Het rapport Egypt rises: killings, detentions and torture in the ’25 January Revolution’ verschijnt twee dagen voordat voormalig minister van Binnenlandse Zaken, Habib El Adly, zich voor een rechtbank in Caïro moet verantwoorden voor de dood van de demonstranten.

“Het is positief dat Egypte een aantal toplui ter verantwoording roept voor het gebruik van buitensporig geweld tegen vreedzame demonstranten, maar de inspanningen van de overheid om tegemoet te komen aan de slachtoffers moeten veel verder gaan”, zegt Amnesty International Vlaanderen in een persmededeling naar aanleiding van het nieuwe Egypte-rapport.

“De nabestaanden van de dodelijke slachtoffers, maar ook de zwaargewonden en de mensen die willekeurig opgesloten en gefolterd werden, hebben recht op de waarheid, op herstel en op gerechtigheid.”

Veiligheidsdiensten gebruikten buitensporig geweld

Het nieuwe Amnesty-rapport beschrijft gedetailleerd hoe de veiligheidsdiensten systematisch buitensporig geweld gebruikten om de protesten tegen voormalig president Moebarak de kop in te drukken. Een mensenleven was daarbij weinig waard.

Vele demonstranten overleden ten gevolge van schoten in het hoofd, de nek en de borst. Dit wijst erop dat er doelbewust gemikt werd om demonstranten te doden, of op zijn minst dat vuurwapens bijzonder roekeloos gebruikt werden.

Meer dan 6.000 mensen raakten gewond tijdens de protesten, een aantal van hen zullen de gevolgen daarvan dragen voor de rest van hun leven. De coördinator van het veldhospitaal op het Tahrir-plein vertelde aan onderzoekers van Amnesty dat hij ongeveer 300 mensen met schotwonden aan de ogen heeft behandeld die geleid hebben tot gedeeltelijke of volledige blindheid.

Op 16 februari verklaarde oud-premier Ahmed Shafik dat familieleden van dodelijke slachtoffers van de protesten een maandelijks pensioen van 1.500 Egyptische pond (177 euro) zouden krijgen of een eenmalige vergoeding van 50.000 Egyptische pond (5.900 euro) indien het slachtoffer niemand ten laste had.

Overheid moet medische kosten zwaargewonden betalen

Maar volgens Amnesty International moet er ook iets gedaan worden voor de zwaargewonden door bijvoorbeeld hun medische kosten te betalen. Overheidsfunctionarissen hebben gezegd dat ze zoeken naar oplossingen om de gewonde demonstranten te helpen, maar volgens Amnesty is er tot dusver nog geen enkele actie ondernomen.

Bij de financiële compensatie van slachtoffers moet er volgens de mensenrechtenorganisatie ook rekening gehouden worden met de individuele omstandigheden van elk dossier zoals de ernst van het misbruik dat gepleegd werd en de schade die het slachtoffer opliep.

De Egyptische regering heeft een onderzoekscommissie aangesteld die de misbruiken tijdens de protesten onder de loep moest nemen. Op 14 april maakte de commissie een samenvatting van haar conclusies bekend. De commissie houdt voormalig minister van Binnenlandse Zaken verantwoordelijk voor de dood van de demonstranten.

Onderzoekscommissie laat gevoelige dossiers liggen

Amnesty verwelkomt de algemene bevindingen van de commissie en de samenwerking met de openbare aanklager, maar het onderzoek van de commissie ging niet ver genoeg. Er werd bijvoorbeeld geen volledige lijst gepubliceerd van dode demonstranten en de omstandigheden van hun dood. Dit is nochtans essentieel voor de nabestaanden en de samenleving in zijn geheel om het trauma te kunnen verwerken. De commissie liet ook na om uitvoerig de dossiers te onderzoeken van mensen die willekeurig opgesloten en gefolterd werden.

Het rapport van Amnesty International documenteert talrijke gevallen van foltering tijdens de detentie van demonstranten. Ze werden geslagen met stokken of zwepen, kregen elektroshocks toegediend inclusief op gevoelige delen van het lichaam, ze moesten langdurig in onnatuurlijke houdingen staan of zitten, ze kregen verbaal geweld te verduren en werden bedreigd met verkrachting.

Gefolterd door militairen

Vele slachtoffers vertelden Amnesty dat ze werden gemarteld door militairen. De 36-jarige ‘Fouad’ werd gearresteerd op 29 januari en overgebracht naar de militaire gevangenis in Heikstep: “Toen we ons blok binnenkwamen, moesten we met het gezicht naar beneden op
de binnenplaats gaan liggen en werden we geslagen … door soldaten. Ze sloegen ons opnieuw met kabels en rietstengels en gebruikten elektroshocks.”

Folterslachtoffers hebben recht op een adequate vergoeding. Amnesty vraagt de autoriteiten om foltering publiekelijk af te zweren en folterpraktijken niet meer toe te passen.

Tijdens de onlusten werden verschillende demonstranten berecht door militaire rechtbanken. Het berechten van burgers voor militaire rechtbanken is in strijd met de fundamentele beginselen van een eerlijk proces. Vandaag wordt deze praktijk nog steeds toegepast. Dit doet vragen rijzen over het engagement van het Egyptische leger om van Egypte een rechtsstaat te maken.

Gerechtigheid voor slachtoffers

Ten slotte roept Amnesty in haar rapport ook op tot verder onderzoek naar de omstandigheden van de dood van minstens 189 gevangenen tijdens onlusten in verschillende gevangenissen.

“Vele honderden mensen die geleden hebben onder ernstige misbruiken die gepleegd zijn tijdens de protesten wachten nog steeds op gerechtigheid. Niet alleen de nabestaanden van gedode demonstranten, ook de gewonden, de mensen die willekeurig opgesloten en gefolterd werden en de nabestaanden van vermoorde gevangenen hebben recht op de waarheid en herstel.”

“De Egyptische autoriteiten hebben nog veel werk voor de boeg om het vertrouwen in openbare instellingen te herstellen. Deze instellingen worden door de bevolking beschouwd als instrumenten van repressie. De overheid moet repressieve wetten afschaffen en garanderen dat dergelijke misbruiken niet meer herhaald zullen worden.”

Amnesty International heeft haar rapport bezorgd aan de openbare aanklager in Caïro om het onderzoek naar de verantwoordelijken voor mensenrechtenschendingen te ondersteunen.

***

Het rapport van Amnesty International is grotendeels gebaseerd op een onderzoeksmissie die de mensenrechtenorganisatie heeft uitgevoerd in Egypte tussen 30 januari en 3 maart 2011. Een Amnesty-delegatie bezocht onder meer Groot-Caïro, Alexandrië, Beni Suef, Suez, Port Said en El Mahalla.

Lore Van Welden werkt bij Amnesty International Vlaanderen