaatklep zijn om de onderhandelingen te beïnvloeden. Want uiteindelijk zal Al-Bashir zich moeten terugtrekken, zo redeneren politieke waarnemers, maar het opgeven van de bezetting zal ongetwijfeld financiële compensaties opleveren.

Ook Salva Kiir, de leider van Zuid-Soedan, heeft zich verzoenend opgesteld. Donderdag nog liet hij weten dat, ondanks de inval in Abyei, het zuiden er niet aan denkt om de oorlog te laten herbeginnen.

Bovendien dreigt de Amerikaanse regering de beloofde schuldherschikking in te trekken als de bezetting van Abyei niet onmiddellijk wordt beëindigd. Het conflict zal daarom vooral een beeldenstrijd blijven, waarvan eens te meer de lokale bevolking van beide kanten het slachtoffer is.